Вёска Лукавец ляжыць за пяцьдзясят кілямэтраў ад сталіцы. Тут ёсьць свой помнік архітэктуры, гаспадарчыя пабудовы паноў Бароўскіх, а да нядаўняга часу былі вялікая фэрма, каменная школа ды немалая сталовая. А яшчэ тут былі працоўныя месцы для даярак, мэханізатараў ды шафёраў. Віктар Пуцэйка — карэнны лукаўчанін. Ягоны прадзед працаваў фурманам у пана Івана Бароўскага. А сам Віктар рабіў у саўгасе шафёрам. Некалькі гадоў таму Аляксандар Лукашэнка, каб уратаваць нерэнтабэльныя калгасы і саўгасы, вырашыў раздаць іх бізнэсоўцам. Слова спадару Віктару.
Віктар: Недзе гады чатыры назад саўгас “Лукавец” стаў аграфірмай “Лукавец”. Адкрытага акцыянэрнага таварыства “Кафэ “Палессе”. Генэральны дырэктар — таварыш Зялёная Зінаіда Міхайлаўна. А што гэта такое? Сёньня ніводзін жыхар ня ведае. Па якіх законах жывем, таксама ніхто нічога ня ведае. Саўгас быў, сеялі, зьбіралі. Людзі скаціну гадавалі. Дзьве брыгады трактарныя былі. Звыш пяцідзесяці трактароў было. Звыш трыццаці грузавых машын было. Будавалі фэрмы. Звыш тысячы галоў дойнага статку было. Недзе дзьве з паловай тысячы галоў свіньняў было”.
Карэспандэнт: “Зараз усяго гэтага няма?”
Віктар: “Працэнты засталіся ад усяго. Тры лазьні было. На кожнай фэрме быў душ. На мехдвары таксама быў душ. Прывезьці гарадзкога чалавека і паказаць, у якіх умовах стаяць каровы нашы, як гэтае малако доіцца, яны ў рот малака гэтага ня возьмуць. Гэта жах”.
Карэспандэнт: “Віктар, а вы працавалі шафёрам?”
Віктар: “Так. Шафёрам працаваў”.
Карэспандэнт: “Зараз вы не працуеце шафёрам?”
Віктар: “Ужо не працую. Па-першае, за тое, што як тут руйнавалася ўсё, я быў першы, як кажуць, рэвалюцыянэр супраць усяго гэтага. Ну і здароўе ўжо...”
Як высьветлілася, рэвалюцыйная дзейнасьць Віктара давяла яго да мясцовага астрогу. Што, зрэшты, пайшло лукавецкім якабінцам на карысьць.
Віктар: “Была стайня, там коні былі. Распрадавалі налева, направа. Распрадалі і паехалі гэту справу замачыць. А мы тут сабраліся, нас дзесяць чалавек было. Паехалі і сфатаграфавалі. Галоўны аграном нясе трохлітровы слоік самагону. Закуска стаіць, бухгальтары там сядзяць. За тое, што сфатаграфавалі, нас пасадзілі на сем сутак. Ня мелі права фатаграфаваць з мэтай доказу, што разбазарваецца гаспадарка. А старшыня райвыканкаму даў указаньне пасадзіць. Зь дзесяці нас чатырох арганізатараў выбралі і пасадзілі. Добра, што там патрапіўся такі хлопец. Таксама чалавек. Спытаў, за што. За галаву толькі ўзяўся”.
Карэспандэнт: “Палітзьняволеныя”.
Віктар: “У мяне, маўляў, для вас работа ёсьць добрая”. А там дровы былі. “Ну, — кажа, — хлопцы, не сьпяшайцеся. Каб на сем сутак гэтую работу расьцягнулі”. Мы чацьвёра сутак адседзелі, нам яшчэ па сто дваццаць пяць тысяч заплацілі. Дык там лепей сядзець, чым у гэтым саўгасе рабіць.
Былы дырэктар саўгасу Аляксей Бірукоў, васьмідзесяцігадовы інвалід вайны, назірае за тым, што адбываецца, з болем.
Аляксей: “З інвэстарам вельмі не пашанцавала. Гэта гаспадарка яшчэ можа існаваць наступны год ці два. І ўсё”.
Карэспандэнт: “Банкруцтва”.
Аляксей: “Поўнае. Безагаворачнае”.
У Лукавецкай школе вучылася больш за шэсьцьдзесят дзяцей. Гэта моцны цагляны будынак. Які быў сэнс яе зачыняць? Але з прыходам прыватнага капіталу ў Лукаўцы закрылася яшчэ ня ўсё. Вось, напрыклад, вялікі будынак сталовай. Паслухаем работніцу сталовай Тамару.
Тацяна: “У нас тут была сталовая, мы кармілі дзяцей. А як закрылі школу, дык у нас толькі адзін буфэт, і ўсё”.
Карэспандэнт: “Можна паесьці?”
Тацяна: “Кілбасы там перакусіць, бутэрброд”.
Карэспандэнт: “А выпіць можна?”
Тацяна: “Выпіць можна абавязкова. На разьліў і віно, і гарэлка, і піва”.
Карэспандэнт: “Буфэт не пустуе?”
Тацяна: “Не, не пустуе. А восьмай гадзіне адчыняю, ужо стаяць людзі. Трэба ж пахмяліцца. Дзеці тады харчаваліся, таксама было на разьліў. Толькі тады былі спэцыяльна адведзеныя гадзіны”.
Карэспандэнт: “Дзецям на разьліў не прадавалі...”
Тацяна: “Жартаўнік...”
Тое, што я пачуў ад Тамары пра мясцовых дзяцей, адразу зьбіла мой жартаўлівы настрой.
Тацяна: “Санстанцыя прыехала, дзецям вошы ганяла. Уяўляеце? Тут у нас, у дзіцячым садку.”
Карэспандэнт: “У дзіцячым садку вошы?”
Тацяна: “Во да чаго дажыліся. Дзіцё прыходзіць, кожны дзень гляджу галаву. Жудасна, страшна. Гэта каб вошы былі ў наш час. Тыя сем’і, якія выпіваюць, не глядзяць за дзецьмі, і пайшлі па ўсіх дзецях. Калі прыехала санстанцыя, усе дзеці, абсалютна ўсе. То гніды, то вошы. І гэта ж ня першы раз ужо...”
Сярэдні заробак у аграфірме “Лукавец” — сто пяцьдзясят тысяч рублёў. На тле такіх даходаў пэнсіянэркі павінны выглядаць багацейкамі. Але радасьці няма і ў іх. Вось, напрыклад, сямідзесяцігадовая Соф’я Паўлюкевіч, моцная, здаровая кабета, за апошні год расчаравалася ў любімым палітыку. Якому заўжды аддавала свой голас.
Соф’я: “Не глядзяць старых. Ніякай дапамогі ад сельсавета. А пайдзі ў сельсавет, дык яны гаварыць ня хочуць”.
Карэспандэнт: “Пэнсіі не хапае?”
Соф’я: “Дзьвесьце тысяч — гэта пэнсія? За сьвятло заплаці, за газ заплаці, за дровы. А застанецца сабе — іншы раз і кілбасы ня купіш”.
Карэспандэнт: “А што кажуць старыя пра Лукашэнку?”
Соф’я: “Які ён там кіраўнік.Толькі глядзіць студэнтаў, глядзіць спартоўцаў, будуе. А на нас, на бедных, ніхто не зьвяртае ўвагі. Каб якога другога паставілі, можа б лепей было. Ужо цяпер за нікога галасаваць не пайду”.
Пэнсія старых вясковых бабуль пры капеечных заробках людзей працаздольнага ўзросту — гэта ўжо ня столькі прадмет зайздрасьці, колькі нагода для злачынства. Мая наступная суразмоўца, васьмідзесяцігадовая Алена Гейно, бабулька ціхая і лагодная.
Алена: “Дажываем, бандытаў баімся. Старасьць, нямогласьць”.
Карэспандэнт: “А якіх бандытаў?”
Алена: “Што ходзяць, крадуць. Во сястру родную ўнук забіў”.
Карэспандэнт: “Вашу сястру?”
Алена: “Родную сястру”.
Карэспандэнт: “Унук?”
Алена: “Так. Жыў у яе, гадавала яго”.
Карэспандэнт: “А за што?”
Алена: “Што пэнсію атрымлівала баба. Карміла яго. За што, мая дзетка, нас б’юць. Сам не рабіў нідзе. Сужыцельку знайшоў турэмную. Ды трыццаць шэсьць удараў нанёс на цела бабіна. Галава прабітая, уся пабітая. Во як нам жывецца цяпер”.
Карэспандэнт: “А бандыты, якіх вы баіцёся, гэта ўсё тутэйшыя?”
Алена: “Свае. Яны ведаюць, што мы пэнсію атрымліваем, гароды садзім. А яны ж галодныя. А яшчэ каб самагонку гэтую зьнішчылі. Яны ж прадаюць літрамі што хочаш. У мяне ўкрадзе, занясе на самагонку і п’яны сягоньня ходзіць”.
Як лепшыя ў жыцьці часы старая Алена ўзгадвае сваё дзяцінства. “Пад прыгнётам панскім”.
Алена: “Я яшчэ памятаю пана. Такі невысокі быў, тоўсты. Мае ж бацькі ў пана рабілі. У нас сваёй зямлі ўласнай не было. Рабілі. Пан нам тры каровы трымаў. Гэта за іхны рахунак. Сьпіртзавод быў, брагу прывозілі, давалі і кармілі. Гароды садзіў нам. Рабілі ня гэтак, як цяпер. Ён нас любіў. Як толькі мы ідзем, дык ён нам цукеркі даваў. А тады ж цукеркі — гэта на вагу золата”.
Але няўжо ў Лукаўцы так усё змрочна? І няма нічога адметнага? Яшчэ як ёсьць. Такое, што Лукавец ня зблытаеш ні з чым на сьвеце. Як вядома, беларускае чынавенства вельмі любіць, каб усё было прыгожа і акуратна. Іхняе разуменьне прыгажосьці найбольш выяўляецца ў платах. Напэўна, у ніводнай краіне сьвету няма гэтулькі аднастайных, адной фарбай пафарбаваных платоў. Але тое, што пабудавалі ў Лукаўцы, зацьмявае ўсе платы разам узятыя. Гэта апатэоз беларускага плотабудаваньня. Уявіце, калі ласка, плот даўжынёй мэтраў трыста паміж мядзельскай трасай і полем. Я стаю каля гэтага цар-плота з лукаўчанамі Віктарам і Аляксандрам.
Карэспандэнт: “А што гэта за помнік архітэктуры ўздоўж дарогі?”
Віктар: “Гэта нікому ня ясна. Пастаўлены ў полі. Якое раней аралася, сеялася, касілася. Зараз зарастае кустамі. І гэты плот пастаўлены — для чаго і для каго, ніхто не ведае. У вёсках у старых развальваюцца платы, там ня ставяць. А ставяць у чыстым полі. І ёсьць сродкі для гэтага, каб яго кожны год фарбаваць. А летам прымушаюць усіх работнікаў школ абкошваць яго”.
Карэспандэнт: “Гэта своеасаблівы помнік. Помнік квітнеючай Беларусі”.
Саша: “Каб ня бачна было, якія кветкі там квітнеюць. Там бур’ян. І каб Яшка п’яны ня вываліўся на трасу. Бо траса ж баявая, Мядзел — Менск. Чыноўнікі ж усе езьдзяць, эўрапейцы езьдзяць. Сфатаграфуюць гэтага п’яніцу. І ганьба будзе для квітнеючай Беларусі. На аднаго алькаголіка мільёны два-тры ўклалі. Адгароджваюць ад сьвету. Каб ня бачыць, як старыя дажываюць. Вось для гэтага плот і паставілі...”
