18 красавіка Радыё Свабода апублікавала інтэрвію з адным з самых аўтарытэтных экспэртаў па Беларусі ў сьвеце, аўтарам некалькіх манаграфій і прафэсарам Альбэрцкага ўнівэрсытэту Дэйвідам Марплзам пад назвай «Лукашэнка — не дыктатар». Некаторыя развагі прафэсара выклікалі хвалю крытыкі. У сваім блогу Марплз адказаў на закіды.
Сярод заяў Марплза ў згаданым інтэрвію была напрыклад такая.
«Я думаю, што Лукашэнка насамрэч ня быў дыктатарам. Я ніколі гэты тэрмін не выкарыстоўваў. Я заўжды разумеў яго так, што дыктатар спрабаваў бы кантраляваць любы аспэкт чалавечага жыцьця. Паўночная Карэя — прыклад дыктатуры, у якой маладыя людзі ў той ці іншай ступені пазбаўленыя ўласнага аблічча, запраграмаваныя на пэўны лад думак, застрашаныя і расчалавечаныя. Я такога ня бачыў у Беларусі ніколі».
У сваім блогу Дэйвід Марплз напісаў:
«Я хацеў бы ўдакладніць некаторыя заўвагі, якія я зрабіў падчас майго нядаўняга інтэрвію Радыё Свабода, узятага падчас шпацыру па цэнтры Менску. Інтэрвію было выпадковым, і ніякі з маіх камэнтараў ня быў падрыхтаваны загадзя. У выніку загаловак троху выпадаў з кантэксту...
Найбольш спрэчным пунктам інтэрвію была выснова, што «Лукашэнка — не дыктатар». На працягу многіх гадоў Лукашэнка быў вядомы як «апошні дыктатар Эўропы». Сапраўды, па любых мерках, ён быў аўтарытарным і часам жорсткім лідэрам. Жорсткія захады 2006 і 2010 гадоў (пасьля прэзыдэнцкіх выбараў), а таксама 25 сакавіка 2017 году гавораць самі за сябе. У сакавіку 2017 года падзеі адбыліся пасьля пэрыяду збліжэньня з ЭЗ і, у меншай ступені, са Злучанымі Штатамі. Пэрыяд прымірэньня супаў з вызваленьнем палітычных вязьняў і прыпыненьнем санкцый, уключна з забаронай на паездкі і замарожваньнем актываў буйных кампаній і бізнэсоўцаў.
Беларусь цяпер знаходзіцца на ростанях. Пэрыяд рэзкага эканамічнага спаду не адзначыўся з жыцьцяздольным адказам ураду. Дэкрэт аб дармаедах выклікаў масавыя дэманстрацыі нават ў тых месцах, дзе дагэтуль было ціха. 25 сакавіка, сацыяльны і палітычны пратэст злучыліся, і ўрад перастараўся...
У 2017 годзе, аднак, тэрмін «дыктатура» павінен быў бы азначаць рэжым, які здольны прадухіліць будучыя пратэсты і ліквідаваць апазыцыю. Акрамя таго, неабходна было б кантраляваць сродкі масавай інфармацыі, а таксама абмежаваць доступ грамадзкасьці да інтэрнэту і сацыяльных сетак. Усё гэта Лукашэнку не ўдалося зрабіць, ці, хутчэй, ён гэта ня ў стане зрабіць. Без сумневу, такія пратэсты так бы ня скончыліся, калі б яны мелі месца ў Паўночнай Карэі. Сёньня ў сьвеце вельмі нешматлікія краіны сапраўды можна назваць дыктатурай тыпу, скажам, сталінскага СССР 1930-х гадоў. Беларусь — відавочна не адна зь іх.
Акрамя таго, Лукашэнка не зьяўляецца свабодным агентам. Ён, магчыма, адзіная крыніца ўлады ў Беларусі, але яго краіна зьяўляецца часткай вайсковых структур на чале з усё больш агрэсіўнай Расеяй. Крэдыты, неабходныя для стабілізацыі на фоне хуткага скарачэньня валютных рэзэрваў можна атрымаць толькі ад Расеі, МВФ і Кітаю. У кожным выпадку, іх выдаюць пад жорсткія ўмовы...
Гэта праўда, што Лукашэнка спрабаваў спыніць хвалю пратэстаў, гэтак жа, як ён спрабаваў займаць сярэдзіннае становішча паміж Расеяй і краінамі ЭЗ. Яго няўдача ў тым, што, нягледзячы на 23 гады знаходжаньня на пасадзе, ён ня змог прыдумаць жыцьцяздольны эканамічны плян або праграму рэформаў. Яму не хапае бачаньня, і ён траціць большую частку сваёй энэргіі на тое, каб застацца ва ўладзе...
Тое, што зьмена кіраўніцтва неабходная, выглядае відавочным. Але як гэтага дасягнуць? Вулічныя пратэсты супраць рэжыму ўжо мелі месца і не былі пасьпяховыя, бо гэта галіна, дзе ўрад захоўвае сілу, маючы КДБ і ўнутраныя войскі. Мірныя сацыяльныя пратэсты могуць быць больш пасьпяховыя, дэманструючы крах так званага сацыяльнага кантракту паміж прэзыдэнтам і насельніцтвам.
Адным з пераваг доўгага прэзыдэнцтва зьяўляецца разьвіцьцё дзяржаўнай службы, гадаваньне спэцыялістаў у пэўных галінах, а таксама (у выпадку Беларусі) росьце веры ў сваю незалежную дзяржаву. Беларусы прызнаюць, што ня гледзячы на складанасьці і цяжкасьці іх жыцьця, сытуацыя ва Ўкраіне і Расеі ў многіх адносінах можа быць горшай. Галоўнае пытаньне: ці можна Беларусі застацца блізкаю да Расеі і да Эўразьвязук адначасова.
Я думаю, што такі шлях магчымы ў значнай ступені праз прыроджаныя навыкі і талент народу, а таксама таму, што гэты шлях будзе падтрыманы большасьцю грамадзян. Беларусь зьяўляецца канкурэнтаздольнай ў многіх галінах, прычым не праз ініцыятыву зьверху, але насуперак ёй. І пастаянная канцэнтрацыя ўнутраных і вонкавых крытыкаў на тэрміне «апошняя дыктатуры Эўропы», зьяўляецца, на мой погляд, памылкай.
Беларусы могуць засяродзіцца не на няўдалым прэзыдэнце, але на жыцьці пасьля Лукашэнкі. І пры гэтым яны маюць патрэбу ў падтрымцы з боку ЭЗ, які мае патрэбу ў шырокай і доўгатэрміновай стратэгіі адносна сваіх ўсходніх суседзяў...
Жыцьцё пасьля Лукашэнкі будзе, і Лукашэнка — яшчэ ня ўся Беларусь. Беларусь — гэта нешта нашмат большае.
Дэйвід Марплз — адзін з самых аўтарытэтных экспэртаў па Беларусі ў сьвеце, аўтар некалькіх манаграфій і прафэсар Альбэрцкага ўнівэрсытэту. Тыдзень таму ён упершыню за сем гадоў трапіў у беларускую сталіцу. Прафэсару тройчы пасьля 2010 году адмаўлялі ў візе. Цяпер ён скарыстаўся абвешчаным пяцідзённым бязьвізавым ўездам для грамадзян 80-ці краінаў.
