Непасрэднаму арганізатару беларускай прысутнасьці на фэстывалі Svět knihy 2021, Амбасадзе незалежнай беларускай культуры ў Брне, удалося запрасіць у Прагу вельмі прадстаўнічую групу беларускіх аўтараў.
Я асабіста хадзіў на праскія кніжныя кірмашы цягам апошніх 20 гадоў, але такі маштабны і арганізацыйна амаль бездакорны беларускі ўдзел у гэтым міжнародным сьвяце кнігі ўбачыў упершыню.
Тацяна Нядбай: Я думаю, што мы ўсе як быццам фрыкі, бо мы, беларускамоўныя пісьменьнікі, не карыстаемся магчымасьцямі больш папулярных моваў. Але для мяне слова «фрыкі» ня сорамнае. Мы ведаем, што гэта важна, мы робім сваё, упарта, не зважаючы на абставіны, каб пасьля, у нейкі момант, гэта стала трэндам.
Цягам чатырох дзён у рамках беларускай праграмы кніжнага сьвята, якая мела назву «Літаратура як голас свабоды», выступалі: Дзьмітры Строцаў, Сяргей Прылуцкі, Андрэй Хадановіч, Анка Ўпала, Крысьціна Бандурына, Сабіна Брыло, Ева Вежнавец, Максім Жбанкоў, Альгерд Бахарэвіч, Юлія Цімафеева, Ільля Сін, Тацяна Нядбай, Макс Шчур.
Галоўны spiritus movens беларускай праграмы на фэстывалі і кірмашы Svět knihy 2021 — Сяргей Сматрычэнка, кіраўнік Амбасады незалежнай беларускай культуры ў Брне — калі я яго запытаў пра ацэнку ажыцьцяўленьня гэтай праграмы, адказаў даволі сьціпла, тым ня менш, у аптымістычным ключы:
«Я гляджу вачыма арганізатара і заўважаю пэўныя дробязі і накладкі, але маю надзею, што абсалютная большасьць наведнікаў не падумала, што ў нас нешта атрымалася не зусім так, як мы заплянавалі. Пакуль што водгукі ад наведнікаў і ўдзельнікаў я чую толькі пазытыўныя і вельмі пазытыўныя».
Альгерд Бахарэвіч: Гэты кірмаш мяне вельмі ўразіў сваёй арганізацыяй. Я ўдзельнічаў у шмат якіх кірмашах, у Польшчы, у Нямеччыне, ва Ўкраіне. Гэты кірмаш зьдзівіў сваёй арганізаванасьцю. Я хачу сказаць вялікі дзякуй Амбасадзе незалежнай беларускай культуры. Насамрэч гэта важная падзея — ня столькі для Чэхіі, колькі для беларускай літаратуры. Таму што беларускім пісьменьнікам вельмі важна адчуваць сябе ўдзельнікамі агульнаэўрапейскага літаратурнага працэсу.
Як і належала чакаць, галоўнай тэмай сустрэч беларускіх творцаў з чытачамі і наведнікамі кніжнага кірмашу стала цяперашняя сытуацыя беларускай літаратуры і, шырэй, культуры, калі краіну накрыла хваля рэпрэсій у дачыненьні ня толькі да палітычнага іншадумства, але і да незалежнай культурнай актыўнасьці як такой.
Вельмі часта гучала таксама тэма вымушанай эміграцыі беларускіх пісьменьнікаў, каб захаваць творчую свабоду, і рабіліся спробы асэнсаваньня, як арганізаваць беларускае літаратурнае жыцьцё за мяжою, у выгнаньні, адначасова не губляючы сувязі з тымі творцамі, якія застаюцца ў краіне.
Агулам цягам чатырох дзён у прасторы Праскай выставачнай пляцоўкі прайшоў дзясятак дыскусій-сустрэч беларускіх аўтараў з публікай. Сярод іншага, абмяркоўваліся наступныя тэмы: «Літаратура і мова» (пра дзьве мовы ў літаратуры Беларусі), «Беларускія жанчыны — ці ў беларускай рэвалюцыі жаночы твар?», «Здалёк ад дому» (пра пісьменьнікаў у выгнаньні), «Як паведамляць праўду?» (пра сытуацыю беларускіх незалежных СМІ). На асобных сустрэчах з аўтарскімі чытаньнямі выступілі практычна ўсе з запрошаных Амбасадай незалежнай беларускай культуры творцаў.
Ева Вежнавец: Гэты кірмаш невялікі ў параўнаньні зь іншымі кірмашамі, на якіх я бывала, больш камэральны. Але гэта дапамагае ўдзяліць большую ўвагу таму, што сапраўды важнае: чэска-беларускім кантактам і чэска-беларускаму культурнаму і людзкому ўзаемапранікненьню. Я думаю, што ў гэтай гісторыі ёсьць добрая будучыня.
Заўважальным стаў таксама ўдзел журналістаў Свабоды ў праграме кніжнага фэстывалю.
24 верасьня адбылася прэзэнтацыя чатырох найноўшых кніжак, выдадзеных у сэрыі «Бібліятэка Свабоды». Кніжкі існуюць пакуль у электронным фармаце. У прэзэнтацыі ўзялі ўдзел дырэктар беларускай службы РС Аляксандар Лукашук і аўтары Сяргей Абламейка і Сяргей Навумчык. Прэзэнтаваліся: «Галасы Беларусі 2020» — кніга сьведчаньняў відавочцаў таго, што ў Беларусі адбывалася пасьля 9 жніўня 2020; «Неверагодны 2020» — асэнсаваньне падзей 2020 году ў Беларусі беларускімі інтэлектуаламі; «Невядомы Менск. Гісторыя зьнікненьня. Кніга другая» Сяргея Абламейкі — кніга пра менскую архітэктуру мінулых стагодзьдзяў, якая не ацалела да нашага часу, але пакінула свой сьлед у архіўных запісах і фотаздымках; «Дзевяноста шосты» Сяргея Навумчыка — шостая і заключная кніга расповедаў аўтара пра беларускую палітыку ў першай палове 1990-х.
26 верасьня, у апошні дзень кніжнага фэстывалю, Аляксандар Лукашук, Сяргей Шупа, Аляксей Знаткевіч і Сяргей Абламейка распавялі пра ролю Радыё Свабода ў сытуацыі, калі зь Беларусі былі выціснутыя ўсе незалежныя СМІ.
Аляксандар Лукашук: У цяперашняй сытуацыі матэрыялу для рэпартажу стала менш, але яго хапае. Матэрыялу для аналітыкі таксама дастаткова. Чаго стала нашмат менш — гэта відэа, таму што відэа не дае чалавеку захоўваць ананімнасьць. Гэта самая галоўная зьмена — я б сказаў: тэхналягічная — якая адбылася за апошні год.
Зразумела, што такая маштабная і яскравая прысутнасьць беларусаў у праграме фэстывалю Svět knihy 2021 стала магчымая дзякуючы фінансавай падтрымцы з боку чэскага ўраду і чэскіх арганізацый, зацікаўленых лёсам беларускай культуры.
Сяргей Сматрычэнка сказаў, што ідэю беларускай праграмы «Літаратура як голас свабоды» на праскім кніжным кірмашы пад шыльдай «Амбасады незалежнай беларускай культуры» падтрымалі, фінансава і арганізацыйна, Міністэрства культуры Чэскай Рэспублікі, Цэнтар экспэрымэнтальнага тэатру ў Брне, выдавецтва Větrné mlyny, Мараўская земская бібліятэка, горад Брно і Вышаградзкі фонд.
Сам Сяргей Сматрычанка працаваў на кірмашы ад раньня да вечара, вырашаючы ўсё арганізацыйныя пытаньні, у чым яму выдатна дапамагала Ванда Кошулічава з Цэнтру экспэрымэнтальнага тэатру ў Брне. А таксама, калі Сяргей хадзіў на сустрэчы беларускіх аўтараў з публікай, на стэндзе дзяжурыла ягоная дачка Алеся.
«Яе ня трэба было намаўляць да ўдзелу ў кірмашы, — адказаў на маё пытаньне пра дачку Сяргей. — Ёй ужо 18 гадоў, таму яна сама вырашае, хоча ці ня хоча. Для яе гэта ня першы досьвед працы зь літаратурай, яна і раней хадзіла з намі на розныя літаратурныя вечарыны і імпрэзы ў Брне. А тут яна працуе ўжо самастойна. Дый ня толькі Алеся мне тут дапамагае, але і жонка, Наста. Акрамя Алесі, у нас яшчэ трое дзяцей, і гэта жонцы выпаў клопат займацца імі тут у Празе, калі я прападаю на кірмашы ад раньня да вечара».
- Svět knihy (вядомы шырэй пад англамоўнай назвай Book World Prague) — найбуйнейшы кніжны кірмаш і фэстываль у Чэхіі, які, пачынаючы з 1994 году, адбываецца на Праскай выставачнай пляцоўцы (Výstaviště Praha) штогод у траўні. Выняткам сталі 2020 год, калі кірмаш не адбыўся праз каранавірусную пандэмію, і 2021 год, калі яго перасунулі зь вясны на восень.
- У сярэднім кірмаш Svět knihy і яго суправаджальныя праграмы штогод наведваюць каля 50 тысяч чалавек. Штогод на фэстывалі прэзэнтуюць 700–800 пісьменьнікаў, ілюстратараў, перакладчыкаў і іншых асоб выдавецкай індустрыі больш як з 30 краін.
