1.5.1930, в. Пярэвалачня, Талачынскі раён — 24.8.2012, Менск. Пахаваны на менскіх Чыжоўскіх могілках.
На самым пачатку 1990-х нас пазнаёміў акадэмік Дзьмітры Ліхачоў, якога тады называлі «сумленьнем расейскай інтэлігенцыі». Была вечарына ў менскім Доме літаратара, на якой я, не зрабіўшы, вядома, ніякага адкрыцьця, сказаў, што і самыя сумленныя і дэмакратычныя «старэйшыя браты», калі заходзіць гаворка пра беларускую або ўкраінскую незалежнасьць, імгненна мяняюцца. У пацьверджаньне згадаў некалькі выказваньняў Ліхачова. Напрыклад, пра тое, што, «не радея о единстве Русской земли, полоцкий князь Всеслав провел свою жизнь в беспутных походах».
Пасьля вечарыны мяне спыніў высокі і высакалобы чалавек з уважлівым позіркам. «Намесьнік галоўнага рэдактара „Беларускай Энцыкляпэдыі“ Алесь Петрашкевіч, — адрэкамэндаваўся ён. — Пра Ліхачова — цалкам згодны...»
Выдавецтва тады яшчэ называлася «Беларуская Савецкая Энцыкляпэдыя». Мне спадабалася, што новы знаёмы прапусьціў другое слова.
Дарэчы, ён разам з галоўным рэдактарам Петрусём Броўкам некалі і ствараў гэтае выдавецтва — займаўся і падборам супрацоўнікаў, і ўзьвядзеньнем будынку, які пазьней забрала цяперашняя ўлада і ператварыла ў суд.
У 1992-м, калі савецкая імпэрыя ўжо канула ў Лету, кіраўнікі СНД падпісалі ў Менску пагадненьне аб вяртаньні гістарычных каштоўнасьцяў дзяржавам іх паходжаньня. Маскоўскае тэлебачаньне ў адказ агучыла заяву, што расейскі ўрад не прызнае гэтага дакумэнту, бо ён, маўляў, супярэчыць міжнародным інтарэсам Расеі. У выпусках навінаў круцілі выступ акадэміка Ліхачова, які запальчыва заклікаў не дапусьціць «расьцягваньня агульных скарбаў па нацыянальных кватэрах». Неўзабаве пры сустрэчы ў Фондзе культуры Петрашкевіч запытаўся: «Чулі голас расейскага сумленьня?»
Я ня схільны ідэалізаваць яго. У свой час Петрашкевіч працаваў у апараце ЦК КПБ, пісаў п’есы «ў духу патрабаваньняў партыі», да прыкладу, пазмагаўся сваім пяром з рэлігіяй. Але, па-першае, заўсёды заставаўся беларусам, а па-другое, яго найперш вабіла не апаратная дзейнасьць, а гісторыя і навуковая праца, чым ён і заняўся, калі сышоў у «Энцыкляпэдыю».
Ён пісаў сцэнары мастацкіх фільмаў, апавяданьні, памфлеты, лібрэта, але найбольш цікавае і вартае стварыў у жанры гістарычнай драматургіі. Петрашкевіч прызнаваўся, што хоча адлюстраваць у сваіх п’есах увесь шлях беларускага народу — ад часоў Рагвалода да нашых дзён.
Літаратуразнаўцы адзначаюць, што драматургіі Петрашкевіча ўласьцівыя канцэптуальнасьць, вострая інтрыга, дакладнасьць моўнай характарыстыкі вобразаў, публіцыстычная страснасьць. Згаданыя якасьці найперш выявіліся ў прысьвечанай Францішку Скарыну дылёгіі «Напісанае застаецца» і «Прарок для Айчыны».
У першай п’есе разам з гуманістам-першадрукаром дзейнымі асобамі сталі Мікола Гусоўскі, Пётра Мсьціславец, Максім Грэк, Марцін Лютэр, Мікалай Капэрнік, што стварае пераканаўчы кантэкст эўрапейскага Рэнэсансу, аванпостам якога была Беларусь. Часам на сцэне хацелася ўбачыць і самога аўтара, што ў сьпісе дзейных асобаў мог быць пазначаны як прыяцель Скарыны.
Другі твор, як вынікае ўжо зь ягонае назвы, ставіць вечнае пытаньне лёсу прарока ў сваёй Айчыне. Скарына апынаецца ў пазыковай пастцы, трапляе ў турму і ўрэшце пакідае радзіму. Сюжэт, аналёгіі зь якім няцяжка знайсьці і ў сучаснасьці.
...Нязьменна застаючыся і навукоўцам, Алесь Петрашкевіч пакінуў нам сваю нязьдзейсьненую мару — выдаць энцыкляпэдычны даведнік «Беларуская Народная Рэспубліка».
Хто зьдзейсьніць гэтую задуму?
Уладзімер Арлоў падрыхтаваў да друку трэцяе выданьне сваёй вядомай кнігі «Імёны Свабоды», якая ўпершыню пабачыла сьвет у 2007-м у сэрыі «Бібліятэка Свабоды. ХХI стагодзьдзе».
