«Сказаў бы хто цяпер „Девятый отряд, строиться!“, я б ускочыў», — японскі мастак Даічы Ёшыда пасьля 1 году 9 месяцаў зьняволеньня ў Беларусі вярнуўся на радзіму ў Японію.
Асуджаны ў 2017-м на 4,5 года калёніі ўзмоцненага рэжыму за нелегальны правоз зброі, ён быў неспадзявана вызвалены 22 траўня 2018-га. Вярхоўны суд, які раней адмаўляўся пераглядаць справу Ёшыда, урэшце палічыў ягоны прысуд занадта жорсткім. У калёніі, дзе ён адбываў пакараньне, кажа Даічы, такіх выпадкаў ня памятаюць.
Радыё Свабода 5 месяцаў сачыла за лёсам японскага мастака. Праз тыдзень пасьля яго вяртаньня ў бацькоўскі дом мы размаўляем зь ім праз мэсэнджэр.
«Колькі хабару ты даў ва ўкраінскім аэрапорце?»
Падзеі амаль двухгадовай даўнасьці Даічы ўзнаўляе дэталёва. Большасьць зь іх запісаная ў дзёньнік, які ён вёў увесь гэты час. У жніўні 2016-га ён вяртаўся з фэстывалю ў Адэсе, куды яго ўжо некалькі разоў запрашалі як мастака манга. У Кіеве ў ліцэнзаванай краме набыў часткі зброі.
«Прадавец Віталь па-ангельску сказаў мне, што ўсё дэактываванае і гістарычнае. Самыя танныя былі дэталі ад вінтоўкі Мосіна. Я вырашыў іх купіць, бо сказалі, што яны дэактываваныя і на іх ня трэба дакумэнты. У Японіі я таксама магу такое купіць, але амаль у 10 разоў даражэй», — тлумачыць Ёшыда і кажа, што набываў часткі ад зброі розных прамысловых марак і з рознымі сэрыйнымі нумарамі.
16 жніўня 2016-га Даічы вылецеў рэйсам Кіеў — Токіё з транзытнымі перасадкамі ў Менску і Абу-Дабі. Вылятаў з аэрапорту «Кіеў-Жуляны».
«Я спытаўся ў аэрапорце, ці можна гэта правозіць. Яны раззлаваліся, бо мой багаж ужо быў зарэгістраваны. Сказалі: „Чаму ты цяпер пра гэта пытаесься?“ Спынілі мой багаж, мяне па гучнай сувязі папрасілі прайсьці да службаў бясьпекі. У адмысловым пакоі былі супрацоўнікі службы бясьпекі і мытні. Усяго 10 чалавек, сярод іх 3 жанчыны. Кіраваў усім малады чалавек са службы бясьпекі, ён адзін быў у звычайным гарнітуры. Усе іншыя ва ўніформе».
Даічы кажа, што ўсё, што было ў ягоным багажы, праверылі вельмі пільна і пыталіся, дзе набыў часткі зброі.
«Праз 10 хвілін паведамілі, што я магу ўсё запакаваць. Але сказалі: „Наступным разам будзь асьцярожны з гэтымі рэчамі“», — мастак таксама пацьвярджае, што гэтыя рэчы былі сфатаграфаваныя, а службы бясьпекі кіеўскага аэрапорту праверылі ягоны квіток і ведалі, што ён ляціць у Менск рэйсам «Белавія».
«Я прыляцеў у менскі аэрапорт рана. У мяне было вельмі шмат часу да наступнага рэйса. Я спаў, гуляў. За паўгадзіны да рэйса мяне выклікалі па гучнай сувязі. Я падумаў, што я прапусьціў рэйс», — Даічы кажа, што калі ён падышоў да гейта, там яго ўжо чакалі два супрацоўнікі службы бясьпекі аэрапорту. Яго завялі ў адмысловы пакой. Багаж паклалі на стол і папрасілі яго адчыніць.
«Там ніхто не гаварыў па-ангельску, а толькі па-расейску. На смартфоне перакладалі праз гуглтранслэйт, — кажа ён. — Уся гэтая размова заняла вельмі шмат часу. Я адчыніў багаж, паказаў ім усе мае рэчы. Яны спыталі, дзе я гэта ўзяў. Адзін супрацоўнік службы бясьпекі спытаў, колькі хабару я заплаціў ва ўкраінскім аэрапорце. Я адказаў: «Хабар?! Хабар?! Я не плаціў аніякага хабару, усё гэта дэактываванае, там праверылі мой багаж і сказалі „ОК“. У чым праблема?!»
Яшчэ з тыдзень Даічы правёў у інфэкцыйным шпіталі, бо захварэў. Адтуль трапіў у пастарунак, а пасля ў ІЧУ.
«Там сказалі, што ў ботах ёсьць мэталічныя часткі, і забралі іх. Я хадзіў басанож. У мяне былі такія брудныя ногі. І ў туалет таксама бяз ботаў. Гэта было сапраўды жудасна», — кажа Даічы. У такіх умовах ён правёў каля тыдня. За гэты час яго выклікаў сьледчы. На допыце прысутнічаў перакладчык зь японскай мовы. Даічы згадвае, што сьледчы пытаўся пра ягоную сям’ю, адкуль узяў зброю і што адбывалася ва ўкраінскім аэрапорце.
Адтуль мастак трапіў на «Валадарку» ў камэру № 22. «Адмысловую, — кажа ён. — Там было шмат кіраўнікоў кампаній. Быў дырэктар, якога арыштавалі за будоўлю. Яго звалі Лёня. У большасьці былі артыкулы 424 («Злоўжываньне ўладай». — РС) і 430 («Атрыманьне хабару». — РС).
Там Даічы наведаў японскі консул. «Сказалі, што мяне падазраюць па двух артыкулах — 295 частка 2 і 333 частка 1. Апошні артыкул вельмі кепскі, у ім пакараньне пачынаецца ад трох гадоў, і гэта за перамяшчэньне празь мяжу. Але я не перасякаў мяжу! Я быў у транзытнай зоне!»
«Прыклаў лязо да шыі і хацеў скончыць гэтую гісторыю»
«Трэцяга верасьня мне загадалі спакаваць рэчы і адправілі ў Жодзіна. Мая камэра — нумар 31 у першым сэктары. 8 чалавек з 10 мелі адзін артыкул, кожны паўтараў: «Тры два восем, тры два восем» (арт. 328 КК — «Незаконнае абарачэньне наркатычных рэчываў»).
Жодзінская турма № 8 — найгоршая з усіх, кажа Даічы.
«Туалета там як такога няма, ані дзьвярэй, анічога. Тэмпэратура ў камэры каля 30 градусаў, кандыцыянэра ніякага. Усе хадзілі разьдзетыя. Вэнтылятар уключалі на 10 хвілін у дзень. Навошта? — кажа ён. — І ўсе кураць адначасова. Я цэлы месяц кашляў. Гэта нібыта газавая камэра».
Калі Даічы трапіў у камэру, там было 10 чалавек і 10 ложкаў. Але ўжо празь некалькі гадзін дадаліся яшчэ тры зьняволеныя. Спаць трэба было па чарзе.
«Ужо на наступны дзень я спаў на другім паверсе. Жанчына-ахоўніца пагрукала ў дзьверы, сказала: „Пад’ём, ня спаць“. Шэры (сукамэрнік. — РС) мне сказаў, каб я выбіраўся з ложка, бо ў гэтай турме ты ня можаш ляжаць на другім паверсе ўдзень. Але на „Валадарцы“ не было так, — кажа Даічы. — Я быў на мяжы вар’яцтва: „Ня сьпі, не станавіся каля дзьвярэй, бо ахоўнікі ня могуць зазіраць у камэру, не складай рэчы ў наўлечку“, усе кураць, ахоўнікі вельмі агрэсіўныя. Праз тыдзень я адчуў, што вар’яцею. Толькі праз два тыдні ў Жодзіне я трапіў у душ».
Жанчыны-ахоўніцы ўражвалі японца найбольш. «Было заўважна, што яны на 100 працэнтаў супадаюць з гэтай сыстэмай. Яны ўвесь час грукалі ў дзьверы, крычалі „Пад’ём!“. Мужчыны-ахоўнікі часам разумелі гэтыя жудасныя ўмовы і не былі такія жорсткія. Я нават мог спаць, калі яны дзяжурылі. Але жанчыны былі жудасныя», — кажа Даічы.
У жодзінскай турме, згадвае Даічы, распарадкі былі найгоршыя.
«Я спытаў у Шэрага, ён добра ставіўся да мяне, як такое можа быць. „Мы ў вар’яцкай краіне“, — адказаў ён. Яшчэ ён сказаў, каб я быў моцным, бо ў турмах ёсьць людзі, якія ня любяць іншаземцаў. І яшчэ нельга плакаць».
Сукамэрнікі, згадвае ён, у Жодзіне зусім іншыя, чым на «Валадарцы». Адзін цыган, які трапіў у турму за крадзеж двух коней, увесь час спрабаваў зрабіць «алькаголь».
«У плястыкавую бутэльку наліваюць ваду, дадаюць хлеб, цукар і ставяць на батарэю», — згадвае ён. Іншыя, кажа Даічы, былі «як гангстэры» — з татуіроўкамі на твары і сьлядамі ад іньекцый на целе. «Адзін быў цяжкі наркаман, не разумею, навошта яго садзіць у камэру з астатнімі. Ён быў вельмі агрэсіўны, крычаў моцна. Заўжды лаяўся матам. Ад гэтага было моташна, — кажа ён. — Але яго пасьля забралі з камэры, бо пакаралі за тое, што ён паслаў „на...“ ахоўніка».
За гэты час японскі мастак добра засвоіў турэмныя парадкі.
«Калі ў сьцяну з суседняй камэры б’юць двойчы, гэта значыць „тут міліцыя, будзьце асьцярожныя“. Калі тры разы — гэта азначае „шмон“», — дзеліцца Даічы турэмнымі ведамі. — Тады трэба было схаваць усе рэчы, самаробны алькаголь, сок. Дарэчы, плястыкавыя кубкі былі забароненыя. Давалі толькі алюмініевую конаўку бяз ручкі. Калі ў ёй нешта гарачае, то ўзяць яе немагчыма».
Увесь гэты час мастак вёў дзёньнік па-японску. «Мне няма на што спадзявацца ў гэтым месцы. Я не магу сьмяяцца, размаўляць, жартаваць. Я бачу праз вакно толькі маленькі кавалак неба. Гэты кавалак вельмі прыгожы, блакітны, але мне ад гэтага вельмі сумна», — зачытвае ён свае запісы.
22 верасьня да яго прыехала маці Ёка Ёшыда. «Тады мы яшчэ ня ведалі, як працуе сыстэма ў вашай краіне. Я думаў, што праз два месяцы мяне выпусьцяць. І мая маці таксама так думала. Шэры сказаў „Ня верце таму, што яны кажуць, насамрэч усё ня так, яны нічога ня робяць на дабро“», — згадвае Даічы.
«30 кастрычніка паламаўся туалет, — гартае Даічы старонкі дзёньніка. — Гэта зрабіў хлапец з Барысава. Ён быў у турме 4-ы раз, і яго ведалі многія ахоўнікі. А ён сам ведаў шмат усялякіх спэцыяльных штук. Як скантактавацца зь іншай камэрай, напрыклад. Праз туалет хацеў перадаць туды цыгарэты і цукар. І паламаў яго».
Яшчэ адзін эпізод са свайго перабываньня ў жодзінскай турме Даічы не запісаў у дзёньнік. Але памятае.
«Аднойчы ўначы я хацеў перарэзаць сабе горла лязом, — кажа ён. — Але мяне спыніў хлапец, былы міліцыянт. Думаю, ён ужо назіраў за мной. Ён схапіў маю руку і сказаў: „Не рабі глупстваў“. Чаму я гэта зрабіў? Вакол былі злыя людзі, я ня верыў у правасудзьдзе, умовы былі жахлівыя. Ахоўнікі ўвесь час б’юць у дзьверы: ня спаць, ня спаць, устаць з ложка. Я хацеў скончыць гэтую вар’яцкую гісторыю».
Такія думкі, з досьведу японскага мастака, у жодзінскай турме прыходзяць ня толькі да яго. Па турме, кажа ён, хадзілі чуткі, што ў 2016-м там скончылі жыцьцё самагубствам 2 чалавекі. (У 2016 сьмерцяў у жодзінскай турме было больш. — РС.)
«Дык вы ж самі „нярускія“!»
Пры канцы лістапада Даічы вярнулі на «Валадарку» ў тую ж камэру № 22.
«Там былі тыя ж людзі, некаторых перавялі ў іншую турму, — кажа ён. — Быў там Аляксандар Мураўёў (былы ўладальнік „Мотавела“, асуджаны на 11 гадоў пазбаўленьня волі. — РС). А Юры Паўлавец (аўтар расейскага выданьня Regnum, асуджаны на 5 гадоў пазбаўленьня волі з адтэрміноўкай за „распальваньне нацыянальнай варажнечы“. — РС) быў адзіны чалавек у камэры, які без ваганьняў скардзіўся на Лукашэнку і праваахоўную сыстэму. Ён казаў, што яму падабаюцца беларусы, Беларусь, і ён сапраўды хоча зьмяніць гэтую сыстэму. Я даў ім адзін з маіх малюнкаў для ягонай дачкі».
Першае паседжаньне суду было 30 лістапада. «Мне падалася, што сьледчы неяк лёгка ставіўся да маёй справы і не лічыў яе сур’ёзнай. Ён казаў, што ўкраінскі аэрапорт стварыў праблему. Я паведамляў, што ва ўкраінскім аэрапорце ёсьць усе зьвесткі пра мяне, фатаздымкі. Але ніхто туды не зьвярнуўся».
Радыё Свабода зьвярталася да службаў бясьпекі аэрапорту «Кіеў-Жуляны» з просьбай пацьвердзіць словы Даічы Ёшыда. Нам адказалі, што ня маюць права прадстаўляць такія зьвесткі.
Судзьдзя прызначыў яшчэ адну экспэртызу зброі. Яна цягнулася некалькі месяцаў, праз гэта суд зацягнуўся амаль на паўгода. Паводле экспэртызы, некаторыя часткі зброі прызналі прыдатнымі для выкарыстаньня.
«28 красавіка мяне асудзілі на 4 гады і 6 месяцаў, — кажа Даічы. — Я не ўсьведамляў, што адбываецца, у мяне быў стрэс. Я ня бачыў падставаў, каб абвінавачваць мяне. У судзе супрацоўнікі аэрапорту казалі, што я не абавязаны праходзіць мытны надгляд. Уся адказнасьць ляжала на ўкраінскім аэрапорце. Я думаў, што мяне вызваляць пасьля суду. І мая маці так думала. Але гэта ня спраўдзілася».
Апэляцыю, пададзеную адвакатам, не задаволілі. Яшчэ праз тры месяцы Даічы апынуўся ў віцебскай калёніі № 3.
«Мне спачатку падалося, што там лепш, чым на „Валадарцы“. Я мог бачыць неба, пакоі большыя, нешта кшталту вайсковага лягера, — згадвае Даічы. Тут упершыню за год ён змог палячыць зубы. — Ежа была горшая, часам знаходзіў у ёй каменьчыкі. Асабліва ў „пярлоўцы“».
Але пабачанае ў калёніі шакавала яго ня менш, чым тое, што адбывалася ў турмах.
«За 9 месяцаў я бачыў, як памерлі 5 чалавек. 1 верасьня (2017. — РС) адзін зьняволены скончыў жыцьцё самагубствам, — кажа ён. — Я быў шакаваны, наколькі ўсё кепска. Я шмат з кім размаўляў пра гэта. Большасьць асуджаных сядзіць у „наркатычным“ сэктары. Адзін 19-гадовы хлапец проста падзяліўся „касяком“, і ўсё — „328 частка 3, 10 гадоў“, ён ужо „дылер“. Я не магу такое ўявіць, не разумею гэтага».
Па-ангельску амаль ніхто не размаўляў, але там ён пазнаёміўся і пасябраваў з брытанцам Аланам Сьмітам. Нягледзячы на папярэджаньні, з выразным расізмам не сутыкаўся. «Мяне проста ігнаравалі, — кажа ён. — Некаторыя казалі: «Нярускі, нярускі». Мяне гэта дзівіла і злавала: «Чаму вы так кажаце, вы ж самі нярускія. Вы ж беларусы».
«Нічога ня робяць для свайго вызваленьня, а проста сядзяць у турме і чакаюць»
Самы цяжкі пэрыяд у калёніі пачаўся пасьля таго, як пра Даічы Ёшыда напісала Радыё Свабода:
«30 студзеня я прачытаў артыкул Радыё Свабода (перадрукаваны ў газэце „Народная Воля“. — РС), а 31 студзеня мяне перавялі ў іншы атрад. Яны сталі нам (з Аланам Сьмітам. — РС) пагражаць, казаць: „Не размаўляйце з гэтым японцам, ангельцам“. Некаторых нават адпраўлялі ў спэцыяльны пакой для пакараньняў, ён называецца „чырвоны дом“. Тых, хто размаўляў са мной і з Аланам, перавялі ў іншыя атрады», — кажа Даічы.
За ўвагу да сябе і распаўсюд інфармацыі пра ягоную справу ён удзячны і блогеру Аляксандру Лапшыну. Дзякуючы розгаласу ў калёнію сталі прыходзіць лісты — з пачатку году ён атрымаў іх 60.
«Цікава, што 85% тых, хто мне пісаў, жанчыны, — усьміхаецца ён. — Шмат хто выбачаўся за сваю краіну. Казалі, што гэта ганьба. Пыталіся, як мае справы. Аднойчы я атрымаў ліст, які быў падпісаны нібыта адвакатам, але думаю, што ён стопрацэнтна быў ад міліцыі. Там было напісана, каб я не рабіў шуму».
Вызваленьне Даічы шмат для каго стала нечаканасьцю. Аднак сам ён, як сьцьвярджае, меркаваў, што так і будзе.
«Я чакаў, што мяне вызваляць, бо гэта палітычная праблема (для беларускіх уладаў. — РС). Асабліва для „Белавія“. Думаю, яны маглі б збанкрутаваць, — кажа ён. — Інфармацыя пра мяне стала распаўсюджвацца са студзеня. Праз 4 месяцы яны вырашылі, што мяне трэба вызваліць. Гэта амаль так, як я чакаў. Адзін чалавек, які 10 гадоў ужо адседзеў у ІК-3, сказаў, што першы раз такое бачыць».
Ён лічыць, што на рашэньне пра ягонае вызваленьне паўплываў асабіста Аляксандар Лукашэнка, зь лістом да якога двойчы зьвярталася маці Ёка Ёшыда. З прызначанага яму пакараньня ён адбыў 1 год і 9 месяцаў.
«Я ведаю толькі турму. Усё, што я магу сказаць пра Беларусь, — гэта пра турму. І маё меркаваньне — гэта меркаваньне беларускага зьняволенага. Я бачыў людзей, якія былі асуджаныя без падставаў на 9–10 гадоў. Вядома, там былі людзі, якія зьдзейсьнілі злачынствы. Але ўсе разумелі, што маё пакараньне занадта жорсткае. І я, і іншыя ведалі, што я невінаваты. Усё гэта шакавала», — кажа Даічы Ёшыда.
Цяпер ён кажа, што хоча зрабіць кнігу коміксаў пра тое, што адбылося зь ім у Беларусі. А яшчэ — давесьці сваю невінаватасьць.
«Я хачу працягваць змагацца. Калі ўсе часткі зброі былі дэактываваныя, за што мяне арыштавалі? Я бачыў столькі людзей, якія былі арыштаваныя ні за што. Тут няма справядлівасьці, і закон не працуе. Я хачу, каб мяне прызналі невінаватым, — кажа ён. — Мне трэба падтрымка. Ад гэтай вар’яцкай сыстэмы пакутуе шмат людзей. Я бачыў, як людзі гублялі сваю будучыню».
Хоць ён перакананы, што сыстэма павінна зазнаць зьмены, але ў тое, што яны могуць адбыцца хутка, ня верыць.
«Трэба, каб людзі зьмяніліся. Мне казалі — „Чакай амністыі, чакай „УДО (умоўна датэрміновага вызваленьня - РС)“. Я шмат каго намаўляў змагацца, каб давесьці, што іхнае пакараньне занадта жорсткае. Але яны казалі, што гэта марнаваньне часу. І нічога не рабілі, проста сядзелі ў турме і пагаджаліся з сыстэмай. Столькі было зьняволеных, але толькі 12 чалавек зь іх хацелі давесьці, што яны не вінаватыя».
За гэты час, кажа Даічы, ён страціў кантакт з большасьцю сваіх знаёмых — хто пераехаў, хто памяняў электронную пошту, тэлефон.
«Ці забыліся пра мяне, — кажа ён. — Адзін я знаходзіўся нібыта ў машыне часу. Толькі адзін сябар дзяцінства не забыў мяне і чакаў. Мне вельмі сумна, што пакуль я быў на „Валадарцы“, памерла ягоная бабуля. Яна была вельмі добрым чалавекам, я яе вельмі паважаў».
Вызваліўшы японскага мастака з калёніі, Беларусь забараніла яму ўезд на пяць гадоў.
«Але калі ў „Валадарцы“ адкрыюць музэй, я абавязкова прыеду і схаджу ў яго», — кажа Даічы Ёшыда.
