З асуджэньнем выступіў нават кіраўнік беларускіх каталікоў Тадэвуш Кандрусевіч. Ён цалкам справядліва адзначыў, што паміж каталікамі і праваслаўнымі ў Беларусі няма ніякіх сурʼёзных канфліктаў.
Вопыт Югаславіі, дзе краіна развалілася па канфэсійнай прыкмеце — гэта зусім не пра Беларусь
Крытыка ў адрас Алексіевіч з гэтай нагоды і, праўда, фармальна абгрунтавана. Па-першае, суадносіны прыхільнікаў адной і другой канфэсіяў выключае колькі-небудзь сурʼёзны канфлікт, хоць заваліся ўсю Беларусь зброяй. Больш за 80% на адным баку і 10-15% — на іншым — які канфлікт магчымы паміж імі нават тэарэтычна? Па-другое, за гады незалежнасьці Беларусі, ды і ў больш раньнія пэрыяды, ніякага міжканфэсійнага канфлікту ў краіне не было і блізка.
Вопыт Югаславіі, дзе прадстаўнікі аднаго этнасу, каталікі-харваты і праваслаўныя сэрбы, рэзалі адзін аднаго з азьвярэньнем, дзе краіна развалілася па канфэсійнай прыкмеце — гэта зусім не пра Беларусь. У Беларусі і праўда хіба не ўзорныя адносіны дзьвюх канфэсіяў.
Але ці азначае ўсё сказанае, што Алексіевіч проста, так бы мовіць, жыцьця не ведае, і не разумее сваю краіну і свой народ? А вось і не.
У камэнтары для TUT.BY пісьменьніца патлумачыла, што яе словы, сказаныя на «Дажджы», не варта разумець літаральна, што гэта была мэтафара.
Многія беларусы адчуваюць, што ім няма чым дыхаць у сваёй краіне
Мэтафарай чаго, а як не літаральна зразумець сказанае? Відаць, гаворка ішла пра агульнае адчуваньне вострай канфліктнасьці беларускага грамадзтва. Пра гэта сьведчыць і невыразнасьць фармулёўкі — «каталікі будуць забіваць праваслаўных ці каго заўгодна». Каго заўгодна — гэта значыць усё ўсіх. Гэта не дакладны паліталягічны прагноз, а экзыстэнцыйны страх, адчуваньне — людзі гатовыя варагаваць, канфліктаваць, ваяваць адзін супраць аднаго, усе супраць усіх, ёсьць нейкае «мы» і «яны», ворагі.
А што — гэта зусім не так? А калі доблесны АМАП лупцавалі людзей, якія прыйшлі на сьвяткаваньне 25 сакавіка, адносіны паміж імі на самай справе былі настолькі ўжо ідылічныя? І падзяляў іх толькі палітычны канфлікт, а не каштоўнасны і культурны?
Яны не былі адны для адных чужынцамі, носьбітамі розных культурных кодаў, жыхарамі розных Беларусяў, так бы мовіць?
Многія беларусы адчуваюць, што ім няма чым дыхаць у сваёй краіне. Для многіх іншых гэтыя першыя — небясьпечныя бунтаўшчыкі, пагроза жахлівых, багатых крывёю ўзрушэньняў. Першыя — зусім не пагалоўна каталікі, другія таксама ня пагалоўна праваслаўныя. Ну а хіба расколу няма, няхай не па канфэсійнай лініі?
Іншае пытаньне, чаму Алексіевіч зьвярнулася менавіта да такой, а не да якой-небудзь іншай мэтафары. Вядома, чужая душа — поцемкі, але яна не раз прызнавалася ў сваіх сымпатыях да рускай культуры, выступаючы на "Дажджы«, яна назвала рускую культуру сваім «трэцім домам», пасьля маці-ўкраінкі і бацькі-беларуса. Ну дык яна і думае ў духу рускага бачаньня Беларусі, прычым нават не цяперашняга, а векавой і больш раньняй даўніны. Для рускіх палітычная і геапалітычная калізія ў Беларусі выглядала і выглядае да гэтага часу, як барацьба паміж Масквой (Санкт-Пецярбургам) і Варшавай.
Гістарычна яно так выглядала не толькі для іх. Варта ўзгадаць сюжэт з купалаўскіх «Тутэйшых» аб спрэчцы Ўсходняга і Заходняга вучоных.
У адной са сцэнаў пʼесы Усходні вучоны, апрануты ў ватоўку і касаваротку, запісвае ў нататніку, што «Прырода в Русском Северо-Западном крае веліка і обільна — есть суша і водныя басейны, дажэ морэ собственное імелось, но благодара врэдным клімацічэскім веяніям с Запада поіменованное морэ утонуло в Шнеком болоце. Что касается поліцічэскіх граніц обласці, то оне в представленіі здзешніх обшчэрускіх людзей очень туманны. Всё жэ прымечается стрэмленіе расшырыць эці граніцы на Запад».
Апрануты ў канфэдэратку і кунтуш Заходні вучоны адначасова з калегам піша, што «Пшырода на Польскіх Крэсах Всходніх надзвычай буйна і богата^; эгзыстуе ленд і водозбёры^; край тэн посядал навэт можэ, але, завдзенчаёнц шкодлівым вплывом зэ Всходу, можэтэ пшэісточыло сень в Пінске блото. Цо сень тычы граніц політычных краю, то взглендэм іх у месцовэй людності вшэхпольскей пшэдставене барздо не яснэ. Еднак, спостшэга сень донжэне розшэжыць овэ граніцэ на Всхуд».
Клясык, вядома, зьедліва сьцёбаўся, але ж трэцяга роўнавялікага боку ў пʼесе няма, тады ўласна беларуская ідэнтычнасьць толькі ўзьнікала. На самай справе і сучасны клясык — Святлана Алексіевіч — бачыць сытуацыю праз прызму стогадовай даўнасьці. З роўным посьпехам яна магла б сказаць пра тое, што Беларусі пагражае канфлікт паміж «палякамі» і «рускімі», паміж «месцовэй людностю вшэхпольскей» і " здзешнімі обшчэрускімі людзмі", кажучы мовай герояў купалаўскай пʼесы.
У 2006 годзе, падчас тагачаснай выбарчай кампаніі, Алексіевіч казала ў маёй перадачы на радыё Свабода аб тагачасным кандыдаце ў прэзыдэнты Аляксандра Мілінкевіча: «Зрабіць украінскую рэвалюцыю дапамаглі антырасейскія настроі, якія вельмі моцныя ва ўкраінскім народзе. У мяне бацька — беларус, а маці — украінка, і я ведаю, як моцна ва Ўкраіне не любяць «маскалёў». Гэта велізарная энэргія і гэта ў пэўным сэнсе дапамагло зрабіць рэвалюцыю. Але беларусы іншыя людзі, тут такіх антырасейскіх няма. У 1994 годзе ў вёсцы мне адзін стары сказаў, што будзе галасаваць толькі за Лукашэнку, а не за Пазьняка ці Шушкевіча. Я яго спытала «Чаму?» Ён адказаў «Таму што тыя глядзяць на Польшчу, на каталіцызм. А калі для рускіх мы — малодшы брат, то для палякаў мы — быдла».
Мілінкевіч, дарэчы, беларус і праваслаўны. Але Алексіевіч тады казала аб стылі, пра тое, хто куды «глядзіць». На самай справе далёка не для ўсіх, скіраваных на Эўропу, магніт — гэта менавіта Варшава. Але шмат каму так прасьцей бачыць геапалітычны, каштоўнасны падзел. Або так пазначаць яго. Алексіевіч, у прыватнасьці.
Мне, дарэчы, самому даводзілася чуць пытаньні: а Пазьняк — ня паляк, а Шушкевіч — ня паляк? Ну вынесем за дужкі пытаньне, чаму кіраўніком дзяржавы ня можа быць прадстаўнік ня тытульнага этнасу. Хоць, дарэчы, за ўсе 26 гадоў незалежнасьці ўсе кандыдаты ў прэзыдэнты былі этнічнымі беларусамі.
Маладая нацыя ўспрымае гэтыя пытаньні даволі востра. І адхіленьне ад мэйнстрыму ўспрымаецца як адхіленьне этнічнае ці канфэсійнае. І Алексіевіч, ня падзяляючы такі погляд, тонка адчувае гэты настрой, яго і адлюстроўвае і выказвае.
Яна, выступаючы на "Дажджы«, казала не пра гіпатэтычны канфлікт паміж натуральнымі беларускімі каталікамі і праваслаўнымі, а пра канфлікт паміж «каталікамі» і «праваслаўнымі», пра канфлікт паміж культурнымі тыпамі. Хто за Захад, хто за Эўропу, хто супраць аўтарытарызму — «каталікі». Гэта проста мянушка.
Некаторы час таму беларускі палітоляг Пётр Рудкоўскі апублікаваў вельмі цікавы артыкул «Панская Польшча і бяспанская Беларусь», у якой тлумачыў і даказваў, што вельмі значная частка беларускіх каталікоў — горача за Лукашэнку і нават за Расею. Зь іншага боку, і сярод апанэнтаў прэзыдэнта і прыхільнікаў эўраінтэграцыі краіны большасьць — праваслаўныя.
Сэнс мэтафары Алексіевіч — у пазнаках, мянушках, гаворка ішла пра «каталіках» у двукосьсі, як і пра «праваслаўных» у двукосьсі
Палітычны падзел у Беларусі праходзіць не паводле крыві і не па веры, на абодвух баках разьдзелу большасьць складаюць этнічныя беларусы і прыхаджане БПЦ. Прычына хоць бы ў тым, што тыя і іншыя складаюць пераважную большасьць у краіне — каталікоў, палякаў, рускіх, украінцаў, яўрэяў, любых іншых меншасьцяў, проста занадта мала, каб як бы там ні было ўплываць на балянс меркаваньняў у грамадзтве. Да таго ж усе гэтыя меншасьці ўнутры сябе падзеленыя палітычна і каштоўнасна прыкладна ў той жа прапорцыі, што і тытульны этнас і даміноўная канфэсія. У Беларусі ўсё беларусы, у тым ліку і ў сэнсе ўзаемнай нязгоды.
Сэнс мэтафары Алексіевіч — у пазнаках, мянушках, гаворка ішла пра «каталіках» у двукосьсі, як і пра «праваслаўных» у двукосьсі.
Для розных палітычных пазыцыяў у Беларусі няма саманазваў, «лукашысты» і «сьвядомыя» — так бакі не называюць адзін аднаго і тым больш самі сябе. Магчыма, доля каталікоў і праўда вышэй сярод апанэнтаў прэзыдэнта, але яна некрытычна вышэйшы за сярэднюю па краіне, пры тым што яна і ў сярэднім невялікая. Алексіевіч вырашыла ахрысьціць гэтыя бакі канфлікту праз канфэсійныя вызначэньня. Можа, у выпадку гіпатэтычнага канфлікту яны і на самай справе менавіта так і будуць лаяць адзін аднаго. Але цяпер паміж канфэсіямі канфлікту няма.
Гэта ня значыць, што схаванага, падспуднага канфлікту, хоць і не канфэсійнага, няма. Ён выявіўся і ў нядаўняй сэрыі акцыяў пратэсту з нагоды «дэкрэта аб дармаедамі», i ў іншых формах пратэсту і нязгоды. Гэта пратэст каталікоў? Ды не, вядома. Ужо калі вымяраць верай, то гэта пратэст у асноўным праваслаўных, вядома ж. Пратэст супраць улады, якая ў асноўным таксама складаецца з праваслаўных беларусаў.
«Каталікі» і «праваслаўныя» — у якасьці мянушак ня горш і не лепш любых іншых
Алексіевіч проста адчувае канфліктнасьць у беларускім грамадзтве, прычым канфліктнасьць не толькі чыста палітычная, не толькі з нагоды таго ці іншага рашэньня ўлады, але і каштоўнасную, канфліктнасьць з нагоды таго, што праўда, а што няпраўда, з нагоды пытаньняў, Беларусі трэба быць з Расеяй або з Эўропай, для краіны ўзор — Масква ці Варшава, а хутчэй Бэрлін.
Вось аб гэтым канфлікце пісьменьніца і казала. І справа не ў тым, на чыім баку ў дадзены момант перавага. Справа ў вастрыні супрацьстаяньня, у тым, што для значнай часткі грамадзтва тыя, іншыя, не проста не маюць рацыю — яны чужынцы, ворагі. Ну а якія мянушкі боку даюць ці дадуць адзін аднаму — ды якая розьніца? «Каталікі» і «праваслаўныя» — у якасьці мянушак ня горш і не лепш любых іншых. Ёсьць вопыт паўднёвых суседзяў — «фашысты» і «вата».
На мой погляд, Алексіевіч наўрад ці мае рацыю і па сутнасьці, абстрагуючыся ад недакладнасьці яе азначэньняў. Беларускія заходнефілы і русафілы, прыхільнікі прэзыдэнта і яго апанэнты наўрад ці сыдуцца ва ўзброеным супрацьстаяньні. Што моцна не любяць адзін аднаго — дык гэта праўда. І адзіна ў гэтым нобэлеўскі ляўрэат мае рацыю. Ну і можа быць у тым, як яны будуць лаяць адзін аднаго ў выпадку калі канфлікт абвастрыцца да ўзброенай стадыі. Але да гэтага, на шчасьце, пакуль, на мой погляд, далёка.
Яе асьцярога — напамін, што беларусы, усе грамадзяне краіны, каталікі і праваслаўныя, рускія і палякі ў двукосьсі і без, усё ж адзін народ і лепш бы ім усім абвергнуць страхі свайго нобэлеўскага ляўрэата. Адносна гэтага прагнозу яна будзе рада хіба не больш за ўсіх, калі апынецца не маючай рацыі.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
