Віцяблянін Валеры Банадысенка загарадны дом шукаў доўга, перабраў шмат варыянтаў. Урэшце спыніўся на Суражы. Хоць і больш за 40 кілямэтраў ад абласнога цэнтру, але варыянт таго варты: дом ня ў самым кепскім стане, а галоўнае — на крутым схіле Заходняй Дзьвіны. Кажа, што апошнім часам знайсьці нешта цікавае, ды каб яшчэ пры самай вадзе, надзвычай складана:
«Так, на суседняй вуліцы ў асноўным засталіся мясцовыя, а тут, каля ракі, практычна ўсё выкуплена гарадзкімі. Геаграфія самая розная: перадусім віцебскія, але гэтаксама зь Піцера, Пскова. На тым баку ёсьць сям’я з Мурманску, нават адкульсьці з Уралу людзі — на ўсё лета сюды прыяжджаюць, адпачываюць. Зразумела, усё, што бліжэй да вады, што на беразе, нашмат цікавейшае і нашмат даражэйшае. То бок калі дом у вёсцы будзе каштаваць адну суму, то каля вадаёму дакладна такі ж дом (а можа, нават і горшы) будзе каштаваць нашмат больш — у разы».
Ад Суража да расейскай мяжы — крыху больш за 10 кілямэтраў. Да Веліжа на Смаленшчыне — столькі ж, колькі і да Віцебску, да Пскова — як і да Менску. Таму ня дзіва, што ледзь ня кожная другая машына ў Суражы — з расейскай рэгістрацыяй. Паводле зьвестак кіраўніцтва пасялковага савету, толькі за апошні час расейцы тут набылі больш за тры дзясяткі дамоў — пры тым, што насельніцтва самога мястэчка ледзь перавышае тысячу жыхароў. А пры такіх цэнах на нерухомасьць, лічыць мой суразмоўца Валеры Банадысенка, ня выключана, што хутка мясцовы люд набудзе выразна расейскія рысы:
«Рэальныя кошты, скажам так, пачынаюцца ад 1 тысячы даляраў за стары дом,
зусім ужо развалюху. А ўжо ўсе астатнія варыянты залежаць ад стану будынка. Многія ж як робяць? Купляюць і зносяць, будуюць на старым месцы нешта новае. Таму можна набыць, груба кажучы, „куратнік“ за тысячу даляраў, але ведаю, што і тры, і пяць, і дзесяць, і пятнаццаць тысяч плацяць — усё залежыць ад дагледжанасьці дома. Але я кажу, зноў жа, пра дамы ўздоўж рэчкі. Дарэчы, і „пагарэльца“ могуць набыць таксама. Ёсьць тут у нас такі, гаспадар пакуль у роздуме — прадаваць ці не прадаваць? Праўда, пагарэлыя дамы не асабліва хочуць і набываць, гэтаксама як і месцы, дзе згарэў дом. Але думаю, што да яго проста ніхто яшчэ не дабраўся: месца ж цудоўнае на беразе. Прапануюць нармальныя грошы, дык аддасьць без пытаньняў. Я б, напрыклад, менш за 3 тысячы даляраў нават не прасіў бы — проста за саму зямлю. Хоць вяскоўцу, можа, прапануюць і тысячу, і ён пагодзіцца».
На лета Сураж, як і дзясяткі іншых узьбярэжных вёсак, пераўтвараецца ў суцэльную «шашлычную», асабліва — на выходныя. Карціна практычна адна і тая ж: пад грукат музыкі гараджане кіляграмамі паглынаюць смажанае мяса ў дваровых альтанках, пасьля чаго — масавае купаньне. Гаспадарка ў плянах ня значыцца: адно што некаторыя маюць гарод — каб не цягнуць усю правізію з гораду. А мясцовыя ў гэты час заклапочаныя іншым — зімовымі нарыхтоўкамі.
Валеры Банадысенка кажа, што пры новых парадках «абарыгены» асабліва не гаруюць — многіх выкарыстоўваюць у якасьці наёмных працаўнікоў: камусьці трэба разабраць старыя катухі вакол дома, хтосьці пачынае ўзводзіць навабуд. Прыежджыя будуць абжывацца яшчэ доўга, так што дадатковы заробак забясьпечаны:
«Ну вось гэты дом, прыкладам, купілі расейцы, з Санкт-Пецярбургу. Гэтаксама прыяжджаюць сюды, як правіла, на ўсё лета, адпачываюць. Тут таксама гарадзкія, зь Віцебску, набылі тры гады таму; адрамантавалі дом знутры, звонку, абкультурылі ўчастак — усё, прыяжджаюць, адпачываюць. А гэты дом купілі ўвогуле, па-мойму, за мільён рублёў. Праўда, там узьніклі нейкія праблемы з афармленьнем, таму з усімі непрагназаванымі выдаткамі ўрэшце абышоўся недзе ў тысячу даляраў. Калі летась валютны курс яшчэ быў адзін да трох, то ў выніку ў 3 мільёны ім стаў. Але для такога дома ў такім месцы гэта, вядома, ня грошы. То бок на рукі аддавалі ўвогуле мільён, аднак уся гэтая валакіта з дакумэнтамі, пакуль іх аднаўлялі, сёе-тое, дык урэшце нарасло».
Сураж вядомы яшчэ ад ХІ стагодзьдзя і ў сваёй гісторыі меў нашмат вышэйшы статус. Пасьля будаўніцтва ў сярэдзіне ХVI стагодзьдзя на загад вялікага князя літоўскага Жыгімонта ІІ абарончага замку — стаў горадам, а неўзабаве атрымаў такія ж вольнасьці і правы, як Віцебск. У 1654 годзе падчас расейска-польскай вайны быў узяты расейцамі, але ў 1667-м вернуты Вялікаму Княству Літоўскаму. Ад 1772-га — зноў у складзе Расейскай імпэрыі, пасьля чаго ён паступова зьмізарнеў да заштатнага гораду Віцебскага ўезду.
«Так, на суседняй вуліцы ў асноўным засталіся мясцовыя, а тут, каля ракі, практычна ўсё выкуплена гарадзкімі. Геаграфія самая розная: перадусім віцебскія, але гэтаксама зь Піцера, Пскова. На тым баку ёсьць сям’я з Мурманску, нават адкульсьці з Уралу людзі — на ўсё лета сюды прыяжджаюць, адпачываюць. Зразумела, усё, што бліжэй да вады, што на беразе, нашмат цікавейшае і нашмат даражэйшае. То бок калі дом у вёсцы будзе каштаваць адну суму, то каля вадаёму дакладна такі ж дом (а можа, нават і горшы) будзе каштаваць нашмат больш — у разы».
Ад Суража да расейскай мяжы — крыху больш за 10 кілямэтраў. Да Веліжа на Смаленшчыне — столькі ж, колькі і да Віцебску, да Пскова — як і да Менску. Таму ня дзіва, што ледзь ня кожная другая машына ў Суражы — з расейскай рэгістрацыяй. Паводле зьвестак кіраўніцтва пасялковага савету, толькі за апошні час расейцы тут набылі больш за тры дзясяткі дамоў — пры тым, што насельніцтва самога мястэчка ледзь перавышае тысячу жыхароў. А пры такіх цэнах на нерухомасьць, лічыць мой суразмоўца Валеры Банадысенка, ня выключана, што хутка мясцовы люд набудзе выразна расейскія рысы:
«Рэальныя кошты, скажам так, пачынаюцца ад 1 тысячы даляраў за стары дом,
можна набыць, груба кажучы, „куратнік“ за тысячу даляраў, але ведаю, што і тры, і пяць, і дзесяць, і пятнаццаць тысяч плацяць ...
зусім ужо развалюху. А ўжо ўсе астатнія варыянты залежаць ад стану будынка. Многія ж як робяць? Купляюць і зносяць, будуюць на старым месцы нешта новае. Таму можна набыць, груба кажучы, „куратнік“ за тысячу даляраў, але ведаю, што і тры, і пяць, і дзесяць, і пятнаццаць тысяч плацяць — усё залежыць ад дагледжанасьці дома. Але я кажу, зноў жа, пра дамы ўздоўж рэчкі. Дарэчы, і „пагарэльца“ могуць набыць таксама. Ёсьць тут у нас такі, гаспадар пакуль у роздуме — прадаваць ці не прадаваць? Праўда, пагарэлыя дамы не асабліва хочуць і набываць, гэтаксама як і месцы, дзе згарэў дом. Але думаю, што да яго проста ніхто яшчэ не дабраўся: месца ж цудоўнае на беразе. Прапануюць нармальныя грошы, дык аддасьць без пытаньняў. Я б, напрыклад, менш за 3 тысячы даляраў нават не прасіў бы — проста за саму зямлю. Хоць вяскоўцу, можа, прапануюць і тысячу, і ён пагодзіцца».
На лета Сураж, як і дзясяткі іншых узьбярэжных вёсак, пераўтвараецца ў суцэльную «шашлычную», асабліва — на выходныя. Карціна практычна адна і тая ж: пад грукат музыкі гараджане кіляграмамі паглынаюць смажанае мяса ў дваровых альтанках, пасьля чаго — масавае купаньне. Гаспадарка ў плянах ня значыцца: адно што некаторыя маюць гарод — каб не цягнуць усю правізію з гораду. А мясцовыя ў гэты час заклапочаныя іншым — зімовымі нарыхтоўкамі.
Валеры Банадысенка кажа, што пры новых парадках «абарыгены» асабліва не гаруюць — многіх выкарыстоўваюць у якасьці наёмных працаўнікоў: камусьці трэба разабраць старыя катухі вакол дома, хтосьці пачынае ўзводзіць навабуд. Прыежджыя будуць абжывацца яшчэ доўга, так што дадатковы заробак забясьпечаны:
«Ну вось гэты дом, прыкладам, купілі расейцы, з Санкт-Пецярбургу. Гэтаксама прыяжджаюць сюды, як правіла, на ўсё лета, адпачываюць. Тут таксама гарадзкія, зь Віцебску, набылі тры гады таму; адрамантавалі дом знутры, звонку, абкультурылі ўчастак — усё, прыяжджаюць, адпачываюць. А гэты дом купілі ўвогуле, па-мойму, за мільён рублёў. Праўда, там узьніклі нейкія праблемы з афармленьнем, таму з усімі непрагназаванымі выдаткамі ўрэшце абышоўся недзе ў тысячу даляраў. Калі летась валютны курс яшчэ быў адзін да трох, то ў выніку ў 3 мільёны ім стаў. Але для такога дома ў такім месцы гэта, вядома, ня грошы. То бок на рукі аддавалі ўвогуле мільён, аднак уся гэтая валакіта з дакумэнтамі, пакуль іх аднаўлялі, сёе-тое, дык урэшце нарасло».
Сураж вядомы яшчэ ад ХІ стагодзьдзя і ў сваёй гісторыі меў нашмат вышэйшы статус. Пасьля будаўніцтва ў сярэдзіне ХVI стагодзьдзя на загад вялікага князя літоўскага Жыгімонта ІІ абарончага замку — стаў горадам, а неўзабаве атрымаў такія ж вольнасьці і правы, як Віцебск. У 1654 годзе падчас расейска-польскай вайны быў узяты расейцамі, але ў 1667-м вернуты Вялікаму Княству Літоўскаму. Ад 1772-га — зноў у складзе Расейскай імпэрыі, пасьля чаго ён паступова зьмізарнеў да заштатнага гораду Віцебскага ўезду.
