Ужо ў нядзелю 17 лістапада ў Беларусі выберуць новых дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў. А значыць, праца ў Авальнай залі скончыцца для дзьвюх апазыцыйных дэпутатак, Ганны Канапацкай і Алены Анісім. Сёлета яны зноў хацелі балятавацца ў парлямэнт, але абедзьвюх нават не зарэгістравалі ў якасьці кандыдатак.
Свабода папрасіла Канапацкую і Анісім падсумаваць іхную працу ў Палаце прадстаўнікоў.
Што ўсё ж удалося зрабіць?
Алена Анісім. Я лічу, што дзейнасьць была пасьпяховая. Чаму Лукашэнка ўвесь час кажа, што трэба ісьці да людзей і слухаць іх? Таму што ўлада адгарадзілася ад людзей і жыве паводле прынцыпу: «мы», кляса службоўцаў, чыноўнікаў, і «яны» — усе астатнія людзі, якія да іх прыходзяць з рознымі просьбамі. Часам чыноўнікі паводзяць сябе нават варожа да людзей.
Я дапамагла людзям з афармленьнем дакумэнтаў, з жыльлём. Маладой сям’і дапамагла пазбавіцца статусу сацыяльна небясьпечнай. У адным аграгарадку зрабілі пешаходны пераход, адзін дом вярнулі ў плян капітальнага рамонту.
Нарэшце беларуская мова вернецца ў заканадаўчую сфэру. Ужо два кодэксы — Аб шлюбе і сямʼі і Выбарчы — зацьверджаныя экспэртнай радай.
Ганна Канапацкая. Перш за ўсё заканатворчасць. Я прапанавала пакет заканадаўчых ініцыятыў па дэкрэце № 3 (дэкрэт пра дармаедзтва), зьмены ў Крымінальны кодэкс у частцы адмены лжэпрадпрымальніцтва, зьмяненьне Выбарчага кодэксу, папраўкі ў законапраекты, ініцыяваныя Саўмінам.
Палата прадстаўнікоў, у прынцыпе, стала больш адкрытай. І нават у журналістаў зьявілася крыніца інфармацыі. Я сваім прыкладам паказала, якім павінен быць рэальны дэпутат рэальнага парлямэнту, што ня страшна спрачацца з чыноўнікам нават самага высокага рангу.
Што б маглі зрабіць за гэтыя гады, калі б ня сталі дэпутатамі?
Ганна Канапацкая. Гісторыя ня мае ўмоўнага ладу. Але, напэўна, я зарабіла б у пяць, калі ня ў дзесяць разоў больш грошай. І ўсё роўна займалася б у тым ліку палітыкай. Можа быць, ня так актыўна, як цяпер.
Алена Анісім. Я больш актыўна працавала б у сфэры абароны правоў чалавека і беларускай мовы. Наўрад ці мне ўдалося б быць на міжнародным узроўні. Ня ведаю, ці ўдалося б нам паўплываць на тое, каб беларуская мова вярнулася ў заканадаўства, але як старшыня ТБМ я была б ня менш, а можа, і больш актыўнай, гэта факт.
Чаму беларускі парлямэнт не працуе і як яго зьмяніць?
Ганна Канапацкая. Больш за палову дэпутатаў сьвята вераць, што заробак ім плаціць прэзыдэнт. Яны не разумеюць, што калі ня будзе заўтра падаткаплатніка, пасьлязаўтра чыноўнікі ня будуць патрэбныя. Як толькі гэтае глябальнае разуменьне прыйдзе, нешта зьменіцца.
Адсутнічаюць незалежныя дэпутаты, рэальны парлямэнтарызм. Хто ў беларускай палаце сёньня не з сыстэмы, акрамя мяне? Адсутнасьць адвагі, жаданьня браць адказнасьць і адсутнасьць адказнасьці перад выбарнікамі; няма разуменьня таго, хто такі дэпутат. Яны не разумеюць, што на працу іх наймае беларускі народ.
Нават калі 17 лістапада пройдуць сумленныя выбары, праблемы ня вырашацца. Пры ўсёй павазе да тых людзей, якія ад апазыцыі ідуць у Палату прадстаўнікоў, яны да гэтага не гатовыя. Я прафэсійны юрыст, ведала ўсе праблемы бізнэсу, але я была не гатовая да працэдуры прыняцьця заканадаўчых актаў. Дэпутат — гэта праца, якой у нас нідзе ніхто не вучыць, нават досьведам ня дзеляцца.
Алена Анісім. У нашай краіне няма нармальнага палітычнага жыцьця. Усе гуляюць у нейкія гульні. А павінна быць абсалютна празрыста, каб працавалі партыі, нават калі іх будзе няшмат. Каб ішло змаганьне за Беларусь, за яе пэрспэктыву разьвіцьця. А то зараз, ня дай Бог, 8 сьнежня. І што? Пакуль не чуваць ніякіх галасоў, якім чынам мы будзем супрацьстаяць. На мае запыты Савет Міністраў у асобе Крутога (міністар эканомікі — РС) адказаў: не хвалюйцеся, ніякіх пагрозаў незалежнасьці не будзе. А што будзе, якія дамоўленасьці?
Каб штосьці зьмянілася, трэба, каб палітычныя партыі, грамадзкія абʼяднаньні падрыхтавалі ўсе законапраекты ці зьмены ў існыя законапраекты, якія лічаць неабходнымі, і, нягледзячы на тое, ёсьць сярод дэпутатаў прадстаўнікі апазыцыі ці няма, прасоўвалі іх. Кожны прадстаўнік у Палаце, хоча ён таго ці не, мусіць быць палітычна падкаваным і актыўным. Магчыма, калі зьявяцца адыёзныя фігуры ў парлямэнце, то трэба ініцыяваць працэдуру іх адкліканьня.
Ці не адчуваеце вы, што вас проста выкарысталі?
Алена Анісім. Усе мы выкарыстоўваем і сытуацыю, і людзей, якіх мы ведаем, у розных мэтах. Нас выкарыстоўваюць партыі, калі клічаць на грамадзкія акцыі. Калі нават улада і хацела выкарыстаць мяне ў нейкіх мэтах, то я скарысталася сваім дэпутацкім мандатам, каб зрабіць тое, што я лічу важным і патрэбным у грамадзкім жыцьці. Калі нехта лічыць, што я зрабіла нешта ня так, то гэта ягонае права. Я лічу, што зрабіла максымум таго, што магла.
Ні ў якім разе не шкадавала, не шкадую і ня буду шкадаваць, таму што гэта быў час інтэнсіўнай працы на беларушчыну.
Ганна Канапацкая. Нават калі ўлада хацела мяне выкарыстоўваць, я ёй гэтай магчымасьці не дала.
Парлямэнцкія выбары-2019 у Беларусі. Што варта ведаць
Асноўны дзень галасаваньня на выбарах у Палату прадстаўнікоў сёмага скліканьня — ніжнюю палату Нацыянальнага сходу — 17 лістапада. Датэрміновае галасаваньне праходзіла ад 12 да 16 лістапада. Папярэднія вынікі сталі вядомыя 18 лістапада, ніводзін апазыцыянэр ня трапіў у Нацыянальны сход.
- За 5 дзён датэрміновага галасаваньня на парлямэнцкіх выбарах у Беларусі, паводле ЦВК, прагаласавала 35,77% выбарнікаў. Незалежныя назіральнікі заяўляюць пра завышэньне яўкі больш чым у 2 разы.
- Агулам у Палату прадстаўнікоў трапляе 110 дэпутатаў. Дэпутаты ніжняй палаты выбіраюцца паводле выбарчых акругаў, а не партыйных сьпісаў. Праўладная «Белая Русь» прапаноўвала выбіраць прынамсі палову дэпутатаў паводле партыйных сьпісаў (як, напрыклад, ва Ўкраіне), але ўлады гэтую ідэю адхілілі.
- Галасаваць на выбарах у Палату маюць права усе паўналетнія грамадзяне Беларусі. Галасаваньне добраахвотнае і ня можа быць прымусовым. Скардзіцца на прымус да галасаваньня можна ў пракуратуру ці ў райвыканкамы.
- Цяперашнія выбары адбыліся датэрмінова, хоць фармальна датэрміновымі ня лічацца. Тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў — 4 гады. Але калі паміж выбарамі 2012 і 2016 гадоў прайшло 1449 дзён (3 гады, 11 месяцаў і 19 дзён), то паміж выбарамі 2016 і 2019-га пройдзе ўсяго 1162 дні (3 гады, 2 месяцы і 6 дзён).
- Лукашэнка першапачаткова прапаноўваў правесьці выбары ў Палату на 7 лістапада — Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына тлумачыла, што гэтак ня варта рабіць. Урэшце на гэты дзень прызначылі выбары ў Савет Рэспублікі.
- Выбары ў Савет Рэспублікі — верхнюю палату Нацыянальнага сходу — прайшлі 7 лістапада без удзелу звычайных беларусаў. Па 8 дэпутатаў ад вобласьці і яшчэ 8 ад Менску выбралі на абласных сходах дэпутаты гарадзкіх і раённых саветаў, яшчэ 8 дэпутатаў мае права прызначаць (але звычайна прызначае ня ўсіх) асабіста Аляксандар Лукашэнка. Ніводную кандыдатуру не адхілілі.
- Фракцый у Палаце прадстаўнікоў няма. Апазыцыя амаль не трапляе ў Нацыянальны сход. Так, у Палаце прадстаўнікоў шостага скліканьня толькі 2 са 110 дэпутатаў — не прыхільнікі Лукашэнкі: Ганна Канапацкая ад Аб’яднанай грамадзянскай партыі і беспартыйная Алена Анісім, старшыня Таварыства беларускай мовы. У Савеце Рэспублікі апазыцыі няма.
Як выглядаюць сярэднестатыстычныя беларускія дэпутат, дэпутатка і прэзыдэнт. Фота
- Нацыянальны сход дзейнічае з 1996 году — пасьля таго як Лукашэнка распусьціў Вярхоўны Савет XIII скліканьня. Выбары дэпутатаў Нацыянальнага сходу першага скліканьня не праводзіліся, Лукашэнка проста прызначыў туды ляяльных яму дэпутатаў Вярхоўнага Савету.
- Нацыянальны сход амаль не распрацоўвае законапраектаў (часьцей гэта робяць міністэрствы і ведамствы) і амаль ніколі не галасуе супраць. Рэкорд шостага скліканьня Палаты прадстаўнікоў — 10 галасоў (9%) супраць звужэньня паўнамоцтваў сваёй палаты.
- Краіны Заходняй Эўропы і ЗША не прызнавалі свабоднымі і дэмакратычнымі ніякія выбары і рэфэрэндумы ў Беларусі пасьля 1994 году. На ўсіх выбарах назіральнікі адзначалі шматлікія парушэньні, пасьля давалі рэкамэндацыі, але Лукашэнка прасіў яго «не павучаць».
- На выбары 17 лістапада выстаўлялі кандыдатаў прынамсі 7 апазыцыйных партыяў і шэраг рухаў. На ранейшых выбарах далёка ня ўсіх апазыцыянэраў рэгістравалі кандыдатамі або чальцамі выбарчых камісій.
- На пачатак датэрміновага галасаваньня з 560 зарэгістраваных засталося 516 кандыдатаў. 33 самі зьнялі свае кандыдатуры, яшчэ адносна 13 скасавалі рэгістрацыю за парушэньні (6 зь іх — ад апазыцыйнай «Эўрапейскай Беларусі»). Ніводнай безальтэрнатыўнай акругі няма
- Выбары каштавалі бюджэту каля 23 млн беларускіх рублёў. Лукашэнка кажа, што выбары «павінны прайсьці як сьвята», а Нацыянальны сход мае стаць «дыскусійнай пляцоўкай для дыялёгу дэпутатаў з рознымі поглядамі». Старшыню ЦВК Лідзію Ярмошыну «палохала цішыня» вакол выбараў, а 99% беларусаў лічаць, што ня могуць паўплываць на органы ўлады.
- Як сьцьвярджае ЦВК, яўка на выбары склала 77,22%. На трох мінулых выбарах у Палату называлася яўка каля 74%, а рэкорд быў у 2004 годзе, калі называлася яўка 89,84%.
- Паводле папярэдніх вынікаў, у Палату прадстаўнікоў прайшлі 66 мужчын і 44 жанчыны; 30 дзейных дэпутатаў, 2 чалавекі ва ўзросьце да 30 гадоў, ніводнага апазыцыянэра.
- Сярод вядомых беларусаў, якія трапляюць у Палату прадстаўнікоў, былая міністарка інфармацыі Лілія Ананіч, «Міс Беларусь-2018» Марыя Васілевіч, кіраўнік «Белай Русі» Генадзь Давыдзька, старшыня ЛДПБ Алег Гайдукевіч.
- Незалежныя беларускія назіральнікі фіксавалі парушэньні на датэрміновым галасаваньні і ў асноўны дзень выбараў (731 парушэньне і 622 скаргі, у тым ліку 341 — толькі за 17 лістапада), кожнага трэцяга незалежнага назіральніка выдалілі з участка. Асноўным парушэньнем называецца адсутнасьць адкрытага падліку бюлетэняў і забарона на капіяваньне выніковага пратаколу ўчастковай камісіі. Назіральнікі АБСЭ назвалі выбары неадпаведнымі важным міжнародным дэмакратычным стандартам. Місіі СНД і ШАС назвалі выбары «празрыстымі і дэмакратычнымі».
