Што засьведчылі вынікі першага этапу выбарчай кампаніі? Чаму не зарэгістравалі ініцыятыўную групу Сяргея Ціханоўскага? Чаму Цапкала і Бабарыка ліхаманкава фармавалі свае ініцыятыўныя групы літаральна за пару дзён? Ці зарэгіструюць іх групы?
Гэтыя пытаньні абмяркоўваюць палітычныя аналітыкі Свабоды Юры Дракахруст, Валер Карбалевіч і Віталь Цыганкоў.
Сьцісла:
Карбалевіч
- Галоўнае, чаго баяцца ўлады, — гэта вуліца, Плошча
- Калі вынесьці за дужкі Андрэя Дзьмітрыева з кампаніі «Гавары праўду», то ўся астатняя тытульная апазыцыя падчас гэтых выбараў апынулася ў маргінэсе
- Сапраўднымі «кандыдатамі пратэсту» аказваюцца іншыя фігуры: Бабарыка, Цапкала, Ціханоўскі, магчыма, Канапацкая
- Цапкала трохі зьдзівіў. Група з 555 чальцоў — гэта несур'ёзна.
- Нерэгістрацыя Цапкалы і Бабарыкі будзе вялікім скандалам
Цыганкоў
- Магу сьмела прагназаваць, што нерэгістрацыю групы Ціханоўскага не адменяць
- Нават на ўдзельнікаў праймэрыз істотны ўплыў аказала рыторыка байкоту
- Паколькі ёсьць Цапкала і Бабарыка, то ўдзельнікі праймэрыз апынуліся на ўзбочыне грамадзкай увагі
- Бабарыка апошнія гады даволі пасьлядоўна будаваў свой станоўчы імідж, то бок рыхтаваў свой крок
- Цяпер ня будуць рэгістраваць усіх, гэта дакладна
Чаму не зарэгістравалі Ціханоўскага?
Дракахруст: Завяршыўся этап падачы дакумэнтаў на рэгістрацыю ініцыятыўных групаў на выбарах прэзыдэнта Беларусі. Першы вынік — рэкордная, беспрэцэдэнтная колькасьць прэтэндэнтаў — 55 чалавек. Ранейшы рэкорд быў пастаўлены ў 2001 годзе, тады падалі заяўкі на рэгістрацыю групаў 27 прэтэндэнтаў.
Цяпер большая частка прэтэндэнтаў — «кандыдаты пратэсту» Міколы Статкевіча, якія, паводле іх словаў, ня маюць намеру зьбіраць подпісы, а хочуць выкарыстаць магчымасьці рэгістрацыі адно для палітычнай агітацыі.
Але пэўнай сэнсацыяй гэтага этапу стала адмова ў рэгістрацыі Сяргею Ціханоўскаму, які цяпер знаходзіцца пад адміністрацыйным арыштам. Праўда, абвешчана, што заяўку яго групы могуць яшчэ і задаволіць. Як вы мяркуеце, задаволяць ці не? Ці ён уяўляе сабой такую вялікую небясьпеку для ўладаў?
Карбалевіч: Найперш, варта адзначыць, што пакуль ня спраўджваюцца прагнозы, якія ладзіліся напярэдадні кампаніі. Па-першае, што гэта будуць самыя нецікавыя прэзыдэнцкія выбары ў гісторыі Беларусі. Па-другое, што ідэя байкоту стане дамінуючай. Пакуль атрымоўваецца ня так. Усё наадварот.
Што тычыцца Ціханоўскага. Нерэгістрацыя ініцыятыўных груп Ціханоўскага і каманды Статкевіча сьведчыць пра тое, што на старце кампаніі жорстка адсякаецца радыкальная частка ўдзельнікаў выбарчага працэсу. Яна дэлегітымізуецца, заганяецца ў андэграўнд, ставіцца па-за межы закону. Ёй не дазволяць легальна камунікаваць з насельніцтвам. Адсюль вынікае, што галоўнае, чаго баяцца ўлады, — гэта вуліца, Плошча. Іншыя небясьпекі яны ведаюць як нэўтралізаваць, мэханізмы адпрацаваныя. А вось вуліца — гэта заўсёды рызыка. Вуліца разбурае сцэнар уладаў.
Дракахруст: Віталь, ці згодны вы? Было шмат выпадкаў, калі аналітыкі казалі — не, улада гэтага ніколі ня зробіць. А яна брала і рабіла. Магчыма, гэта такая гульня ў коткі-мышкі? Зараз не зарэгістравалі, а потым зарэгіструюць. І хіба стратэгія «кандыдатаў пратэсту» — Плошча? Плошча — гэта барацьба за скрадзеную перамогу. Калі яны не зьбіраюцца балятавацца, то якая Плошча?
Цыганкоў: Магу сьмела прагназаваць, што нерэгістрацыю ініцыятыўнай групы Ціханоўскага не адменяць. Страшны для ўлады ня сам Ціханоўскі, а тэндэнцыя на вулічны пратэст, на рэзкія радыкальныя заявы. Таму ідзе ўстаноўка адсекчы блогераў і каманду кандыдатаў пратэсту Статкевіча. Улада любымі бюракратычнымі сродкамі не пажадае даць ім хоць мінімальную легальную магчымасьць для іх агітацыі, для легальнай вулічнай актыўнасьці.
Удзельнікі праймэрыз як «кандыдаты пратэсту»
Дракахруст: 8 групам «кандыдатаў пратэсту» ужо адмовілі ў рэгістрацыі. Ваш прагноз — колькі групаў будзе зарэгістравана, якой колькасьці дазволяць зьбіраць подпісы?
Карбалевіч: Не выключаю, што кагосьці з каманды Статкевіча могуць і пакінуць. Магчыма, што ня вылічаць, што яны з каманды Міколы. Але калі сыходзіць з той лёгікі, якая ўжо выявілася сёньня, іх, хутчэй за ўсё, не зарэгіструюць. Мяркую, невыпадкова за некалькі дзён да абвяшчэньня даты выбараў Сяргея Ціханоўскага пасадзілі за краты. Каб такім спосабам адсекчы ад удзелу ў выбарчай кампаніі яго і каля 100 ягоных паплечнікаў, якіх таксама арыштавалі.
Дракахруст: Варта адзначыць, што ў фармаце «кандыдатаў пратэсту» маюць намер удзельнічаць у кампаніі таксама былыя ўдзельнікі апазыцыйных праймэрыз — Вольга Кавалькова, Мікалай Казлоў і Юрась Губарэвіч. Вашая ацэнка плёну вылучэньня «кандыдатаў пратэсту» — і паплечнікаў Статкевіча, і былых удзельнікаў праймэрыз?
Цыганкоў: Іх ініцыятыўныя групы зарэгістраваць могуць. Па-першае, паколькі там прадстаўленыя партыйныя структуры, з досьведам палітычных кампаніяў, то ўсе іх дакумэнты выкананыя безумоўна на больш высокім узроўні, і прычапіцца да чагосьці будзе вельмі складана.
Зь іншага боку, нават на ўдзельнікаў праймэрыз істотны ўплыў аказала рыторыка байкоту. Павал Севярынец, удзельнік гэтай працэдуры, казаў, што апазыцыя выбірае лідэра на любы выпадак — лідэра на выбары, ці на байкот, ці на пратэст. Абраць не атрымалася, але гэтая стратэгія дазваляла пераключыцца. Калі нехта скажа, што яны проста робяць добрую міну пры кепскай гульні, — то я з гэтым ня буду спрачацца. Плюс, іх зарэгіструюць, бо ўлады ад іх не чакаюць нейкіх радыкальных сюрпрызаў.
Дракахруст: Валер, гэтая ідэя «кандыдатаў пратэсту» — яна такая постмадэрнісцкая, гэта дэканструкцыя ідэі несапраўдных выбараў, дыскрэдытацыя гэтай формы, гэтага інстытуту. Мэта была — ня столькі ў вулічнай агітацыі, а ў абсурдызацыі гэтых выбараў бяз выбару. Мы паказваем, што гэта — клаўнада і хочам «пераклаўнаваць» уладу. Такі постмадэрны трук — наколькі ён будзе прыняты грамадзтвам?
Карбалевіч: Ідэя, што выбары ў Беларусі фарс, далёка ня новая. Ёй па вялікаму рахунку столькі, колькі і рэжыму Лукашэнкі. У розных варыянтах гэтую ідэю прасоўвалі. Ня думаю, што цяпер апазыцыя прапаноўвае нешта радыкальна новае.
Відавочна, што Кавалькова, Казлоў, Губарэвіч усур’ёз удзельнічаць не зьбіраюцца. Яны ня будуць зьбіраць подпісы. Іх ініцыятыўныя групы склалі толькі, здаецца, 110 чалавек. Але тут варта адзначыць вось што. Калі вынесьці за дужкі Андрэя Дзьмітрыева з кампаніі «Гавары праўду», то ўся астатняя тытульная апазыцыя падчас гэтых выбараў апынулася ў маргінэсе. Упершыню за ўсю гісторыю прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі ніхто зь іх ня мае намеру зьбіраць подпісы.
І так выглядае, што сапраўднымі «кандыдатамі пратэсту» аказваюцца іншыя фігуры: Бабарыка, Цапкала, Ціханоўскі, магчыма, Канапацкая. Менавіта цяпер да гэтых людзей зьвернутыя погляды пратэстнага электарату. Ідэя байкоту, якую вылучае тытульная апазыцыя — не ў мэйнстрыме. І для большасьці абываталяў цяпер нават мала цікава, што яна кажа і да чаго яна заклікае.
Але гэта адбудзецца пры ўмове, калі будуць зарэгістраваныя гэтыя «цяжкавагавікі». Калі іх не зарэгіструюць, тады іншая справа. Тады ідэя байкоту можа стаць дамінуючай.
Цыганкоў: Так, варыянт «клаўнады» глядзеўся б даволі выгодна, калі б не было «сур’ёзных» кандыдатаў. Маўляў, мы ідзем толькі для таго, каб паказаць, што выбараў няма. Але, паколькі ёсьць Цапкала і Бабарыка, то ўдзельнікі праймэрыз апынуліся на ўзбочыне грамадзкай увагі
Цапкала і Бабарыка — кандыдаты ад Фэйсбуку?
Дракахруст: У апошнія дні і Цапкала, і Бабарыка разьвілі ў сацсетках ліхаманкавую актыўнасьць па фармаваньні сваіх ініцыятыўных групаў. І з пэўным посьпехам. Але звычайна палітыкі ці тыя, хто прэтэндуе стаць палітыкам, падобныя рэчы робяць загадзя, фармуючы прынамсі касьцяк групы, «афіцэраў», так бы мовіць. А тут — усё на імправізацыі. Гэта прыкмета недасьведчанасьці ці спэктакль, і насамрэч касьцяк у іх быў, а гэтыя імправізацыі — дэманстрацыя народнасьці гэтых кандыдатаў?
Карбалевіч: Пакуль мы дакладна ня ведаем, можа ў іх і ёсьць нейкі касьцяк групаў. А заклік да сацыяльных сетак — магчыма, гэта гульня, каб выглядаць прадстаўнікамі народу. Але я б падзяліў гэтых двух кандыдатаў: Бабарыку і Цапкалу. Бабарыка рыхтаваўся да кампаніі, даваў шмат інтэрвію. У ягонай ініцыятыўнай групе пяць з паловай тысяч чальцоў. Гэта сур’ёзная заяўка на тое, каб сабраць 100 тыс. подпісаў.
А вось Цапкала трохі зьдзівіў. Група з 555 чальцоў — гэта несур'ёзна. Досьвед папярэдніх прэзыдэнцкіх кампаній, найперш, 2001 і 2006 гадоў, сьведчыць, што толькі ініцыятыўныя групы, якія налічваюць звыш 3 тыс. чальцоў, могуць сабраць 100 тыс. подпісаў. Прэзыдэнцкую кампанію 2010 і 2015 ня будзем ацэньваць, бо ёсьць вялікае падазрэньне, што тады рэгістравалі кандыдатаў, якія не сабралі неабходную колькасьць подпісаў. А з улікам пандэміі трэба да 3 тысяч яшчэ 500 чальцоў дадаць.
І першыя хады Цапкалы таксама выглядаюць дзіўна. Гэты скандал з інтэрвію рэсурсу dev.by. Гэта непрафэсійна пачынаць кампанію з таго, каб сварыцца са СМІ. Што тычыцца зьяўленьня ў камандах гэтых кандыдатаў «ботаў», «засланых казачкоў», то гэта цалкам рэальна. Прычым яны могуць праявіць сябе нават не на этапе рэгістрацыі ініцыятыўных групаў, а на другім этапе, калі будуць зьбіраць подпісы. Там могуць зьявіцца фальшывыя подпісы. Такая гісторыя здарылася з кандыдатам у прэзыдэнты Леанідам Сініцыным у 2001 годзе. Тут ёсьць рызыка.
Цыганкоў: Як думаю, ніякай неадэкватнасьці ў гэтым няма, гэта проста іх спосаб увайсьці ў палітыку. Зь іншага боку, ці былі ў іх альтэрнатыўныя варыянты? За іх сьпінамі няма структураў, партыяў — таму ім прыходзіцца кідаць кліч у інтэрнэт — «калі ласка, прыходзьце да нас».
Дракахруст: Тое самае рабіў Зяленскі...
Карбалевіч: І Макрон...
Цыганкоў: Сапраўды, новы час — новыя палітычныя мэтады. І Цапкала, і Бабарыка зь нейкіх прычынаў не хацелі ці не маглі абвяшчаць пра свае прэзыдэнцкія амбіцыі загадзя. Але, прынамсі, Бабарыка апошнія гады даволі пасьлядоўна будаваў свой станоўчы імідж, то бок рыхтаваў свой крок. А тое, што ў іх няма сваіх партыяў — ну, мы бачым, што ўдзельнікам праймэрыз гэта ня шмат дапамагло. Цікава будзе паглядзець, хто рэальна будзе зьбіраць подпісы і Бабарыку, і Канапацкай. Не зьдзіўлюся, калі там будуць тыя самыя дасьведчаныя палітычныя актывісты з зарэгістраваных партыяў.
Ці зарэгіструюць групы Цапкалы і Бабарыкі?
Дракахруст: Сярод тых, хто ўпісаўся ў іх каманду, могуць быць боты, правакатары. Потым ЦВК праверыць чальцоў ініцыятыўных групаў і скажа: а той даў няправільныя дадзеныя, а гэта — грамадзянін Расеі, а трэці ніякага Бабарыку наагул ня ведае. І ў выніку групу не зарэгіструюць цалкам законна.
Цыганкоў: Пакуль людзей, якіх сабраў сваім заклікам Бабарыка, нават нельга назваць камандай. Ці гатовыя яны да рэальнай працы, акрамя лайкаў у інтэрнэце? Ці гатовыя яны хадзіць па кватэрах і зьбіраць подпісы? Я ўжо не кажу пра тое, што гэта трэба ўмець рабіць. Гэта як на акцыях пратэсту — калі 5 тысяч лайкаюць, 200 тысячаў глядзяць стрым, а прыходзіць 500 чалавек. Калі яшчэ будзе неспрыяльная атмасфэра, калі пачнуць нечым пагражаць, званіць на працу — то з гэтых 7 тысяч, дай Божа, каб засталося некалькі сотняў актыўных людзей.
Дракахруст: Ваш прагноз — ці дадуць Бабарыку і Цапкалу магчымасьць зьбіраць подпісы? Ці знойдуць той альбо іншы кручок і адмовяць? У групах, складзеных «з бору па сасонцы» накладак зь непазьбежнасьцю будзе безьліч.
Карбалевіч: Нерэгістрацыя гэтых кандыдатаў будзе вялікім скандалам. Зноў, калі глядзець на досьвед папярэдніх кампаній, то сур’ёзных кандыдатаў, якія зьбіралі 100 тыс подпісаў, заўсёды рэгістравалі. Калі цяпер іх не зарэгіструюць, то гэта будзе прэцэдэнт. І ён будзе сьведчыць, што Лукашэнка рэалізуе вельмі жорсткі сцэнар. Гэта будзе азначаць, што ўзровень яго падтрымкі настолькі нізкі, што ён баіцца нават мінімальна рызыкаваць. І яшчэ гэта прадэманструе абывацелю, што Лукашэнку, акрамя ўлады, больш нічога не цікавіць.
Цыганкоў: Надта скандальна іх не рэгістраваць. Уся ўвага сканцэнтраваная на гэтых кандыдатах. І таму, калі іх адразу зарэзаць, рэакцыя і грамадзтва, і Захаду будзе рэзка нэгатыўная. Гэта пакуль ня той сцэнар выбараў, які хацеў бы мець Лукашэнка. Тым больш ёсьць магчымасьці больш «абгрунтавана» зарэзаць пазьней, на этапе збору подпісаў.
Тыя ж і Канапацкая
Дракахруст: А якія шанцы ў Канапацкай? Яна даволі пісьменна ўступіла ў кампанію, яна пісьменна фармавала кампанію. Яна, як і Зяленскі ў свой час, дэманструе пэўную ўсяяднасьць, абяцае ўсім тое, чаго яны хочуць. Яна жанчына. У беларускай палітыцы можа гэта і мінус. А можа і плюс, быў досьвед Тацьцяны Караткевіч, за якую частка электарату галасавала менавіта як за жанчыну. Можа менавіта яна стане гераіняй кампаніі?
Карбалевіч: Так, Канапацкая — прыкметная фігура. Ці зьбярэ яна 100 тыс подпісаў, — гэта вялікае пытаньне Таксама я б зьвярнуў увагу на Андрэя Дзьмітрыева з кампаніі «Гавары праўду». Там таксама немалая каманда, якая будзе імкнуцца рэальна сабраць 100 тыс. подпісаў.
Дракахруст: Віталь, а ў вас ёсьць адказ на пытаньне — ці зьбярэ подпісы хоць хто-небудзь? А можа паўторыцца 2010 год, калі да гэтага пытаньня ставіліся вельмі лібэральна і рэгістравалі фактычна ўсіх?
Цыганкоў: 2010 год не паўторыцца, бо мы памятаем, як выказаўся Лукашэнка пра тую кампанію. У пачатку 2011 ён сказаў — «так дадэмакратызаваліся, што мяне ванітавала ад гэтага». То бок ванітавала яго ад разгулу дэмакратыі, і гэта мела моцны псыхалягічны адбітак на Лукашэнку. Так што цяпер ня будуць рэгістраваць усіх, гэта дакладна.
Што да канкрэтна Канапацкай, то прызнаюся, апошнія яе дзеяньні неяк не выклікаюць у мяне вялікага захапленьня, хутчэй наадварот. І гэты яе мэсыдж — і да ўсіх, і да нікога, «за ўсё харошае» — здаецца, гэта тая ўсяяднасьць, якая пакідае ўражаньне нейкай няўпэўненасьці і хістаньняў.
Карбалевіч: Думаю, на этапе рэгістрацыі ініцыятыўных групаў уладам выгадна рэгістраваць шмат іх. Там многа невядомых людзей, з катэгорыі «дзівакоў», якіх на кожных выбарах хапае. Гэта для іх проста хвіліна славы. Уладам выгадна, каб дзівакоў было шмат, каб ператварыць усялякую альтэрнатыву ў балаган, каб сярод вялікай колькасьці кандыдатаў згубіліся цяжкавагавікі, сур’ёзныя кандыдаты.
