На сайце Міністэрства культуры Беларусі разьмешчаны праект «Кодэксу Рэспублікі Беларусь аб культуры», які падрыхтаваны і напісаны па-беларуску і на гэтай мове будзе разгледжаны ўвосень у першым чытаньні Палатай прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу.
«Гэта будзе першая ластаўка — раней ніводзін Кодэкс па-беларуску не прымалі. І, мяркую, расейскамоўнага варыянта Кодэксу аб культуры ня будзе, бо ў нас ёсьць такая практыка: калі законы робяцца па-беларуску (хоць мала, але такія ёсьць), яны на расейскую мову не перакладаюцца. Адпаведна, і калі прымаюць законы на расейскай мове, дык на беларускую не перакладаюць. І, безумоўна, гэта супярэчыць Канстытуцыі, бо калі ёсьць дзьве дзяржаўныя мовы, дык трэба, каб адначасова прымаліся законы на дзьвюх мовах. Гэтак ідзе парушэньне правоў грамадзянаў», — кажа Алег Трусаў.
Пакуль ніводзін з кодэксаў, у тым ліку Крымінальны, Крымінальна-працэсуальны, Грамадзянскі ды іншыя, не перакладзеныя на беларускую мову і існуюць у друкаваным і электронным выглядзе толькі па-расейску. Паводле праваабаронцаў зь «Вясны», адсутнасьць беларускамоўных кодэксаў — прычына таго, што працэсы ў судах і судовая вытворчасьць не вядуцца па-беларуску, а беларускамоўныя грамадзяне фактычна абмежаваныя ў магчымасьці бараніць свае грамадзянскія правы.
Намесьнік старшыні «Вясны» Валянцін Стэфановіч адзначае, што адсутнасьць беларускамоўных кодэксаў і законаў — выразны паказчык таго, як цяперашнія ўлады ставяцца да беларускай мовы. На думку праваабаронцы, забясьпечыць рэальную роўнасьць беларускай мовы як дзяржаўнай у параўнаньні з расейскай мовай можна толькі праз прыняцьце і выкананьне адмысловых законаў.
«Трэба, каб прынцып роўнасьці дзьвюх моваў быў рэальна забясьпечаны ва ўсіх сфэрах жыцьця ў краіне. А гэта патрабуе зьменаў у шэраг законаў і нарматыўных актаў. Пачынаючы, дарэчы, з самога „Закону аб мовах“, які на сёньняшні дзень фактычна ўтрымлівае толькі адну гарантыю — гэта тое, што на вашы звароты ў дзяржаўныя органы на адной мове будуць прыходзіць адказы на гэтай жа мове. А больш там ніякіх гарантыяў няма, ніхто нікому нічога не абавязаны. А трэба, калі беларуская мова дзяржаўная, каб усе законы і нарматыўныя акты, якія прымаюцца па-расейску, дубляваліся і па-беларуску. Пакуль намаганьні грамадзтва дамагчыся такой рэальнай роўнасьці ня мелі посьпеху», — паведаміў Валянцін Стэфановіч.
Цягам апошніх гадоў праваабаронцы зь «Вясны» зьвярталіся ў Канстытуцыйны суд, Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу, Вярхоўны суд ды іншыя дзяржаўны органы, якія маюць права накіроўваць прапановы ў Канстытуцыйны суд аб унясеньні зьменаў у законы, просячы прызнаць «Закон аб мовах» не адпаведным Канстытуцыі і абавязаць дзяржаўныя органы друкаваць законы і нарматыўныя акты на дзьвюх мовах — расейскай і беларускай. Вынікам гэтых зваротаў сталі толькі пісьмовыя адказы чыноўнікаў, але рэальна нічога не зьмянілася.
Старшыня Таварыства беларускай мовы Алег Трусаў згадаў, як ТБМ заклікала Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Беларусі з 1 верасьня 2014 году ўсе законы і іншыя нарматыўныя прававыя акты Нацыянальнага Сходу Рэспублікі Беларусь адразу прымаць на дзьвюх дзяржаўных мовах, а таксама зрабіць афіцыйны пераклад дзейных законаў, якія былі прынятыя толькі на расейскай мове, на дзяржаўную беларускую мову і апублікаваць іх у прадугледжаным законам парадку. І гэты заклік ТБМ ня быў пачуты, з расчараваньнем зазначае Алег Трусаў.
Пераклады законаў на беларускую мову патрабуюць пэўных фінансавых выдаткаў, ёсьць і праблема недастатковай распрацаванасьці юрыдычнай тэрміналёгіі. Але з палітычных ці тэхнічных прычын «дэпутаты» блякуюць прапановы аб рэальнай роўнасьці дзьвюх дзяржаўных моваў?
«Канечне, на першым месцы стаіць палітыка, якую толькі падтрымлівае абыякавасьць дэпутатаў „палаткі“. Калі б ім прэзыдэнт загадаў, яны ўсе пачалі б па-беларуску гаварыць і ўсё б зрабілі, як загадана. Але такога загаду няма. Яшчэ ёсьць і пэўная варожасьць да беларускай мовы, а ўжо потым тэхнічныя і фінансавыя праблемы. У тым ліку тое, што трэба пэўны штат трымаць, каб перакладаць законы. Яшчэ скажу, што для таго, каб рабіць законы на беларускай мове, яе трэба ведаць, а там палова ніводнай мовы добра ня ведае, уключна з расейскай», — кажа Алег Трусаў.
Чаму грамадзтва само не бярэцца перакладаць прынятыя па-расейску законы на беларускую мову? Палітоляг Юры Чавусаў нагадаў, што ў БССР законы перакладаліся на беларускую мову, дублюючы расейскамоўныя арыгіналы, але кодэксы — прыкладам, Грамадзянскі кодэкс, — былі толькі ў расейскамоўным варыянце. Паводле Юрыя Чавусава, дагэтуль недастаткова распрацаваная і не зацьверджаная афіцыйна юрыдычная беларускамоўная тэрміналёгія.
«Пераклад сам па сабе праблему не вырашае, бо праблема — у афіцыйным статусе гэтага перакладу. Нават юрыдычная база, якую распаўсюджваюць афіцыйныя крыніцы, як гэта робіць на сваім сайце Генпракуратура, — у ёй пераклад ёсьць, але гэтыя пераклады неафіцыйныя, бо не прымаліся як нарматыўныя прававыя акты. Вось тут мне бачыцца корань праблемы — што закон, яго палажэньні, інструкцыі існуюць толькі на адной мове. Перакласьці іх можна, але гэта будзе неафіцыйны пераклад», — мяркуе Юры Чавусаў.
