«Некаторы час Шарамет фінансаваў “Беларускі партызан” з асабістых грошай»

Што значыў Павал Шарамет для Беларусі, Расеі і Ўкраіны? Якія маюцца вэрсіі яго забойства? Якім будзе лёс яго выданьня — «Беларускага партызана»?

Пра гэта гавораць галоўны рэдактар менскага бюро тэлеканалу Белсат Сьвятлана Калінкіна, рэдактар расейскага інтэрнэт-выданьня Мядуза Галіна Цімчанка і ўкраінскі мэдыяэкспэрт Натальля Лігачова.

Шарамет для Беларусі, Расеі і Ўкраіны

Дракахруст: Сёньня ў Кіеве быў забіты журналіст і грамадзкі дзяяч Павал Шарамет. Каму магла спатрэбіцца яго сьмерць — пакуль вэрсіяў шмат, а пэўнасьці ніякай. Я прапаную пагаварыць пра значэньне Паўла для трох краінаў — для Беларусі, Расеі і Ўкраіны.

Ідэя трыадзінства ўсходнеславянскіх народаў ператварылася ў зброю імпэрскай агрэсіі. Але народы і сапраўды блізкія, і Павал таму доказ: ён быў сваім і ў Менску, на сваёй Бацькаўшчыне, грамадзянства якой яго пазбавілі, і ў Маскве, і ў Кіеве.

Я сам памятаю, як працаваў напачатку 90-х у Менску ў досьледным цэнтры НІСЭПД, і да нас са сваім аналітычным артыкулам прыйшоў маладзенькі студэнт Павал Шарамет. Памятаю яго наступны ўзьлёт, як ракеты — рэдактарства ў БДГ, карэспандэнт ОРТ, ельцынскае: «Хай ён спачатку Шарамета адпусьціць».

Але слова гасьцям. Сьвятлана, вы ведалі Паўла значна лепш, былі суаўтарам кнігі разам зь ім. Якое значэньне меў Павал Шарамет для Беларусі?

Калінкіна: Вельмі цяжкае пытаньне, і вельмі цяжка казаць у мінулым часе пра Пашу, я думаю, што ён ня меў, а мае і будзе яшчэ мець. У беларускай журналістыцы ён быў ня проста яскравым, таленавітым, жорсткім бескампрамісным журналістам, а быў сапраўднай зьявай.

Ён быў чалавекам, які ўмеў ня проста адстойваць свае погляды, а ўмеў працаваць шчыра, нягледзячы на тое, што б яму хто ні казаў, якія б улада не рабіла захады, арышты, ціскі, правакацыі. Ён цьвёрда стаяў на сваім, і ўсё гэта рабіў з усьмешкай, гумарам, іроніяй, і да самога сябе, і да атачэньня, да палітыкаў. Павел быў адзін з самых таленавітых з нас, а можа і самы таленавіты.

Гэта быў чалавек — генэратар ідэяў. Я прыгадваю і ягоную тэлевізійную праграму, якая была першай дзёрзкай праграмай палітычнай, у якой падводзіліся вынікі тыдня, потым газэта, потым праца на тэлебачаньні, потым сайты, потым журналісцкія школы. Мне падаецца, што журналіст — гэта нічога не гаворыць. Ён быў зьявай у нашай краіне і ў мэдыяпрасторы як мінімум.

Дракахруст: Галіна, Павал прыехаў у Маскву, вызвалены з лукашэнкаўскай турмы тагачасным ельцынскім Крамлём. Стаў аглядальнікам ОРТ, потым былі фільмы, сяброўства з рускай апазыцыяй, асабліва з Барысам Нямцовым, таксама забітым. Што Павал значыў для Расеі? Як ён мяняўся разам з Расеяй?

Цімчанка: Вельмі цяжка зараз казаць і ня хочацца падводзіць вынік, немагчыма паверыць, што нічога ўжо больш ня будзе. Расея, на жаль, да сапраўдных зорак, прафэсіяналаў ставіцца ня вельмі добра, і Павал таму яскравы прыклад. Наогул, для Расеі ён прыклад бескампраміснасьці і вернасьці прафэсіі. Таму што, вядома, быць зоркай Першага каналу, адным з самых уплывовых журналістаў у краіне, самым таленавітым, і зьнікнуць раптоўна толькі таму, што прафэсія журналіста больш не патрэбна ў Расеі.

У Расеі ў апошні час вельмі многія журналісты лічаць, што магчымы кампраміс, можна забыцца пра прафэсію дзеля нейкіх іншых дзяржаўных і асабістых інтарэсаў. Павал ніколі не забываў. Вы згадалі Барыса Нямцова, яны ж былі вельмі падобныя ў нечым, таму што Павал заўсёды быў неверагодна іранічным, з гіганцкім пачуцьцём гумару, непараўнальным абаяньнем.

Пры ўсім гэтым за абалонкай весялуна і чалавека, які сябруе і мае зносіны з усімі, хаваўся вельмі жорсткі прафэсіянал з вельмі халодным розумам, які зь вялікай павагай ставіўся да ньюсмэйкераў, але ў грош ня ставіў начальнікаў, якія спрабавалі камандаваць журналістамі.

І вядома, яму было цеснавата апошнія гады, таму што чалавек яго маштабу, яго таленту, павінен быў бы вяшчаць на фэдэральным канале, але часы такія. Я думаю, на жаль, што толькі сёньняшнія трагічныя падзеі прымусяць Расею прыгадаць, што такое для яе быў Павел Шарамет.

Дракахруст: Натальля, Украіна, Кіеў была трэцім месцам працы Паўла, у пэўным сэнсе трэцяй бацькаўшчынай. Як вы думаеце, чаму ён пераехаў жыць і працаваць ва Ўкраіну? І чым стаў для Ўкраіны? Хіба не з запрашэньня варагаў пайшла ўкраінская адкрытасьць, людзі з-за мяжы часам робяцца ўкраінскімі зоркамі, украінскім скарбам. Кім стаў Павал Шарамет для Ўкраіны?

Лігачова: Я думаю, што сапраўды, Павал пераехаў ва Ўкраіну перш за ўсё таму, што ні ў Расеі, ні ў Беларусі ён ня мог па-сапраўднаму займацца тым, чым ён хацеў — прафэсійнай журналістыкай. А ва Ўкраіне, дзякуй Богу, гэта магчыма. І для Ўкраіны ён стаў, вядома ж, таксама знакавай постацьцю, і я хачу падкрэсьліць, што быў вельмі сьветлай асобай, якую проста нельга было не любіць.

Ён быў блізкі да каманды «Украінскай праўды», хоць ён працаваў ня толькі зь імі, але і на досыць неадназначным радыё «Вести», вёў там сваю праграму, дзе прымалі ўдзел многія знакавыя асобы ўкраінскай палітыкі і журналістыкі. Я сама тыдзень таму давала Пашу камэнтар у ранішнім эфіры яго праграмы.

Перш за ўсё ён аддаваў сябе «Украінскай праўдзе», будучы блізкім да выданьня і да галоўнага рэдактара Алены Прытулы. Наколькі я ведаю, у іх было шмат цікавых задумак па разьвіцьці выданьня, яны зараз адкрылі ва «Ўкраінскай праўдзе» школу маладых журналістаў, і Паша шмат займаўся гэтым праектам.

Ён шмат займаўся маладымі журналістамі, ня столькі сам журналісцкімі расьсьледаваньнямі, колькі ўкладваў свае ўменьні, сілы, вопыт у іх. І гэтым таксама ён быў каштоўны для нас, ну і проста як сьветлая, вялікая, буйная асоба, якая мае сваю пазыцыю, якая шмат што робіць для выкрыцьця карупцыі. Само па сабе існаваньне такіх асобаў ва Ўкраіне, вядома, вельмі важнае і значнае для нас.

Стыль — гэта чалавек

Дракахруст: Ці не маглі б вы прыгадаць нейкую сытуацыю, рэпліку, размову, фразу Паўла, якая вам найбольш запомнілася, найбольш яскравай была? Нешта такое, што ў вас у першую чаргу з ім асацыюецца?

Калінкіна: Мне зараз прыгадваецца наша размова, калі ён прыняў рашэньне зьехаць з Беларусі. У нас была нэрвовая размова, я катэгарычна не падтрымлівала гэты намер, я шчыра лічыла, што ў Беларусі для яго больш магчымасьцяў, гэта яго радзіма, тут яго ведаюць, любяць. І што гэта памылкова.

Але аргумэнты Паўла былі такія: мне ў Беларусі не дадуць працаваць, а я хачу працаваць. Ён хацеў працаваць, ён зьяжджаў у Расею, спадзеючыся, што можа працаваць там. Потым зьехаў ва Ўкраіну, і вось такі трагічны фінал толькі з-за таго, што чалавек хацеў шчыра займацца сваёй справай.

Я ня ведаю, у мяне такое адчуваньне, што, можа, сапраўды гэта быў няправільны крок. Ён і сам, дарэчы, апошнім часам часта разважаў на гэтую тэму. У яго ў самога не было адназначнага адказу. Любімая фраза Паўла была «ніколі не кажы ніколі». Бо можа здарацца ўсякае, і ён гэта пабачыў на сваім асабістым прыкладзе.

Дракахруст: Галіна, а які ваш яскравы ўспамін? Жарт, фраза, учынак?

Цімчанка: Павел мяне калісьці запрасіў прачытаць лекцыю для

маладых журналістаў, мы зь ім ляцелі туды ў самалёце, і ён, сьмеючыся, кажа: «Ну што, Гала, паўтараеш мой шлях?» («Мядуза», якую рэдагуе Г.Цімчанка, выдаецца ў Латвіі, раней яна была галоўным рэдактарам расейскага выданьня Lenta.ru — РС) Ён мяне дражніў, заўсёды казаў — Гала. Я кажу: ну, а што рабіць? І ён сказаў: «Ну, а што, нас у дзьверы — мы ў акно. Што можа быць горш, чым застацца без прафэсіі? Ня можам у тэлевізары, ну, будзем у інтэрнэце. Ня зможам у інтэрнэце, будзем раздрукоўваць улёткі, раздаваць на аўтобусных прыпынках».

Вось так вось сьмяяўся, але гэта ўсё пра тое ж самае, што чалавек не ўяўляў сябе без прафэсіі, і заставаўся верным ёй да самай апошняй хвіліны. Таму што ехаў-та ён на працу, калі яго забілі.

Лігачова: Я з Пашам была ня так блізка знаёмая, як Галіна і Сьвятлана, рэдкія сустрэчы зь ім былі, як правіла, з прафэсійных нагодаў. Мне запомнілася яго ўсьмешлівасьць.

Апошняя нашая размова зь ім пачалася з таго, што ён патэлефанаваў раніцай і кажа: «Натальля, прабач, што я не ў пару так рана, ты можаш даць камэнтар? Я тут усё яшчэ працую на радыё». Намякнуў на неадназначнасьць гэтага радыё для Ўкраіны. Пасьмяяліся.

Ну, вядома для мяне заўсёды кранальныя былі іх адносіны з Аленай Прытулай. Гэта сапраўды былі вельмі шчырыя пачуцьці, каханьне, а паколькі да Алены ў мяне таксама асаблівае стаўленьне, то яны для мяне заўсёды былі парай клясных журналістаў, клясных прафэсіяналаў і людзей, якія знайшлі адзін аднаго. Я проста цяпер у жаху, што будзе адбывацца зараз з Алёнай, проста няма словаў. Сапраўды, гэта быў шок.

Шарамет і беларушчына

Дракахруст: У мяне пытаньне пра эвалюцыю Паўла, пра яго стаўленьне да Беларусі, беларускасьці. Літаральна за некалькі дзён да сваёй сьмерці ён апублікаваў артыкул пра тое, што толькі цяпер ва Ўкраіне, пасьля ўсяго, пасьля Крыму, пасьля Данбасу, ён зразумеў каштоўнасьць беларускай мовы. Як бы вы ахарактарызавалі ягонае стаўленьне: што такое для яго была беларускасьць?

Калінкіна: Павал, як усе мы, у маладосьці быў касмапалітам. Ён шчыра прытрымліваўся ідэалёгіі, што сёньняшні сьвет іншы, што межы сьціраюцца, што галоўнае ня тое, што чалавек беларус, украінец, рускі, а хто ён па поглядах.

І калі адбыліся падзеі ва Ўкраіне, у мяне быў пост пра маю сяброўку рускую па нацыянальнасьці, якая проста ледзь ня кіпенем аблівала беларусаў, якія на баку Расеі сьпявалі «Севастополь — город русских моряков». Тэма майго паста была ў тым, што стаўленьне да «крымнаш» — гэта не нацыянальнасьць, а сьветапогляд чалавека. І ня мае значэньне твая нацыянальнасьць, а ў гэтай сытуацыі важна, на чыім ты баку, каго падтрымліваеш. Павал вельмі падтрымаў гэты мой матэрыял і ідэю тады.

Але з гадамі мы ўсе пачынаем цаніць свае карані, і калі па маладосьці падаецца, што ты можаш ад іх адарвацца, то ў сярэднім узросьце разумееш, што ўсё ж ня так гэта проста і ня трэба гэта рабіць. Таму ва Ўкраіне, калі ён пабачыў вакол сябе такі шчыры патрыятызм, ён пераацаніў свае погляды і нават прынёс публічнае прабачэньне за сваю ранейшую пазыцыю, калі ён лічыў, што беларускамоўнасьць — гэта кан’юнктура ці дэманстратыўнасьць.

І гэта такая асаблівасьць Паўла. Ён крытычна ставіўся ня толькі да іншых, ён у першую чаргу крытычна ставіўся да самога сябе, ён мог прызнаваць свае памылкі, выбачыцца, і гэта яшчэ раз падкрэсьлівае, што нават у сваіх памылках ён быў шчыры.

Вэрсіі забойства

Дракахруст: Натальля, ну а зараз усё ж да абставінаў трагедыі. Якія вэрсіі вам падаюцца найбольш праўдападобнымі? І якім будзе палітычнае рэха забойства?

Лігачова: Вельмі шмат вэрсіяў вылучаецца, хтосьці кажа, што гэта перш за ўсё спроба запалохаць журналістаў, увесьці самацэнзуру, хтосьці кажа пра тое, што гэта спроба палітычна дэстабілізаваць сытуацыю ў краіне, хтосьці кажа аб расейскім сьледзе.

Калі шчыра, я ўсё больш і больш аналізую тое, што адбываецца, і схіляюся, хоць адразу ня думала пра гэта, да расейскага сьледу, таму што Павал быў бліжэй да «Украінскай праўды», але не займаўся сам журналісцкімі расьсьледаваньнямі. То бок, калі б хацелі запалохаць за жорсткія журналісцкія расьсьледаваньні супраць карупцыі, былі б іншыя фігуры, якія больш датычныя менавіта да расьсьледаваньняў. А тут Павал быў знакавай фігурай для Крамля. І мы ведаем любоў Пуціна да помсты.

Забойствы абсалютна палярных фігураў Бузіны і Шарамета, мне здаецца, могуць укладацца ў лёгіку расейскіх спэцслужбаў, якія хацелі б дэстабілізаваць тут сытуацыю, запалохаць.

Вы паглядзіце, цяпер расейскія СМІ запоўненыя гэтым забойствам па поўнай праграме. Я дапускаю, што не было б такой вялікай цікавасьці расейскіх выданьняў да сьмерці Паўла Шарамета, калі б ня стаўленьне да яго Крамля.

Дракахруст: Дык на ваш погляд, які можа быць рэзананс гэтага забойства? Гэта сапраўды можа прывесьці да дэстабілізацыі? Здаецца, забойства Алеся Бузіны ні да якой асаблівай дэстабілізацыі не прывяло.

Лігачова: Спадзявацца на гэта маглі, бо спрабавалі ўвесь час распавядаць пра тое, што бандэраўцы могуць дзейнічаць у цэнтры Кіева, амаль забіваць, а тут у самым цэнтры Кіева забойства адбылося. Я вядома ня думаю, што гэта рэальна дэстабілізуе сытуацыю, але вы яшчэ не забывайце, што Канстанцін Стагдзіні, вядомы журналіст, які мае дачыненьне да сілавых структураў, часта быў вядучым праграмы на CTV, пісаў пра тое, што на працягу сутак пяць чалавек прапалі бязь вестак ва Ўкраіне, сярод іх намесьнік Украінскай чыгункі, у 7.45 сёньня раніцай забойства Шарамета. Зараз ідзе крыжовы ход, арганізаваны Маскоўскім патрыярхатам, да Кіева набліжаецца. Цалкам можа быць, што хочуць усё ж такі дэстабілізаваць сытуацыю ў сталіцы.

Дракахруст: Галіна, у вас ёсьць вэрсіі, гіпотэзы, што вам падаецца найбольш праўдападобным?

Цімчанка: Я не хачу гадаць на гэтую тэму пакуль. У мяне недастаткова інфармацыі. І мне здаецца, што цяпер казаць заўчасна. Давайце паглядзім, што скажа сьледзтва, што скажуць у Кіеве, а інфармацыя будзе паступаць. Наколькі я разумею, кіраўнікі праваахоўных органаў сказалі, што для іх гэта — справа гонару і яны будуць максымальна адкрытымі. Рыхтаваць жа чытачоў да нейкай вэрсіі мне здаецца ня вельмі карэктным.

Спадчына Паўла Шарамета

Дракахруст: Сьвятлана, дзецішчам Паўла быў інтэрнэт-рэсурс «Беларускі партызан» — адно з самых уплывовых онлайн выданьняў краіны. Як Павал здолеў, жывучы за межамі Беларусі, яшчэ раз, так бы мовіць, заваяваць Беларусь сваім інтэрнэт-праектам? І што будзе з «Партызанам» пасьля яго гібелі?

Калінкіна: Павал ніколі не разрываў сваіх адносінаў з Беларусьсю, і тое, што ён мог зрабіць для Беларусі з Масквы, ён рабіў. Ён прыдумаў сайт «Беларускі партызан», ён сабраў пад яго каманду, і сапраўды, рэкордна хутка гэты сайт стаў адным з самых папулярных у Беларусі.

Я ведаю, што некаторы час ён фінансаваў «Беларускі партызан» проста са сваіх асабістых грошай, і так здарылася, што апошні месяц менавіта чамусьці лёс «Беларускага партызана», прынамсі у кантактах са мной, яго вельмі турбаваў.

Ён мне прапаноўваў стаць галоўным рэдактарам, ён шукаў нейкія падказкі, хто гэта можа быць, як сайт можа функцыянаваць. Не гучала «без мяне», такой фразы не было, але чамусьці раптам яго вельмі гэтыя беларускія праекты пачалі турбаваць.

Я ведаю, што «Беларускі партызан» быў створаны Шараметам, але гэта быў праект не для Шарамета і не пад Шарамета. Гэта быў праект для нашай краіны, таму я спадзяюся, што ў любым выпадку «Партызан» застанецца і будзе працаваць так, як хацеў і задумваў Павал, бо гэта вельмі важны грамадзка-палітычны праект.

Дракахруст: Галіна, да пачатку нашай размовы — пра трыадзінства. Мы праўда трыадзіныя. Цяжка ўявіць сабе, скажам, паляка ці немца, які быў бы такім сваім у трох сталіцах вельмі розных краінаў. А калі адзіныя, то ў чым?

Цімчанка: На самай справе любое адзінства грунтуецца на нейкіх вечных каштоўнасьцях. Сумленнасьць, адданасьць, талент, вернасьць прафэсіі. Героі, людзі, якія, не зьвяртаючы ўвагі на абставіны, працягваюць рабіць сваю справу. Такія рэчы аб’ядноўваюць: ідэі і сумленныя людзі. Усё астатняе, як мы зараз бачым, нас, на жаль, разьядноўвае. Таму вельмі сумна, што даводзіцца казаць пра адзінства ў той дзень, калі загінуў чалавек, які зрабіў усё для таго, каб мы хоць бы чулі адзін аднаго, ня кажучы ўжо пра тое, каб жылі ў міры.