У ролі ісламскіх тэрарыстаў выступіла Міністэрства інфармацыі. Як і ў выпадку з Парыжам, менскі канфлікт (прынамсі фармальна) таксама адбыўся на глебе журналісцкай этыкі.
Сайт KYKY да нядаўняга часу ў кулюарах прынята было ганіць за «жаўцізну», скандальнасьць і правакацыйны ўхіл. Папулярнасьць і наведвальнасьць сайту расла дзякуючы рызыкоўнай рэдакцыйнай палітыцы, аднак і статус яго заставаўся адпаведным. Ва ўсіх бываюць праколы і пераборы меры, але калі яны здараліся там, то рэакцыя была прыкладна такая: «Ну, гэта ж KYKY!». Маўляў, эпатажныя разьдзяўбаі, увесь час каўбасіць ды плюшчыць, што вы хочаце.
Я, мякка кажучы, не такі адданы сайту заўзятар-наведнік і чытаю там пастаянна толькі адну рубрыку, але апошнім часам мне пачало здавацца, што каманда спрабуе адысьці ад старога свайго іміджу і набраць аналітычную вагу. Да таго ж праект паступова быў набрыняў рэклямай, а яно, як правіла, абавязвае быць больш асьцярожным і думаць пра наступствы тых ці іншых крокаў.
Аднак, як усе ведаюць, бомба, закладзеная папраўкамі ў закон пра СМІ, такі ўзарвалася. З новага году Інтэрнэт быў афіцыйна прыраўнаны да сродкаў масавай інфармацыі, а Міністэрства інфармацыі атрымала магчымасьць афіцыйна блякаваць сайты, калі кантэнт прычыняе «шкоду нацыянальным інтарэсам». Можна сказаць, узаконеная цэнзура інтэрнэту, бо самыя гэтыя «інтарэсы» дагэтуль вельмі туманныя і нікім не праясьненыя.
Санкцыя спрацавала. Дэтанатарам, і першым выяўленым «нацыянальным інтарэсам» зноў стала ІІ сусьветная вайна.
Кажу «зноў», бо сытуацыя з артыкулам Кныровіча на KYKY нагадала мне справу часопіса «АРХЭ», цкаваньне якога таксама было справакавана таўшчэзнымі тэматычнымі нумарамі пра вайну. Ясная рэч, пра адпаведнасьць (пост)савецкім падручнікам гаворка там не ішла. Наадварот, ускрывалася шмат праблемных момантаў гэтай сьвятарнай каровы беларускіх ідэолягаў: беларуская партызанка, жыцьцё Беларусі пад акупацыяй, вайсковыя фармаваньні і прапаганда Германіі, сацыяльная і культурная праца акупацыйных уладаў. Упершыню аб’ёмна друкаваліся нямецкія архіўныя крыніцы ў перакладзе на беларускую мову. Выданьні тыя сталіся надзвычай папулярнымі ў навуковых колах, што не магло ня выклікаць занепакоенасьці ў кампэтэнтных органаў.
Можна тут гаварыць і пра агульную пазыцыю органаў да ВАВ, але публічна яна агалошваецца даволі рэдка. Чаго ня скажаш пра іх гаспадара, які выказваецца пра «спробы фальсыфікацыі» вельмі пасьлядоўна. Можна сказаць, гэта яго ўлюбёны пункцік. Дастаткова ўвесьці ў пошукавік словы «Лукашэнка перагляд вынікаў вайны», каб вам высыпалася сотня артыкулаў БелТА і іншых агенцыяў з адпаведнымі цытатамі за апошнія пяць гадоў. На такім высокім чынавенскім узроўні пункцікі начальства вельмі добра вядомыя падначаленым, якія рэтрансьлююць іх да бясконцасьці. Зь іх нават можна сфармаваць унівэрсытэцкі курс «Асновы дзяржаўнай ідэалёгіі». Адно што ў крымільна-працэсуальнае заканадаўства «фальсыфікацыя і перагляд вынікаў» яшчэ ня трапілі. Пакуль што.
Так ці інакш, рэдакцыя KYKY сьвядома пайшла на рызыку, друкуючы палемічны тэкст у сьвяточны дзень 70-годзьдзя капітуляцыі гітлераўскай Нямеччыны. Ліст, дасланы Мінінфармам неўзабаве пасьля выходных, даволі празрыста на гэта намякаў.
Трэба сказаць, аўтарскія тэксты на KYKY пішуцца прафэсійнымі журналістамі. Аднак пад раздачу рэдакцыя трапіла збольшага дзякуючы перадрукаваным з фэйсбуку допісам бізнэсоўца Аляксандра Кныровіча. Зрэшты, як высьветлілася, раздача была ініцыяваная Вячаславам Дыянавым, які папрасіў кантрольныя органы (якія, верагодна, і ня ведалі пра існаваньне такога сайту) зьвярнуць пільную ўвагу на гэтыя тэксты, і ў першую чаргу на допіс «Подзьвіг аднаго – заўсёды злачынства іншага».
З сайту артыкул ужо выдалены, але кэш Google памятае ўсё.
Шчыра кажучы, я быў трохі расчараваны, калі пачытаў гэты тэкст. Ён нібыта напісаны ў 1990-м годзе – крытыкуе савецкае кіраўніцтва і апэлюе да чытачоў – савецкага народу. «Мы сьвяткуем заканчэньне менавіта Вялікай Айчыннай. Нам сорамна! Сорамна ўспомніць, што менавіта мы спачатку рыхтавалі нацысцкіх вайскоўцаў, потым разам зь імі расьпілавалі Польшчу і Прыбалтыку, правялі ўрачысты парад з гэтай нагоды ў Брэсьце. Потым паспрабавалі напасьці на Фінляндыю…». «За лэнд-ліз мы разьлічыліся толькі на рубяжы 20-21 стагодзьдзяў…». Аўтар мэнтальна дагэтуль знаходзіцца ў Савецкім Саюзе, пра Беларусь у артыкуле – ані слова. Ёсьць толькі крытыка Сталіна (таксама не згадваецца), які расстраляў перад вайной маршалаў, афіцэраў і разьвязаў ганебную вайну зь Фінляндыяй. Таксама распавядаецца пра замежную дапамогу Саветам, важнасьць якое замоўчвалася, але сьведчыцца цытатамі з Жукава і Мікаяна. Вельмі сьвежая інфармацыя, што і казаць...
Аспрэчваецца не перагляд вынікаў вайны, а безумоўнае славаслоўе ў дачыненьні да савецкага кіраўніцтва і традыцыя з помпай сьвяткаваць гадавіны. Але, баюся, адпаведныя кантрольныя органы нават і не дачыталі да канца артыкула. Бо самы цымус для іх знаходзіўся на самым пачатку: «Я віншую пазасталых 17 000 (11 300 непасрэдных удзельнікаў) беларускіх вэтэранаў, удзельнікаў вайны. Я ведаю, што сярод іх ёсьць і тыя, хто ціхенька сядзеў у штабе, і сволачы-камісары і, вядома, сапраўдныя героі. Бог зь імі, вайна і ўзрост усё сьпісалі». Калі скараціць, атрымаецца так: «Я віншую... вэтэранаў. Я ведаю, што сярод іх ёсьць... сволачы...». Чырвоная лямпачка – бінго! Зачэпка знойдзеная! Аўтар назваў частку беларускіх вэтэранаў, пэнсіянэраў за 90, свалачамі. Артыкул выйшаў на сайце без спасылкі на арыгінал, значыць – аўтарскі матэрыял. Сайт у межах дасяжнасьці. Папераджальны ліст. Блякаваньне за «шкоду нацыянальным інтарэсам». Ці, калі перакладаць, шкоду «Асновам ідэалёгіі беларускай дзяржавы». (А з увагі на маланкавую хуткасьць і адсутнасьць афіцыйных папярэджаньняў «званочак» мог прыйсьці і не зь Міністэрства інфармацыі, а крыху вышэй).
Аднак блякаваньне ў дадзеным выпадку можна перакруціць (і дзяржава вельмі ў гэтым зацікаўленая) на зусім канкрэтны этычны бок. Навошта 9 траўня ў СМІ публічна называць вэтэранаў «свалачамі»? Ці ня мусіць рэдактар выправіць адно слова ў аматарскім фэйсбучным тэксьце, бо яно ж тут не зьяўляецца прадметам мастацкай гульні (што апраўдвала б яго), а мае дастаткова ясны і недвухсэнсоўны адрас?
Вось тут і пачынаецца спрэчка вакол Charlie Hebdo, якая ў Эўропе цягнецца па тэматычных сэмінарах і дагэтуль, але Беларусь фактычна не закранула. Спрэчка пра ўседазволенасьць у СМІ. Выправіш – парушаеш поўную свабоду слова і ў нейкім сэнсе салідарызуесься зь Міністэрствам інфармацыі. Ня выправіш – застанесься зь віртуальнай куляй у галаве ад нацыянальнага правайдэра. На двух крэслах не пасядзіш. Выбар за адміністрацыяй сайта, і яна яго ўжо зрабіла – павыдаляла тэксты бізнэсоўца Кныровіча.
Хоць (выкажам і такую вэрсію) за гэтым сырам-борам можа хавацца звычайная бізнэс-вайна, з канкурэнтамі і іх нэўтралізацыяй.
«Расстрэл» kyky.org абяцае некалі ўвайсьці ў падручнікі па гісторыі беларускай журналістыкі. Безумоўна, там адзначаць закручаныя ў 2015 годзе гайкі, скажуць пра рэжым і рэпрэсіі да іншадумства і першы «званочак» новага закону, першае блякаваньне сайту. Аднак будзе там згадана і слова «вэтэраны-сволачы», і як пасьля таго выпадку сталі больш уважліва праглядацца рэдактарамі тэксты на інтэрнэт-рэсурсах. У KYKY цяпер два шляхі: пайсьці ў андэрграўнд і разьвіць сваё разьдзяўбайства альбо гуляць па правілах заканадаўства, не кранаючы «нацыянальныя інтарэсы», плыткія, як аўсяны кісель.
Ведаць бы толькі, што там яшчэ ў «інтарэсах» і што можа нанесьці ім шкоду. Час пакажа: выбары на носе.
