«А чё вы, ребят, по-украински разговариваете?» — спытаўся ў мяне адзін зь «Песьняроў», калі мы з жонкай у 1985 годзе сустрэлі гурт у Дрэздэне. У мае абавязкі афіцэра-палітработніка спэцпрапаганды ўваходзіла культурнае абслугоўваньне гасьцей з «Саюзу» — музэі, гаштэты, крамы. Калі прыйшла вестка, што прыяжджаюць «Песьняры», маёр Калмыкоў сказаў мне: «Ну, беларускі партызан, гэтыя — твае».
Я, на той момант ужо адпеты нацыяналіст, насіў у сэрцы крыўду на гэтае «па-ўкраінску» аж да самага вечара, пакуль на канцэрце ў гарнізонным доме афіцэраў менскія госьці не засьпявалі «Ой дубе мой дубе». Думаю, я так і праплакаў да канца канцэрту і прабачыў кумірам майго дзяцінства ўсю іх мінулую, цяперашнюю і будучую незаангажаванасьць у «нацыянальным пытаньні».
Першы раз я пачуў іх недзе ў сваіх 11-12, яшчэ на першай сіняй плястыкавай «гнуткай кружэлцы». Хваля заходняй рок-музыкі захлыне мяне толькі праз пару гадоў, пра яе мы ведалі, што гэта нейкія «бітлусы» з даўгімі валасамі, якія не сьпяваюць, а крычаць — усе бачылі іх у мульціку «Шайбу-шайбу» (ці «Матч-рэванш»?). І вось зусім нечакана ў афіцыйную гукавую прастору — радыё, тэлевізія — урываецца нешта новае, зусім непадобнае на звычайную савецкую эстраду. А яшчэ і па-беларуску!
Для мяне, звычайнага школьніка зь менскага рабочага раёну пачатку 1970-х, беларуская мова была нечым не зусім дарэчным, асацыявалася зь вёскай, зь невядома каму патрэбнай літаратурай у школьным падручніку ў стылі «бо я мужык, дурны мужык», з ганебным вясковым акцэнтам, якога мы, дзеці, гараджане ў першым пакаленьні, саромеліся і гідзіліся як заразнай хваробы. Творчасьць «Песьняроў» у гэтым сэнсе сталася моцным фактарам эмансыпацыі беларускай мовы, літаратуры, культуры наагул. Гэта была тая беларускасьць, якой ужо ня трэба было саромецца, якой можна было ганарыцца перад іншымі на шырокіх савецкіх прасторах — бо «Песьняры» на гады сталі заканадаўцамі новага трэнду савецкага фолк-року.
Магчыма, яны й самі сабе не ўсьведамлялі свой рэальны ўклад у Справу. Расейскамоўныя, апалітычныя, як і ўсе музыкі, яны адчулі нейкі подых часу, пабачылі патэнцыял у фальклёры і этніцы, зрабілі гэта сваім асноўным брэндам — і дамагліся посьпеху. Ня дзіва, што пазьней менавіта яны абудзілі Данчыка, ня дзіва, што з часам менавіта яны засьпяваюць і «Пагоню», і «Малітву».
Так, іх беларускасьць у пэўным сэнсе была каньюнктурнай. Так, «сур’ёзныя» поп-хіты яны сьпявалі па-расейску — «Крик птицы», «Наши любимые», «Березовый сок». (Памятаю, на адным з канцэртаў, у паўзе пасьля нечага віртуозна-акапэльнага, калі заля прыціхла, нейкі п’яны мужык зароў: «Вологду даваааай!») Але ў гісторыю яны ўвойдуць — ужо ўвайшлі — сваімі апрацоўкамі фальклёру, песьнямі на вершы беларускіх паэтаў (варта адзначыць іх высокія паэтычныя густы!) і яшчэ нечым, чым бы я й хацеў тут падзяліцца.
У маім пэрсанальным успрыманьні «Песьняроў» бясспрэчная музычная вяршыня іх творчасьці — рок-опэра (наўрад ці яна тады так афіцыйна кваліфікавалася) «Песьня пра долю», у сюжэтную аснову якой пакладзена Купалава паэма «Адвечная песьня». Натхнёны ідэямі прог-року (у часе падрыхтоўкі праекту «Песьняры» сярод іншага пабывалі ў Эўропе на канцэрце Рыка Ўэйкмана), Мулявін сказаў у «Песьні» сваё новае музычнае слова. Ніколі не запісаная ў студыі, гэтая праца доўгі час заставалася малавядомай. Ёсьць інфармацыя, што існуюць дзясяткі аматарскіх канцэртных запісаў, у тым ліку вельмі добрай якасьці, якія яшчэ чакаюць свайго часу. Адзін з такіх запісаў зрабіў з пульта гукаапэратара мой дзядзька Юра, шматгадовы флейтыст розных аркестраў Барыса Райскага, зь якім мы пабывалі на прэм’еры «Песьні» ў менскай філярмоніі ў траўні 1976 году. Я свайго часу заслухаў яго да дзір — і зь вялікай прыемнасьцю, хоць на той час ужо даўно і актыўна слухаў заходнюю музыку. «Песьняры» ні ў чым ёй не саступалі.
Можна, вядома, спрачацца пра шанцы на посьпех твора, у якім будзе запатрабаваная толькі форма — бо «Адвечная песьня» Купалы сваёй тэматыкай для абсалютнай бальшыні тагачасных слухачоў наўрад ці выходзіла з рэзэрвацыі «пана сухога і касога». Але на гэта і тады, і сёньня можна лёгка заплюшчыць вочы і атрымаць прыемнасьць ад музыкі. І падзякаваць «Песьнярам» за тое, што (міжволі?) зрабілі Беларусь крыху больш беларускай.
P.S.: Пару гадоў таму ў Празе гасьцявала вялікая кампанія маладых беларускіх літаратараў - усім гадоў па 20-25. Неяк у гаворцы зь імі пра сучасную музыку я спаслаўся на «Песьняроў» як на бясспрэчны высокапрафэсійны арыенцір у беларускай музыцы. Яны пераглянуліся - было відаць, што яны не зразумелі, пра што я. «Ды ну... Вось Народны альбом - так, гэта высокапрафэсійна і крута, а Песьняры - ну, звычайная савецкая эстрада...» Мабыць, нідзе табе так востра не нагадаюць пра твой век, як у спрэчках пра музыку :)
