Як правільна мусіць пісацца назва магілёўскага футбольнага клюбу "Дняпро"?
Праграма "Тутэйшы футбол", якую выпускае tut.by, піша па-беларуску "Днепр". Але гідронім мае беларускую назву "Дняпро". Адтуль і пайшла назва футбольнага клюбу. Але глядзіце, што мне адказалі ў tut.by:
"Мы уточняли, "Дняпро" - это литературное слово, в случае с названием команды допускает "Днепр". Есть такое правило, по которому название команды, предприятия и прочее можно читать так, как есть. Можно переводить, а можно нет".
Скажыце, калі ласка, чыя праўда?
Я праверыў – сапраўды, у беларускамоўных выданьнях ды інтэрнэт-рэсурсах назву клюбу пішуць розна. Але, прыкладам, газэта „Зьвязда” зь яе дзяржаўным статусам у штодзённых футбольных навінах і табліцах пасьлядоўна ўжывае форму „Дняпро” (Магілёў).
Незалежныя беларускамоўныя мэдыя абодвух правапісаў таксама часьцей пішуць „Дняпро”.
Фармальна арганізацыя ці фірма можа назвацца хоць „Абырвалг” (як у булгакаўскага Шарыкава) і захоўваць такую назву ва ўсіх мовах. Мы кажам “Форд” і “Таёта”, “Рэал” і “Ювэнтус”, дарма што тыя назвы ўласна па-беларуску нічога не абазначаюць.
Аднак ясна, што назва клюбу ня створаная штучна, а роўная гідроніму – назьве ракі. Беларускую каманду ў Беларусі назвалі ў гонар беларускай ракі. А па-беларуску адпаведны гідронім гучыць і пішацца Дняпро.
У беларускіх гаворках Дняпро – мужчынскага роду, хоць гэта і рака. Так, як імя Пятро. І з характэрным беларускім “яканьнем”.
Назва Дняпро, як бальшыня імёнаў вялікіх рэк, вельмі старажытная. Этымолягі (Крэчмэр, Тапароў, Агеева) узводзяць гэтую назву, вядомую з IV ст. у грэцкай форме Δανάπρις, да іранскіх моваў (якімі гаварылі летапісныя скіфы й сарматы), параўн. асэтынскае don ‘вада’, авэстыйскае apara- 'больш аддалены'. Да таго ж кораня дон можна ўзьвесьці таксама Дон, Данец, Дунай, Днестар.
Мовы народаў, якія пасяліліся або ўтварыліся ў басэйне Дняпра, кожная па-свойму «апрацавалі» гэтую назву. У беларускіх гаворках Дняпро – мужчынскага роду, хоць гэта і рака. Так, як імя Пятро. І з характэрным беларускім “яканьнем”.
Па-беларуску і вымавіць у адзін склад немагчыма – ДнеПР, язык міжволі хоча рассунуць зычныя і атрымліваецца “Днепар”.
Праўда, у некаторых беларускіх даведніках можна пабачыць як бы ў дужках і форму “Днепр”, але гэта вынік чужамоўных уплываў на беларускія геаграфічныя назвы (як зь Вяльлí ці Вільлí зрабілі Вíлію). Па-беларуску і вымавіць у адзін склад немагчыма – ДнеПР, язык міжволі хоча рассунуць зычныя і атрымліваецца “Днепар”. Менавіта гэтак чуваць у заўзятараў магілёўскай каманды:
Далібог, Дня-прО гучаў бы ў падобным рытме лепш.
А ва ўскосных склонах (акрамя вінавальнага) абедзьве формы аднолькавыя: з Дняпра, на Дняпры, Дняпром.
Платон Галавач пачынаў пісаць цэлы раман «Вялікі Дняпро», але быў забіты экавэдзістамі ў 1937 годзе.
Прыдняпровец Караткевіч у сваёй геніяльнай «Беларускай песьні» (якая і гучыць як песьня, бо яе паклалі на музыку ўжо некалькі кампазытараў) замацаваў форму «Дняпро» рыфмай са словам «кроў»:
Дзе мой край? Там, дзе вечную песьню пяе Белавежа,
Там, дзе Нёман на захадзе помніць варожую кроў,
Дзе на ўзвышшах Наваградзкіх дрэмлюць суровыя вежы
І вішнёвыя хаты глядзяцца ў шырокі Дняпро.
У арганізаваных беларускіх заўзятараў – так званых ультрас – цяпер імкліва пашыраецца беларуская мова: у споклічах, на харугвах і банэрах, на сайтах.
У Беларусі і ва Ўкраіне, якім у выніку каляніяльнага панаваньня была навязаная расейская мова, часта зьвяртаюцца і да зваротнага перакладу на сваю мову назваў арганізацыяў ці прадпрыемстваў – утвораных раней па-расейску. Прыкладам, па-беларуску адпаведныя футбольныя каманды ніжэйшых лігаў завуцца „Хваля” (Пінск), „Зорка-БДУ”, а нават „Гомельчыгунтранс”. Спэцыялісты кажуць, што ў блізкароднасных мовах часта ўласныя назвы, якія адрозьніваюцца формай, але маюць агульнае паходжаньне, выкарыстоўваюцца для перадачы адно аднаго. Гэтак піша вядомы маскоўскі лінгвіст Дзьмітры Ермаловіч. Сапраўды, у тоеснай сытуацыі днепрапятроўская каманда заве сябе па-ўкраінску „Дніпро”.
Аказваецца, у складзе магілёўскага футбольнага клюбу “Дняпро” ёсьць і жаночая каманда, якая займае высокія месцы ў чэмпіянаце Беларусі. Завецца яна па-расейску грувастка “Надежда-Днепр”. І як перадаць па-беларуску такую назву? Ясна, першая частка – “Надзея”, бо не “Надзежда” ж. Значыць, і другая частка павінна быць адаптаваная да беларускае мовы. Надзея-Дняпро. Па-мойму, лёгка, мілагучна і рытмічна.
* * *
У арганізаваных беларускіх заўзятараў – так званых ультрас – цяпер імкліва пашыраецца беларуская мова: у споклічах, на харугвах і банэрах, на сайтах.
Гэта шчэ раней прадбачыў Лявон Вольскі і стварыў беларускі варыянт Ole-Ole («Беларусь жыве!»):
Думаю, менавіта заўзятары зрушаць справу “зваротнай беларусізацыі” назваў. Так, эмблема магілёўскага клюбу – амаль бездакорная, яе графічная аснова – гістарычны, з часу Магдэбурскага права, герб 1661 году (пацьверджаны ў 2005) з брамаю і дзяржаўным гербам Пагоня над ёю:
Дзеля поўнае гармоніі на эмблеме бракуе беларускай мовы і слова Дняпро.
Дысгармонію явачным парадкам пераадольваюць заўзятары:
Наагул назвы ў беларускай футбольнай найвышэйшай лізе натуральна бытуюць па-беларуску, скажам, Нафтан – гэта ад беларускага слова “нафта”. Але вось форму Нёман варта адстойваць, бо Неман – гэта польска-расейскае гучаньне назвы яшчэ адной вялікай беларускай ракі. Дарма што некаторыя беларускамоўныя гарадзенцы задаюцца такім вымаўленьнем (як лірычны герой Віктара Шалкевіча:
“…Але ў ботах вайсковец перабег нам дарогу:
Я ўначэ раз іду, а яны ўдвох на нЕманскім мосце стаяць…”).
“Ганка, дзеўка з Пагулянкі” (
І ня трэба выдумляць гібрыдныя напісаньні накшталт Дінамо празь беларускае і (як гэта рабілі ў хакейным клюбе), а гаварыць па-беларуску, не саромеючыся, ДЫНАМА.
Дарэчы, Барысаўскі БАТЭ акурат патрапіў у адну групу Лігі чэмпіёнаў зь вядомым данецкім клюбам. Паслухайце, як абвяшчаюць па-ангельску вынікі жарабкаваньня міжнародныя футбольныя чыноўнікі: «Шахтар», зьберагаючы ўкраінскую фанэтычную форму назвы.
Пагатоў назву “Дняпро”, якая паходзіць ад гідроніму, можна “падвесьці пад закон”, а менавіта Закон „Аб найменьнях геаграфічных аб'ектаў”, які патрабуе ад усіх „захаваньня найменьняў геаграфічных аб'ектаў Рэспублікі Беларусь як неад'емнай часткі гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь”. Па-другое, паводле арт. 17 згаданага Закону, „у Рэспубліцы Беларусь найменьні геаграфічным аб'ектам прысвойваюцца на беларускай мове, зь якой спосабам трансьлітарацыі перадаюцца на рускую мову”.
Такім чынам, і нашае пытаньне можа вырашацца зусім наадварот: маем падставы і па-расейску, і лацінкаю ва ўсіх лацінапісьмовых мовах пісаць „Дняпро” / Dniapro.
