Карбалевіч: 6 ліпеня Аляксандар Лукашэнка, прымаючы з дакладам міністра па падатках і зборах Сяргея Налівайку, абмяркоўваў зь ім, як зрабіць падатковую сыстэму больш дасканалай. Міністар апавядаў пра пляны міністэрства зрабіць працэс аплаты падаткаў больш простым, расказваў пра электроннае дэкляраваньне.
У пляне падаткаў перад любой дзяржавай стаіць тая самая праблема: каб напоўніць бюджэт і адначасова не душыць суб’ектаў гаспадараньня і грамадзян. Як у гэтым пляне балянс рэалізуецца ў Беларусі? Простага адказу тут няма.
З аднаго боку, падаткі зь фізычных асобаў у Беларусі параўнальна невялікія (13%) і плоскія. Гэта добра, бо, напрыклад, калі ў Францыі сацыялісты ўвялі вялізны падатак на багатых, то такія, як Дэпардзьё, проста зьехалі з краіны.
Але што да падаткаў на суб’екты гаспадараньня, то тут сытуацыя іншая. Напрыклад, падатак на даданую вартасьць у Беларусі вышэйшы, чым у партнэраў па Эўразійскім эканамічным саюзе.
Затым, ёсьць выплаты, якія фармальна не зьяўляюцца падаткамі, а фактычна імі зьяўляюцца. Напрыклад, суб’екты гаспадараньня павінны плаціць у Фонд сацыяльнай абароны за кожнага работніка 34% ад заробка. Гэта вельмі вялікі памер, большы, чым у іншых краінах. Менавіта таму ў шмат якіх фірмах рэальныя заробкі хаваюць, плацяць у канвэртах.
Вялікай хібай беларускай падатковай сыстэмы зьяўляецца яе частая зьмена і складанасьць. Вось юрыст Сяргей Балыкін адзначае, што памер Падатковага кодэксу — 941 старонка.
Калі ўлада падаткі забірае аўтаматычна, то няма ўяўленьня, што бюджэтныя грошы — гэта мае.
Хоць Лукашэнка ў сваёй перадвыбарчай праграме абяцаў, што новыя падаткі ўводзіцца ня будуць, але апошнім часам, калі грошай у бюджэце стала мала, улады прыдумляюць усё новыя падаткі, хоць іх так не называюць. Напрыклад, падатак на аўтамабіль, падатак на дармаедзтва, на пасылкі з-за мяжы, на ўвоз тавараў з-за мяжы і інш.
Затым, у беларускім бюджэце ёсьць асобны артыкул — даходы ад штрафаў. То бок, ёсьць плян па штрафах. І падатковыя органы павінны яго выконваць. Таму амаль любая праверка суб’екта гаспадараньня заканчваецца штрафамі, прычым вялікімі.
І яшчэ адна важная хіба беларускага заканадаўства. Людзі ж ня плацяць самі падаткі, адлікі ў Фонд сацыяльнай абароны. Гэта аўтаматычна вылічваецца зь іх заробку ў бухгальтэрыі па месцы працы. Калі б яны самі прыходзілі ў падатковую інспэкцыю ці ў банк, самі вылічвалі свой падатак, самі пералічвалі, то гэта быў бы першы крок да ўсьведамленьня сябе грамадзянінам. У іх бы ўзьніклі пытаньні: а на што і ці эфэктыўна ўлада траціць мае грошы? І як я магу на гэта ўплываць, як можна кантраляваць уладу? А калі ўлада падаткі забірае аўтаматычна, то няма ўяўленьня, што бюджэтныя грошы — гэта мае. Людзей не цікавіць, як бюджэт напаўняецца і на што выдаткоўваецца.
Глод: І па тэлебачаньні, і ў мэтро ў Беларусі шмат рэклямы пра падаткі. Падаткі — гэта і адукацыя, і ахова здароўя, і захаваньне культурных каштоўнасьцяў, і яшчэ шмат чаго. Улады заклікаюць насельніцтва не хаваць прыбыткі, аплачваць іх праз падаткі цалкам. Маўляў, тады ўсім у краіне будзе лягчэй жыць. Гэта ўсё правільна і пярэчыць тут немагчыма.
Але, мне падаецца, такая рэкляма агульная і яна не даходзіць да людзей як да канкрэтнай асобы. І спадар Карбалевіч тут правільна абазначыў галоўную праблему. Калі ўлада забірае падаткі аўтаматычна, то ў чалавека няма ўяўленьня, што бюджэтныя грошы — гэта яго грошы. Людзей не цікавіць, як бюджэт напаўняецца і як ён траціцца. А нейкія зрухі бываюць толькі тады, калі сытуацыя з падаткамі закранае шмат каго. Апошні раз, я думаю, гэта было летась, калі з 1 студзеня 2015 году дадзеныя аб куплі замежнай валюты грамадзянамі сталі даступныя падаткавікам.
Дарэчы, падатковым органам даступная інфармацыя ня толькі аб набыцьці замежнай валюты, але і нерухомай маёмасьці, транспартных сродкаў і іншых выдатках. Паводле іх, параўноўваюцца прыбыткі і выдаткі, знаходзяць грамадзян, якія жывуць «не па сродках». Я прачытаў інтэрвію міністра Налівайкі, дзе гаворыцца, што летась «кантрольныя мерапрыемствы былі праведзены ў дачыненьні больш чым да 30 тысяч такіх грамадзян. Па выніках праведзенай працы ў бюджэт спагнана больш за 40 мільярдаў, што ў чатыры разы перавышае паказьнік 2014 году і сьведчыць аб эфэктыўнасьці работы падатковых органаў па выяўленьні «ценявых» даходаў грамадзян.
Вось з адказу міністра і бачна, што ў ягоным ведамстве разумеюць пад эфэктыўнасьцю працы падатковых органаў.
Вялікай хібай беларускай падатковай сыстэмы зьяўляецца яе частая зьмена і складанасьць.
А як ацэньваюць беларускую падатковую сыстэму на міжнародным роўні? У рэйтынгу Doing Business — 2016 Беларусь па ўзроўні падатковай нагрузкі заняла 63-е месца сярод 189 эканомік сьвету. Там ёсьць некалькі крытэраў ацэнкі: падатковая нагрузка, колькасьць плацяжоў, якія ажыцьцяўляюць суб’екты гаспадараньня, і іншыя.
Беларусь штогод падымаецца па прыступках гэтага рэйтынгу. Але шлях наперад будзе больш пасьпяховым толькі тады, калі беларускія ўлады зразумеюць — павелічэньне падаткаў трэба дамагацца не праз падвышэньне падатковай нагрузкі, а праз стварэньне такіх умоваў, каб суб’екту гаспадараньня, грамадзяніну было эканамічна зручней плаціць падаткі, чым не плаціць. Здаецца, гэта аксіёма. Але пакуль гэтая прыступка якраз і ня ўзятая.
Дракахруст: Сапраўды ідэя, каб кожны чалавек плаціў сам свае падаткі, вельмі добрая. У ЗША вядома, што напярэдадні 15 красавіка — дня падачы падатковых дэклярацыяў — уся краіна карпее над гэтымі дэклярацыямі. Але справа ў тым, што гэта б запатрабавала значна больш працы ад беларускай падатковай сыстэмы. Калі яе перавесьці ў такі рэжым, трэба было б у разы павялічыць штат.
Цяпер па краіне толькі некалькі дзясяткаў тысячаў, можа, сотняў тысячаў чалавек афармляюць такія дэклярацыі, а пераважная большасьць іх не афармляе. Ну а колькі дадалося б працы, калі б гэта мусілі штогод рабіць усе 7 мільёнаў дарослых беларусаў?
Да таго ж пераважная большасьць грамадзянаў краіны традыцыйна, яшчэ ў савецкім стылі, працуе на адной працы і мае адну крыніцу даходу. Калі б яны ўласнаручна запаўнялі дэклярацыі і плацілі падатак, адрозьненьні ад цяперашняй сытуацыі былі б ня надта вялікія.
Яшчэ цікавая палітычная рэч — гэты «плоскі» падатак. Цікава, што палітычныя спрэчкі ў краіне не закранаюць яго. Ва ўсім сьвеце левыя палымяна адстойваюць прагрэсіўную шкалу падаткаў. У некаторых краінах характар шкалы такі, што даход вышэйшы за пэўны ўзровень робіцца нявыгадным атрымліваць, бо пасьля выплаты падатку атрымаеш менш, чым пры меншым даходзе.
Там гэта і сацыяльная, і палітычная праблема. У Беларусі фактычна спрэчка паміж лібэраламі і кансэрватарамі ідзе наконт грашовай палітыкі, але «плоскую» шкалу ніхто не чапае, ніхто ня кажа, што з багатых трэба спагнаць больш. На мой погляд, гэта зьява станоўчая.
Адбываецца яна, магчыма, з прычыны аўтаматызму вылічэньня падаткаў. Пра заробак без падаткаў, «бруднымі», ніхто не разважае, бо дзяржава адбірае падатак аўтаматычна.
