Толькі ў вагоне цягніка можна ісьці на Захад, едучы на Ўсход.
Express d’Orient, Усходні экспрэс... У саміх гэтых словах ужо ёсьць загадкавая, прыцягальная супярэчнасьць. Усход зь ягонай нясьпешнасьцю («тут варта толькі тады паскараць хаду, калі хтосьці гоніць цябе на бяду: забойца, мінулае і г. д.») — і хуткасьць, грукат колаў, начныя тамбуры, скрыпы: па-француску, па-нямецку, па-сэрбску, па-вугорску, па-баўгарску... і кожны раз новае, магічнае чаргаваньне Эўропаў за вакном: першая, другая, трэцяя; Эўропаў, якія паволі, амаль непрыкметна робяцца Азіяй — зьмяняецца толькі тарыф.
5 чэрвеня 1883 году з парыскага Gare de l’Est, Усходняга вакзалу, знакаміты Орыент-экспрэс выправіўся ў свой першы рэйс. І вагоны былі толькі першае клясы, цягнік-люкс, цягнік не для ўсіх. Ці для ўсіх? Як там было ў Агаты Крысьці:
«...надзвычай цяжка давесьці вінаватасьць любога асобна ўзятага пасажыра... ня проста малаверагодна, але і проста немагчыма, каб выпадак зьвёў у адным вагоне столькіх людзей, што маюць дачыненьне да справы...»
Да якой справы, ужо неістотна. Цягнік у Крысьці зьбірае ўсю Эўропу ў адным вагоне — і вінаватыя ўсе.
Дарогу да Стамбулу ён адольваў за восемдзесят адну гадзіну сорак хвілін, а ўжо празь некалькі гадоў гэты час скараціўся да шасьцідзесяці адной гадзіны. Сам маршрут — ужо літаратура: Парыж-Страсбур-Мюнхен-Вена-Будапэшт-Бухарэст-Варна-Стамбул... Пазьней ён некалькі разоў зьмяняўся: Лязана, Мілян, Бялград, Сафія... быў злучаны з Алепа! — разам з Эўропай, адзінай у тысячы абліччаў і таму трохі падобнай да д’ябла, пажылога правадніка, які заўжды апошнім ускоквае ў вагон.
У вагон цягніка лёсаў: «Цягнік пахіснуўся, а затым з ровам уварваўся ў тунэль і вырваўся зь яго, ён заглушыў адказ Мэйбл Ўорэн, схапіўшы яго, як сярдзітая рука хапае ліст, рве і раскідвае ашмецьце...» Стамбульскі экспрэс у Грэма Грына — жыцьці, пушчаныя па рэйках у той час, калі лепш за ўсё сядзець дома і гартаць падарожныя даведнікі. Да Стамбулу дабяруцца ня ўсе.
«У кіслым духу анучаў, у кізяковым паху
Цані раўнадушша рэчы да погляду і да страху.
І сам губляй абрысы, недасягальны для
Бінокля, успамінаў, жандара або рубля».
Express d’Orient, Усходні экспрэс... У саміх гэтых словах ужо ёсьць загадкавая, прыцягальная супярэчнасьць. Усход зь ягонай нясьпешнасьцю («тут варта толькі тады паскараць хаду, калі хтосьці гоніць цябе на бяду: забойца, мінулае і г. д.») — і хуткасьць, грукат колаў, начныя тамбуры, скрыпы: па-француску, па-нямецку, па-сэрбску, па-вугорску, па-баўгарску... і кожны раз новае, магічнае чаргаваньне Эўропаў за вакном: першая, другая, трэцяя; Эўропаў, якія паволі, амаль непрыкметна робяцца Азіяй — зьмяняецца толькі тарыф.
5 чэрвеня 1883 году з парыскага Gare de l’Est, Усходняга вакзалу, знакаміты Орыент-экспрэс выправіўся ў свой першы рэйс. І вагоны былі толькі першае клясы, цягнік-люкс, цягнік не для ўсіх. Ці для ўсіх? Як там было ў Агаты Крысьці:
«...надзвычай цяжка давесьці вінаватасьць любога асобна ўзятага пасажыра... ня проста малаверагодна, але і проста немагчыма, каб выпадак зьвёў у адным вагоне столькіх людзей, што маюць дачыненьне да справы...»
Да якой справы, ужо неістотна. Цягнік у Крысьці зьбірае ўсю Эўропу ў адным вагоне — і вінаватыя ўсе.
Дарогу да Стамбулу ён адольваў за восемдзесят адну гадзіну сорак хвілін, а ўжо празь некалькі гадоў гэты час скараціўся да шасьцідзесяці адной гадзіны. Сам маршрут — ужо літаратура: Парыж-Страсбур-Мюнхен-Вена-Будапэшт-Бухарэст-Варна-Стамбул... Пазьней ён некалькі разоў зьмяняўся: Лязана, Мілян, Бялград, Сафія... быў злучаны з Алепа! — разам з Эўропай, адзінай у тысячы абліччаў і таму трохі падобнай да д’ябла, пажылога правадніка, які заўжды апошнім ускоквае ў вагон.
У вагон цягніка лёсаў: «Цягнік пахіснуўся, а затым з ровам уварваўся ў тунэль і вырваўся зь яго, ён заглушыў адказ Мэйбл Ўорэн, схапіўшы яго, як сярдзітая рука хапае ліст, рве і раскідвае ашмецьце...» Стамбульскі экспрэс у Грэма Грына — жыцьці, пушчаныя па рэйках у той час, калі лепш за ўсё сядзець дома і гартаць падарожныя даведнікі. Да Стамбулу дабяруцца ня ўсе.
«У кіслым духу анучаў, у кізяковым паху
Цані раўнадушша рэчы да погляду і да страху.
І сам губляй абрысы, недасягальны для
Бінокля, успамінаў, жандара або рубля».
