«На беларускіх землях было праваслаўе, калі Масквы яшчэ не было як такой», — кажа кіраўнік Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы эпіскап Сьвятаслаў, адстойваючы права беларусаў на нацыянальную царкву.
6 верасьня на Крапівенскім полі ў гонар 500-годьдзя Аршанскай бітвы архіэпіскап Сьвятаслаў разам з айцом Леанідам Акаловічам адслужыў малебны за тых, хто ў гістарычных бітвах аддаў жыцьцё, абараняючы Бацькаўшчыну.
Гэтым летам уладыка Сьвятаслаў сустракаўся зь беларусамі, якія служаць ва ўкраінскім добраахвотніцкім батальёне «Азоў».
«У асноўным гэта вельмі маладыя хлапцы. Вельмі такія здаровыя ўсе, высокія. І вельмі маладыя. Усе прыехалі зь Беларусі.
Я думаю, гэта тыя людзі, якія будуць абараняць Беларусь, калі такі час прыйдзе. Цяпер яны абараняюць Украіну, але яны такім чынам абараняюць і Беларусь. Бо калі Ўкраіна прайграе ў гэтай вайне, то наступнай будзе наша краіна. Гэта зразумела».
Разам з украінскімі сьвятарамі Сьвятаслаў наведваў зону баявых дзеяньняў на ўсходзе і перадаваў дапамогу, якую сабралі вернікі беларускай дыяспары.
Уладыка Сьвятаслаў сам нарадзіўся ў Чарнігаве, ягоны брат служыць у 41-м Чарнігаўскім добраахвотніцкім батальёне. Цяпер гэты батальён, па словах Сьвятаслава, знаходзіцца ў катле пад горадам Дэбальцава.
Поўны тытул кіраўніка БАПЦ гучыць так: высокаправялебны Сьвятаслаў, архіэпіскап Наваградзкі Беларускай праваслаўнай аўтакефальнай царквы.
«Тытул мы бяром з радзімы. Уладыка Сергій быў Менскі, Ізяслаў — Гарадзенскі, Мікалай — Турава-Пінскі і ўладыка Васіль — Віленскі, — тлумачыць айцец Сьвятаслаў.
«Я калі захацеў стаць сьвятаром, то заўжды бачыў сябе ў беларускай царкве. Я хоць нарадзіўся ва Ўкраіне, але маці і бацька і ўсе сваякі па іх — беларусы. Я зь дзяцінства езьдзіў у вёску пад Наваградак, вывучыў там мову. Там тады была вельмі чыстая мова, — распавядае айцец Сьвятаслаў. — Дзед мой быў фальклярыстам. Я ў яго браў заўжды кніжкі беларускія. Я яшчэ пасьпеў інжынэрам пабыць, скончыў Кіеўскую палітэхніку. Але калі ўжо пачала царква адраджацца, то скончыў Кіеўскую сэмінарыю, паехаў вучыцца ў Канаду. У Беларусі я ў тыя часы ня мог знайсьці ніякіх прадстаўнікоў беларускай царквы. І ўжо ў Канадзе знайшоў у Вініпэгу беларускую дыяспару. Паехаў на канікулах у Таронта, знайшоў беларускі храм, пазнаёміўся з уладыкам Мікалаем. Ён сказаў, што нам трэба сьвятары, мне прыйшлося пакінуць вучобу і стаць сьвятаром. Я лічу, што сьвятар павінен быць у адной царкве, дзе высьвяціўся. Там і несьці да канца жыцьця служэньне.
А так ужо пазьней атрымалася, што прыйшлося ўзяць на сябе гэтую ношу эпіскапа. У нас быць эпіскапам — гэта ня тое, як у маскоўскай царкве ці ў іншых, дзе эпіскап мае больш улады, нейкі вялікі заробак. У нас гэта ахвяраваньне — быць сьвятаром і эпіскапам. Але я ня маю аніякага жалю, што я менавіта ў беларускай царкве атрымаў сьвятарства».
Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква афіцыйна ня вызнаная беларускай дзяржавай. Мае некалькі прыходаў за мяжой, а ў Беларусі, па словах айца Сьвятаслава, дагэтуль ёсьць грамады, якія дзейнічаюць у «падпольных умовах».
Не прызнае БАПЦ і Расейская праваслаўная царква. А вось з боку ўкраінскай праваслаўнай аўтакефаліі БАПЦ мае падтрымку і нават, распавядае ўладыка Сьвятаслаў, у хуткім часе будуць мець свой храм ва Ўкраіне.
Эпіскап Сьвятаслаў перакананы, што самі беларусы хочуць мець незалежную ад Масквы царкву:
«Так гістарычна было, што мы мелі сваю Наваградзкую мітраполію, мелі сваю царкву. Потым яна была зьнішчаная Масквой і некалькі разоў яна адраджалася, у 1812 годзе, і найбольшае адраджэньне ўжо было пасьля рэвалюцыі, калі была Беларуская Народная Рэспубліка. Пачала адраджацца Беларуская царква, калі быў абраны мітрапаліт Мэльхісэдэк. Але яна была зьнішчаная. У 1942 годзе ізноў была адроджаная на саборы ў Менску. У часе акупацыі існавала, але з прыходам савецкіх войск эмігравала на захад, дзе дагэтуль існуюць храмы. Іх ня так шмат, але яны ёсьць — гэта Аўстралія, Амэрыка, Канада, Заходняя Эўропа».
Размова з айцом Сьвятаславам адбылася ў аўтобусе, які вяртаў удзельнікаў сьвяткаваньня 500-годзьдзя бітвы пад Оршай у Менск.
— Ці ў такіх умовах прыходзяць у БАПЦ новыя вернікі?
— Людзі прыходзяць, але іх вельмі мала. Толькі ў некаторых гарадох існуюць грамады. І яны існуюць падпольна. Адбываюцца службы, трэбы — вянчаньні, хрост, паховіны. Сьвятары езьдзяць у іншыя краіны навучацца ў сэмінарыях, ва Ўкраіну, напрыклад. Няма цяпер сталага прыходу ва Ўкраіне, але думаю, што бліжэйшым часам мы арганізуем парафію, каб быў сталы храм. Каб маглі беларусы паехаць ці сьвятар мог паслужыць, вернікі маглі прычасьціцца, паспавядацца.
— Як ставіцца да вашай дзейнасьці Беларуская праваслаўная царква — Беларускі экзархат Маскоўскага патрыярхату?
— Мы зь імі кантактуем. Яны нават у Жыровіцах вывучаюць нас, у сэмінарыі. Але падаюць нас так, нібыта мы нейкая некананічная структура, хоць мы выконваем усе праваслаўныя каноны. У нас ёсьць апостальскае пераемства эпіскапатаў, сьвятароў. Наша царква за мяжой на эміграцыі кантактуе зь іншымі праваслаўнымі цэрквамі. Супольна зь некаторымі цэрквамі мы служым, таму неафіцыйна нас вызнаюць. Галоўная праблема — нас пакуль ня вызнала беларуская дзяржава. Калі гэта адбудзецца, то і іншыя цэрквы нас вызнаюць.
— Пры якіх умовах гэтае прызнаньне можа адбыцца, на вашу думку?
— Калі ў Беларусі будзе дэмакратычная ўлада, калі ўлады будуць беларускімі. Зразумела, што ў Беларусі ня толькі мае права, але павінна быць нацыянальная царква. Гэта нонсэнс, калі яе няма. А ёсьць маскоўская царква, якая афіцыйна ёсьць беларускім экзархатам Маскоўскага патрыярхату.
Калі ўзяць праваслаўныя каноны, то паводле канонаў кожны праваслаўны народ павінен мець свайго першагерарха. Гэта 34-е апостальскае правіла. Тое, што Беларусь ня мае сваёй царквы,— гэта менавіта парушэньне праваслаўных канонаў. Нават такія краіны, якія неправаслаўныя, але маюць частку праваслаўнага насельніцтва, маюць сваю аўтакефалію — як Чэхія са Славакіяй, Польшча, Амэрыка.
Таму і Беларусь павінна мець абавязкова. Тым больш што беларуская праваслаўная царква старэйшая за маскоўскую. Спачатку праваслаўе прыйшло ў Кіеў, потым на беларускія землі, і ўжо пазьней на расейскія. Паводле канонаў мы ня можам падпарадкоўвацца той жа Маскве, якой яшчэ не існавала, калі было праваслаўе на беларускіх землях. Каноны нам цалкам паказваюць, што мы павінны мець сваю нацыянальную царкву.
— Чаму ў суседняй Украіне сытуацыя радыкальна адрозьніваецца ад нашай? Ёсьць Украінская аўтакефальная царква, а цэрквы Кіеўскага і Маскоўскага патрыярхату — фактычна асобныя структуры?
— Ва Ўкраіне зусім іншая палітычная і культурная сытуацыя. Там было больш моцнае ўкраінства, і ў першую чаргу там адрадзілі саму нацыянальную царкву.
На жаль, у Беларусі дэмакратычная апазыцыя не надавала такога значэньня царкве. Таму яны неяк рэлігіяй ня надта займаліся. Не разумелі, што царква — гэта вельмі моцная сіла.
Ва Ўкраіне быў народны Рух, і адно зь першых пытаньняў, якое яны паставілі, — гэта адраджэньне нацыянальных цэркваў. У заходняй Украіне — грэка-каталіцкай, а ў цэнтральнай і ўсходняй — аўтакефальнай украінскай.
Калі б беларуская нацыянальная апазыцыя і дзеячы надавалі б значэньне царкве на самым пачатку, калі 23 гады таму паўстала беларуская дзяржава, то яна б магла сёньня існаваць.
Ёй, можа, не давалі б разьвівацца, але яна б існавала, і гэта была б духоўная сіла для ўсяго нацыянальнага адраджэньня. Таму што царква ня мае фізычнасьці, але мае духоўнае. А духоўная сіла заўжды мацнейшая, чым фізычная.
На жаль, мы страцілі гэты час, і па сэнсе мы вярнуліся ў той савецкі час, калі мы нічога гэтага ня мелі — ні царквы, ні дзяржавы, мова была прыгнечаная. Таму нам трэба пачынаць адраджэньне спачатку. Але шмат часу страчана. Будзе нашмат складаней гэта зрабіць, чым 25 гадоў таму.
— Калі ўявіць сабе, што беларуская аўтакефалія прызнаная, ці можна разьлічваць, што сьвятары і вернікі пяройдуць з БПЦ?
— Калі царква будзе зарэгістраваная, то думаю, што вялікая частка сьвятароў расейскай царквы пяройдзе. Так, як гэта адбылося ва Ўкраіне. Там пераходзілі храмы, манастыры, цэлыя эпархіі. Гэта працягваецца і цяпер, асабліва ў сувязі з вайной і гэтымі падзеямі ва Ўкраіне. Патрыятычны рух вельмі ўзрос.
Я два гады ня быў ва Ўкраіне, і цяпер прыехаў — бачу, што гэта зусім інакшая краіна.
Таму, калі ў Беларусі будуць падобныя ўмовы, дух людзей будзе падымацца, то зразумела, што яны будуць патрабаваць і беларускай царквы.
— У грамадзтва ўсё больш пытаньняў да дзейнасьці і ролі БПЦ на фоне ўкраінскіх падзеяў. Вось быў гучны факт, калі выявілася, што праз кнігарні пры праваслаўных крамах распаўсюджваецца літаратура, якая прапагандуе ідэалёгію «русского мира» і апраўдвае акупацыю Ўкраіны. Праз сайты экзархатаў ідзе інфармацыя наўпрост з крыніцаў сэпаратыстаў. Як можна гэта патлумачыць? Ці насамрэч БПЦ — праваднік ідэяў «русского мира» ў Беларусі?
— Царква праваслаўная ў Беларусі ня мае абсалютна ніякай аўтаноміі і ня можа выражаць сваю думку. «Экзархат» — гэта ў перакладзе «прадстаўніцтва». Яны прызначаюцца Масквой, і ўся палітыка, літаратура паступае з Масквы.
Напрыклад, ва Ўкраіне праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату самастойная ў сваёй дзейнасьці. Яна можа абіраць свайго першагерарха, чаго ня можа рабіць беларуская царква.
І самі вернікі ва Ўкраіне больш вымагаюць, таму царква мусіць ісьці на саступкі, бо ня хоча вернікаў страціць. Ва Ўкраіне некалькі цэркваў, і вернікі могуць выбіраць, у якую ім ісьці — у маскоўскую ці ў кіеўскую. У Беларусі такога няма. Нават паводле законаў манаполія на праваслаўную веру — толькі маскоўская царква мае быць.
Гэта вельмі небясьпечна.
Калі духоўна ў краіне кіруе іншая дзяржава, то гэта прывядзе да ейнага зьнішчэньня, да акупацыі. Чаго дамагаецца Масква? Каб проста не існавала такой дзяржавы, такога народа. А яны (РПЦ і БПЦ) хочуць паказаць, што гэта адзін народ, адна дзяржава, каб мець поўную ўладу.
Таму ўсё залежыць ад вернікаў. Вось у апошнія часы ўсё больш выдаецца літаратуры на беларускай мове: ёсьць і малітоўнікі, і календары, Сьвятое Пісьмо. Чым больш будуць вернікі дамагацца, чым больш будзе беларускасьці — тым больш яны будуць ісьці на саступкі. Бо Масква ня хоча страчваць вернікаў.
А ў апошнія часы шмат людзей, асабліва моладзі, сыходзяць з праваслаўнай веры. Бацькі, дзяды былі праваслаўныя, а яны пераходзяць альбо ва ўніяцтва, альбо ў каталіцтва, альбо ў пратэстанцтва.
Калі нацыянальнай царквы ня будзе, то ня будзе беларускай праваслаўнай царквы наагул.
— Як расцэньваць прызначэньне ў Беларусь мітрапаліта Паўла, чалавека зусім не беларускага, у параўнаньні зь якім папярэдні мітрапаліт Філарэт цяпер ужо выглядае нават патрыётам? Ці варта шукаць у гэтым прызначэньні намераў РПЦ цалкам кантраляваць тэрыторыю Беларусі, ці гэта проста шараговае прызначэньне ў межах яе структуры?
Зразумела, што Масква будзе прызначаць з кожным разам чалавека ўсё больш адданага «русскому миру», бо ёй трэба хутчэй і як мага больш ператварыць Беларусь на частку Расеі. Зразумела, што ў параўнаньні зь цяперашнім папярэдні можа здавацца «вялікім беларусам». Але і папярэдні дзейнічаў прыблізна ў тым жа рэчышчы. Яму, можа, іншыя задачы ставіліся, але палітыка была аднолькавая — што ў папярэдняга мітрапаліта, што ў цяперашняга кіраўніка. Магчыма, у Маскве памяняліся падыходы да дзейнасьці царквы, памяняліся мэтады, але сутнасьць не памянялася.
— Наколькі, па вашых назіраньнях, цяперашняя беларуская ўлада мае ўплыў на дзейнасьць БПЦ і прыняцьце рашэньняў унутры яе?
— Царква ідзе за ўладай. Калі б палітыка была накіраваная на беларускасьць, то і царква б ішла, можа, крыху і ззаду, але за дзяржаўнай палітыкай.
Калі ўзяць Расею, то імпэрская ідэалёгія ва ўладзе — і такая ж у царкве. Калі б была дэмакратызацыя, то і царква б нікуды не падзелася, а ішла за народам. І ў Беларусі гэтаксама. Была б палітыка больш нацыянальная, і царква была б больш нацыянальная.
— Падчас падзеяў на Майдане, а пасьля ўжо і падчас вайны на Ўсходзе вельмі ўражвае прысутнасьць сьвятароў розных канфэсіяў там, дзе адбываюцца самыя вырашальныя і таму самыя небясьпечныя падзеі. У Кіеве сьвятары літаральна стаялі каля барыкадаў, паміж шэрагамі пратэстоўцаў і «Беркута». Цяпер сьвятары езьдзяць па ўсходзе.Ці сапраўды гэта адпавядае сьвятарскаму абавязку?
Я таксама адведваў ваенныя дзеяньні ва Ўкраіне. Там ваюе шмат беларусаў.
— Чалавек жа ня можа сябе аддзяляць ад іншых людзей. Нават Хрыстос казаў — «аддай Богу Богава, а кесару кесарава». І сьвятар ня можа сябе аддзяляць ад сваёй краіны. Кожны сьвятар — грамадзянін і павінен мець сваю пазыцыю ў розных пытаньнях. Ён можа не займацца палітычнымі пытаньнямі, але павінен мець разуменьне таго, што адбываецца.
Сьвятар павінен быць са сваёй паствай — ня толькі ў царкве ці ў доме, але і на барыкадах, і на вайне, калі трэба.
Я таксама адведваў ваенныя дзеяньні ва Ўкраіне. Там ваюе шмат беларусаў. Мы перадавалі дапамогу беларусам, якія прыяжджалі ваяваць за адзіную Ўкраіну, і ўкраінскаму войску. Я не ўяўляю, як чалавек можа ня браць удзелу. Кожны можа нечым дапамагчы сваёй дзяржаве, свайму народу ў любой сытуацыі. І сьвятар павінен быць усюды — і на барыкадах, і ў акопах, і ў храме.
— Што робіць сьвятар на вайне?
— Мы прывозілі дапамогу беларусам, якія пайшлі ваяваць у батальён «Азоў», ад беларусаў эміграцыі, вернікаў БАПЦ.
Я таксама быў на ўсходзе, у Данецкай вобласьці. Гэта Арцёмаўск, той рэгіён. Там 41-шы Чарнігаўскі батальён. Мы туды адвозілі зь іншымі ўкраінскімі сьвятарамі дапамогу.
Таксама мой брат ваюе ў гэтым 41-м Чарнігаўскім батальёне. Цяпер гэты батальён сядзіць у катле ў Дэбальцаве.
У батальён, які сфармаваны ў Чарнігаве, больш за паўтысячы людзей прыйшло з вобласьці. З Чарнігаўшчыны два добраахвотныя батальёны, міліцэйскі і два вайсковыя. Так атрымалася, што Чарнігаўшчына дала спачатку найбольш батальёнаў з усёй Украіны.
І большасьць, канечне, праваслаўныя, але падыходзілі да мяне і пратэстанты, і стараабрадцы. Паміж хрысьціянамі, якія ваююць у батальёне, няма разьяднаньня.
Ваюе найбольш, на мой погляд, не заходняя, а цэнтральная Ўкраіна — Днепрапятроўск, Мікалаеў, Харкаў нават. З Данбасу шмат людзей. Я сустракаў афіцэраў, народжаных на Данбасе, цяпер яны ваююць у батальёнах.
На вайне сьвятар тыя ж функцыі выконвае, што і ў мірны час. Правіць службы, спавядае, прычашчае. Працуе можна сказаць, як і псыхоляг, калі ён там стала. Я, на жаль, ня быў стала, толькі кароткі час. Выконвае трэбы, хтосьці просіць пахрысьціць, пасьвяціць іконку. У асноўным людзі прыходзяць па псыхалягічныя парады. Канечне, чалавек вельмі мяняецца на вайне. Калі ты прыяжджаеш да вайскоўцаў, то трапляеш у іншы сьвет, якога не пабачыш там, дзе няма вайны.
— Колькі там цяпер беларусаў ваюе? Ці вы чулі пра атрад «Пагоня»?
— Думаю, што каля ста чалавек. У кожным батальёне, можна сказаць, ёсьць беларусы. А што да «Пагоні», то сёньня няма такога батальёна. Беларусы, якія прыяжджаць, ідуць у розныя батальёны — «Азоў», «Данбас», «Айдар».
— Ёсьць сьведчаньні, што на баку сэпаратыстаў ваююць і сьвятары, што ў храмах захоўваюць зброю. Як да гэтага ставіцца?
— Паводле хрысьціянскага вучэньня, чалавек мае права браць зброю для абароны сваёй дзяржавы і свайго народу. Бывалі выпадкі, калі манахі, абараняючы свой манастыр, бралі зброю ў рукі. Яна абаранялі свой народ. Хрыстос сказаў: найбольшая любоў — гэта калі хто аддасьць сваё жыцьцё за блізкага свайго. Сьвятар у такім выпадку, я лічу, мае права браць зброю.
Але калі сьвятар бярэ зброю і разам з расейскім войскам бярэ ўдзел, то такі сьвятар — захопнік. Гэта ня можна нічым патлумачыць.
Але палітыка Маскоўскай царквы, нават калі яна бяз зброі робіцца, разьлічаная на захоп іншых народаў і тэрыторыяў. І гэты «русский мир» кажа пра тое, што трэба іншыя народы далучыць да Расеі. Гэта тая ж палітыка, але не з аўтаматам, а з крыжам. Так расейская царква дзейнічала ўвесь час свайго існаваньня".
