Беларусы раней наўчыліся будаваць чыгункі, чым езьдзіць па іх. Пра гэта сьведчыць верш расейскага паэта Мікалая Някрасава “Чыгунка”. Мелася на ўвазе першая ў Расеі чыгунка “Санкт-Пецярбург—Масква”, пабудаваная на касьцях беларускіх работнікаў, якіх у чухонскія балаты, да холаду, цынгі й сьмерці пагнаў цар Голад.
Герой твора, хлопчык Ваня, якому так прыемна ехаць уначы “под сиянием лунным”, прымроіў здань беларуса, жывога трупа, што зазірнуў у вагонную шыбу:
Губы бескровные, веки упавшие,
Язвы на тощих руках,
Вечно в воде по колено стоявшие
Ноги опухли; колтун в волосах;
Хутка, у 1862 годзе сталь чыгункі ўпершыню парэзала Беларусь. Гэта будзе чыгунка “Санкт-Пецярбург—Варшава”, беларускі адрэзак якой ад Кузьніцы да Парэчча складзе ў даўжыню 55 кілямэтраў. Беларусь апынецца на новым крыжы дарог — сталёвым.
Беларус стане пасажырам. А здань пакутнага беларуса-будаўніка таксама праскочыць у цягнік і прытоіцца недзе ля цягніковага пекла — качагаркі. Так беларус у цягніку станецца ані госьцем, ані гаспадаром.
Беларусы прызвычаяцца абслугоўваць чыгунку і жыць ля яе. Нават пісьменьнікі павыгадоўваюцца побач з чыгункай: Янка Лучына, Міхась Лынькоў, Іван Навуменка, Іван Шамякін ды іншыя. Сваіх герояў, ад Міколкі-паравоза да жартаўлівага Пісарэвіча, літаратары памесьцяць у цягнік ня дзеля камфортнае вандроўкі, а каб яны тут спрачаліся пра жыцьцё, жартавалі, пакутавалі і паміралі.
Беларусы перабраліся ў цягнікі, але па іроніі лёсу не патрапілі ў люкс або ў першую клясу.
Усё памянялася, калі вынайшлі самы дэмакратычны від чыгуначнага транспарту — электрычку. Яна злучыла горад, мястэчка і вёску, і яе пасажыр перастаў пачувацца сенам на асфальце.
У электрычцы беларус стаўся неўміручым. Памерці ў электрычцы — здрада сабе і Бацькаўшчыне. Я дзякую Богу і электрычцы, што ні мяне, ні маіх родных не задавілі ў тамбуры паміж Палонкай і Баранавічамі. Мяне не зарэзалі, не задушылі ўгарным газам, не паставілі на галаву кош з морквай, ня зьвезьлі ў Гудагай і ня зьнішчылі тэрактам, бо электрычка ўсіх беражэ.
Дзякуючы ёй я стаў культурным чалавекам. Уявіце сабе прыбіральню бяз вокнаў, без дзьвярэй. Спыняюся ля ўваходу, бо быць у ёй — усё адно што ў чыстым полі. Маю нерашучасьць заўважаюць джынсавыя паненкі, што зацята паляць ля ўваходу ў Сезам.
— Культурны,— кажа адна зь іх і дадае штосьці, што не магу тутака цытаваць.
Электрычка — незалежная, вольная і недзялімая эканамічная зона, дзе гандлююць газэтамі, марозівам, адшрубоўкамі і песьнямі.
Як тут сьпяваюць! Цыганы, чачэны, дзеці й студэнты ўнівэрсытэту культуры! Адзін пяюн дзесяць разоў выканаў “Што такое восень...” на замову сэнтымэнтальнага пасажыра, які ліў сьлёзы як бабёр і дараваў за песьню па тысёнцы. Я б утрая больш заплаціў, абы не сьпяваў.
Бывае, электрычка зьмяняецца ў Гайд-парк на колах. Тут ніхто нікога не баіцца. У палітычных дэбатах самыя актыўныя бабулькі. Яны ўжо перамаглі дзецюкоў у штурме электрычак на станцыях і ў змаганьні за месцы, бо ведаюць прыёмы, розныя там кунфу і каратэ.
Адзін філёляг прапанаваў перайменаваць электрычкі ў электаратавозы або электарацыі. Дасьціпна. Але найчасьцей электрычкі выглядаюць морквавозамі, бульбавозамі, грыбавозамі, яйкавозамі, памідоравозамі, гуркавозамі — у залежнасьці ад сэзону і стану лецішчаў.
Электрычкам наканаваная сьветлая будучыня. Электрычкамі зацікавяцца замежнікі... Ёсьць там дзівакі, якія шалёныя грошы будуць плаціць абы пабамжаваць. Яны мараць пажыць у каменным веку, дык тут ім будзе зямны рай. Спрацуе прынцып Тома Соера, які фарбаваў плот: багатыя людзі гатовыя шалёныя грошы плаціць, каб выканаць цяжкую працу, а за мізэрную аплату і пальцам не варухнуць.
Мы іх будзем электрычкамі вазіць ад Берасьця да Менску, ад Менску да Воршы, ад Воршы да Смаленску, а адтуль расейскія браты хай перапраўляюць іх да Масквы праз Гагарын. Яны такім чынам спасьцігнуць таямніцу славянскай душы, славянскага каханьня і славянскіх прыбіральняў.
Турыстычны бізнэс на электрычках — уратаваньне будучай Беларусі.
Беларусы за атрыманыя грошы ўдасканаляць чыгунку, ператвораць электрычкі ў беларусавозы, і стане гэты від транспарту народным — як у немцаў фольксвагены.
