Расказ пра забойства паліцэйскай сям’і зь першых вуснаў

Паміж менскай вуліцай Касманаўтаў і шырокай, маляўнічай лагчынай, якая зь нядаўняга часу называецца сквэрам імя Паўлава, ёсьць невялічкая вулічка. Называецца Курганная. Заціснутая шматпавярховікамі, яна нібы схавалася за імі ад чужых вачэй. Забудова тут у асноўным з двухпавярховых катэджаў. Але ёсьць і старыя, драўляныя хаты. Яны і даюць зразумець, што гэта былая вёска. Якая ўвайшла ў склад гораду адной з апошніх. У 1989 годзе, у перабудову. Таму ў тутэйшых людзей як нідзе жывыя эмоцыі наконт гораду, які іх захапіў. Прынамсі, я ўжо здагадваўся, што мне скажа вусаты тоўсты дзядзька, які выганяў машыну з гаражу, пра гарадзкі стыль жыцьця.

— Калі ты пісьменны, ты сам разьбярэсься. Калі ты пісьменьнік. Калі ты быў гаспадаром, а ў цябе ўсё забралі. Во бачыш, усё зьнесьлі, усё разбурылі. Ходзяць, крадуць. І курэй пакралі. Што Мінск? Дзе Мінск? Вунь, прыйшлі, забралі хату і сядзіць у будцы. Бацька калісьці бульбу туды ссыпаў, а яны цяпер сьпяць там.

— Тут і курэй крадуць?

— Ноччу прыйшлі і пакралі курэй.

Тая, у якой, па словах дзядзькі, забралі хату і прымусілі жыць у будцы, стаяла тут жа на вуліцы. Невысокая бабулька распавядала пра сваю бяду так вобразна і выразна, такую малявала карціну, што валасы дыбарам уставалі. Клічуць старую Ганна Краснова.

— Папрыяжджалі сюды камэрсанты, завалодалі нашымі дамамі, а нас у куратнік выгналі з майго дома. Мой дом разбурылі. І сястра вунь ляжачая, ляжыць хворая, нехадзячая. Завалодаў і домам, і зямлёю, і ўсім на сьвеце.

— А як жа так атрымалася, што вы са свайго дома?..

— Як атрымалася? Мы зь ім дамовіліся па-людзку. Мы людзі старыя, даверлівыя. Дамовіліся, што мы яму дадзім сем сотак зямлі. І ён пабудуе дом. Нам пад ключ і сабе пад ключ. А ён захацеў завалодаць усім. Карацей, камэрсанты душаць нас, топчуць нас і забіваюць нас.

— А па дакумэнтах у яго ўсё ў парадку.

— А па дакумэнтах усё ў парадку. І нідзе праў няма. Ня ведаю, куды ісьці. Можа, прэзыдэнту пісаць?
Справа ў тым, што вёска Дворышча не падпала пад знос. І сюды кінуліся прадпрымальныя грамадзяне, каб зрабіць самотным старым, гаспадарам лядашчых хат, прапанову, ад якой тыя былі ня ў сілах адмовіцца. Зьнесьці старую халупу, каб на яе месцы пабудаваць дыхтоўную камяніцу. Дзе месца б хапіла ўсім. Дзьве старыя сястры цяпер дажываюць свой век у вялікім пакоі. Без выгодаў. Гаспадыня ўчастка даглядае нерухомую сястру. Але прэзыдэнту можна не пісаць. Дакумэнтальна і ўласнаручна Ганна Краснова сама апынулася госьцяй у не сваім доме. І самае сумнае ня гэта.

— А дзе вашы дзеці?

— Нашы дзеці? У мяне зусім няма нікога. У сястры сын у Вільні памёр. Дачка жыве ў Расеі. І нікога тут няма.

— А дачка, што ў Расеі?

— Ёй на матку напляваць. Абы хутчэй грошы захапаць. Вось такая дачка.

— Карацей, гэты чалавек чакае вашай сьмерці, і ўсё.
Слухаць Радыё Свабода на «ВЭФе» ці «Акіяне» — гэта справа вясковага інтэлігента. І хоць Дворышча даўно ўжо ў Менску, 75-гадовы Ўладзімір Вальковіч, адзін зь нешматлікіх дворыцкіх старажылаў, кожны вечар уключае стары прымач. Стары Ўладзімір жыве на тым самым месцы, дзе і нарадзіўся. Але калісьці з вакна ягонай хаты адкрываўся шыкоўны краявід на парослую лесам лагчыну. Цяпер яе загарадзілі бэтонныя каробкі новапабудаванага жыльлёвага комплексу «Скандынавія».

— Усё забудавалі, катэджы пабудавалі.

— Тут такая прыгожая лагчына.

— Рэчка была. Я яшчэ купаўся ў ёй. Прыток Лошыцы.

— А там, дзе зараз стаяць дамы на тым беразе?

— Там былі палі калгасныя.
Цяпер на скрыжаваньні праспэктаў газэты «Звязда» і Любімава ёсьць вядомы на ўвесь Менск курган. А пан Уладзімір памятае, што некалі курганамі было пакрытае ўсё навакольле.

— Курганоў тут было многа. А пасьля іх усе зьнесьлі. Усё хлеба мала было. Усе курганы зьнесьлі.

— Адзін застаўся калі гастранома?

— Так. Я яшчэ малышом там сьвіньні пас. І мы яшчэ раскопвалі зьверху, думалі нешта знайсьці там.

— А як многа іх было?

— Тут недалёка іх было штук пяць. Там далей было поўна курганоў.
Я згадаў у размове недалёкую вёску Міхалова, дзе быў паліцэйскі гарнізон і куды, па словах адной сухараўскай старой, вяскоўцы вадзілі каровы на начлег. Хавалі ад партызан. На што Ўладзімір адрэагаваў бязь ценю гумару. Бо ён, сын старшыні калгаса, страціў у вайне бацьку.

— Партызанам таксама трэба было есьці. Падчас вайны тут была паліцэйская сям’я. Галава сям’і ўзначальваў вёску. Стараста. І яны тут выдалі... Дапамагалі партызанам мой бацька, Кубіцкі быў такі, Мілеўскі быў. Антон Якутовіч. Чатыры чалавекі. І яны выдалі. І іх вывелі і расстралялі каля Шчомысьліцы. Іх перавезьлі сюды, пахавалі на могілках. Пасьля я помнік па іх паставіў. А калі нашы наступалі, гэтая сям’я вырашыла зьехаць. Зацуглялі каня, воз і паехалі. Дачка, маці. І бацьку гэтага яшчэ раней. Надзелі вядро яму на галаву, вывелі партызаны і расстралялі. А сям’я вырашыла зьехаць кудысьці.

Прозьвішча таго забітага старасты было Іванцэвіч. А вось што сталася зь ягонай сям’ёй, якая вырашыла аднойчы пакінуць небясьпечнае Дворышча. Пра гэта мне расказаў той, хто гэтую сям’ю амаль зьнішчыў. Сяргей Якутовіч, чый бацька быў расстраляны немцамі пры ўдзеле старасты Іванцэвіча, дажывае свой век у суседняй Шчомысьліцы. Гэта вясёлы гасьцінны дзядуля, які вельмі ганарыцца сваім подзьвігам. І расказвае пра яго яскрава і ахвотна. А было юнаму мсьціўцу тады ўсяго 14 гадоў. На сьцяне ў былога партызана вісіць бутафорская стрэльба. Стары ўсё жыцьцё працаваў цесьляром на «Беларусьфільме».
— Я адчуваў, што гэта апошні раз. Больш яны сюды не прыедуць. І вось я гляджу, конь бачыць мяне! Да іх было мэтраў 400. У гэты час яны паехалі. Яна, дачка і сын. Я іх чакаю тут. Толькі яны пад’ехалі да мяне, я выйшаў. Каня схапіў за цуглі. «Паварочвай». Я вырашыў іх да партызан завезьці. Яна: «Ах ты бандыт! Куды ты бегчы будзеш! Вакол немцы! У мяне быў рэвальвэр. Я стрэліў. У яе. Бах! Яна ўпала. А дачка майго ўзросту сядзела наверсе. Яны ж нагрузіліся. Воз высокі быў. Яна скокнула на мяне зьверху і абваліла. І душыць мяне. «Вяжы яму ногі!», — крычыць. І брат яе пачаў мне ногі... Яна мяне цісьне, здаровая была дзеўка. На мне ляжыць. Я неяк вывернуўся, ня памятаю як. Але стрэліў. Ад стрэлу конь пайшоў і пацягнуў мяне. Зьбіў з ног брата яе. А той цікаць. Я давай страляць па ім. Я бег і страляў. Адзін патрон застаўся. Апошні. І пацэліў па ім. Яна выжыла. Недзе ў Амэрыцы была. Ці ў Вялікабрытанію зьехала. Можа, яна і цяпер жыве.

— А як яе звалі?

— Жэня. Яўгенія Іванцэвіч.

— А вам не шкада было тую жанчыну, якую вы стралялі?

— Прабачце. Яна мяне душыла! Альбо я б там застаўся, альбо... А маці я застрэліў на возе. Яна ж падала заяву немцам. Расстралялі чатыры чалавекі. Цяжка цяпер успамінаць. Столькі гадоў прайшло. За бацьку я адпомсьціў, а за маці не адпомсьціў. Маці расстралялі ў 44-м годзе, у сакавіку месяцы.


Уладзімір Вальковіч слухае Свабоду ледзь не ад пачатку яе вяшчаньня. І хоць даўно ўжо не чакае добрых навін і ведае цану як правадырам, так і іхнім падданым, усё роўна сёньня зноў настроіць свой прымач на нашу хвалю. Проста нейкая «свабодазалежнасьць» у чалавека. Зрэшты, ня самая горшая залежнасьць.

— Мэнталітэт людзей такі. Колькі тут прайшло пасьля Савецкага Саюзу? Усяго нічога. Што вы хочаце? Каб мазгі перавярнуліся ў людзей? Вядома, не. Трэба стагодзьдзі, каб яны сталі больш-менш... Усяго ж баяліся. Баяліся слова сказаць. Я помню, калі тут была шаша брукаваная на Брэст. І вось, калі ішоў тут гэбіст, дык усе людзі хаваліся, дзьверы на замок і завешвалі вокны. Усё мы на Сталіна звальваем, але сваіх нелюдзей хапала. Усё звалілі на Сталіна. Але яны ў асноўным пісалі адзін на аднаго даносы. Самі людзі. Вось такія вось справы.