Лінкі ўнівэрсальнага доступу

25 гадоў Дэклярацыі аб сувэрэнітэце Беларусі


Чвэрць стагодзьдзя таму, 27 ліпеня 1990 года, беларускі парлямэнт ухваліў Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі. 25 жніўня 1991 года, праз тры дні пасьля правалу путчу ў Маскве, Вярхоўны Савет 12-га скліканьня надаў дакумэнту статус канстытуцыйнага закону.

19 верасьня таго ж года ў сувязі з перайменаваньнем БССР у Рэспубліку Беларусь адпаведныя зьмены былі ўнесеныя ў назву і тэкст дэклярацыі.

15 сакавіка 1994 года ў разьвіцьцё палажэньняў дэклярацыі была прынятая новая Канстытуцыя. У 1991-1996 гадах 27 ліпеня адзначалася ў Беларусі як дзяржаўнае свята — Дзень Незалежнасьці. Пасьля лістападаўскага рэфэрэндуму 1996 году Днём Незалежнасьці стала лічыцца 3 ліпеня — дзень вызваленьня Менску ад нацыстаў.

Дэклярацыя, якая працягвае мець законную сілу, складаецца з 12 артыкулаў. У першым артыкуле зазначаецца:

«Рэспубліка Беларусь — сувэрэнная дзяржава, якая ўсталявана на аснове ажыцьцяўленьня беларускай нацыяй яе неад’емнага права на самавызначэньне, дзяржаўнасьці беларускай мовы, вяршэнства народу ў вызначэньні свайго лёсу».

«Праект дэкларацыі прапанаваў ЦК КПБ», — у інтэрвію БелаПАН згадвае Станіслаў Шушкевіч, які займаў тады пасаду першага намесьніка старшыні Вярхоўнага Савета БССР.

Станіслаў Шушкевіч
Станіслаў Шушкевіч

Да таго моманту падобны дакумэнт ужо быў прыняты ў Расеі. Прадстаўлены раней праект дэпутатаў Беларускага народнага фронту быў адпрэчаны большасьцю. Варыянт ЦК КПБ быў істотна перапрацаваны, у яго ўвайшлі прапановы БНФ. «Хоць у Фронту засталася пэўная крыўда, паколькі ў 11-м артыкуле зьмяшчалася палажэньне аб распрацоўцы новай саюзнай дамовы. На знак пратэсту дэпутаты ад БНФ пакінулі залю пасяджэньняў», — сказаў былы першы віцэ-сьпікер, які ў верасьні 1991 года зьмяніў Мікалая Дземянцея на пасадзе старшыні парлямэнта.

Вельмі важным і ў той жа час нечаканым, дадаў Шушкевіч, стала наданьне дэклярацыі статусу канстытуцыйнага закону ў жніўні 1991 года, што стала базай для новага Асноўнага закону. «Важней таго дня, 27 ліпеня 1990 года, толькі 25 сакавіка 1918 году, калі ўпершыню была абвешчаная беларуская дзяржаўнасьць. І да 3 ліпеня гэта не мае дачыненьня. З ліпеня — гэта сьвята вызваленьня», — перакананы Шушкевіч.

Дэклярацыя аб сувэрэнітэце была «вельмі своечасовым і патрэбным актам»,- заявіў у інтэрвію БелаПАН дэпутат ВС 12-га скліканьня ад БНФ Лявон Баршчэўскі. Паводле яго слоў, першы год дакумэнт так і заставаўся дэклярацыяй, але гісторыя паказала, што ў палітыцы «пустых паперак» не бывае:

«Перад прыняцьцем дакумэнта ішла вайна за кожнае слова. Нам удалося паламаць пляны палітбюро. У нашым варыянце дэклярацыі было 30 з лішнім артыкулаў, і многія фармулёўкі ўвайшлі ў дакумэнт практычна ў нязьменным выглядзе. Хоць адстаяць удалося ня ўсё. Напрыклад, мы хацелі заявіць, што зьяўляемся бязьядзернай і нэўтральнай дзяржавай, але ў выніку было прынята, што такая мэта толькі ставіцца. А пры галасаваньні 11-га пункта мы выйшлі з залі».

Лявон Баршчэўскі
Лявон Баршчэўскі

«Дэклярацыю аб сувэрэнітэце прыняў абсалютна легітымны орган улады: фактычна толькі што абраны Вярхоўны Савет 12-га скліканьня. Асноўныя палажэнні дакумэнта, у тым ліку аб бязьядзерным статусе і нэўтралітэце, адлюстраваныя ва ўсіх рэдакцыях Канстытуцыі. І гэта — некаторая гарантыя ў цяперашні трывожны час» , - падсумаваў Баршчэўскі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG