Паэтычна-музычнае сьвята «Сакавіны» мелася стацца для Зэльвы традыцыйным. Прынамсі, так абвяшчалася са сцэны мясцовага Дому культуры кожнага разу, як толькі заціхалі апошнія акорды сьвята папярэдняга. На жаль, традыцыя тая нядоўга трывала і «нядоўга музыка гучала» — у сувязі са штогадовымі несанкцыяванымі імпрэзамі памяці Ларысы Геніюш заўсёды рэжымнае мястэчка стала асабліва рэжымным, і «Сакавіны» напаткаў прадказальны фінал. Замест усіх культурных мерапрыемстваў раённая ўлада зацьвердзіла адзін Ганьненскі кірмаш зь ягонай кідкай псэўдагістарычнай бутафорыяй, пабачыўшы і пачуўшы якую, колішні ўладар Зэльвы князь Аляксандар Міхал Сапега, мабыць, схапіўся б за галаву і вярнуў сваю галоўную рэзыдэнцыю зь Дзярэчына пад Зэльвай назад у Ружаны.
А ў 2004 годзе «Сакавіны» толькі пачыналіся. І так сталася, што гасьцямі і ўдзельнікамі першага шматспадзеўнага сьвята выпала быць сьпеваку Якаву Навуменку, паэту Ўладзімеру Мазго і аўтару гэтых радкоў. У Зэльву ехалі на маёй машыне, і, прызнаюся шчыра, тры гадзіны стырно знаходзілася ў ненадзейных руках. Бо якія там дарожныя знакі, які кантроль за хуткасьцю, калі ў салёне не сьціхалі жарты, вясёлыя гісторыі, показкі, сьмех і гамэрычны рогат. Думаю, што і ў жанры эстраднага веселуна Якаў Навуменка меў бы немалы посьпех. Але ён выбраў песеннае мастацтва, якое больш адпавядала яго шчодрай беларускай душы, яго мяккаму голасу і кампазытарскаму таленту.
Перад Зэльвай нечакана ўзьнікла праблема з выбарам рэпэртуару. Якаву хацелася засьпяваць на ўсіх даступных яму мовах — па-беларуску, па-расейску, па-украінску. Мы з Уладзімерам настойвалі на выключна айчынных песьнях. Тлумачылі, што «Сакавіны» — не «Славянскі базар», што вершы са сцэны чытацьмуцца на роднай мове, што ў Зэльве жыла вялікая беларуская паэтка...
Па прыбыцьці на месца Якаў адразу скіраваўся да помніка Ларысе Геніюш, папрасіў прачытаць каля яго «самы асноўны» верш паэткі. Мне ўспомніліся радкі, якімі адкрываўся праскі зборнік «Ад родных ніў»: «Уздымам сэрц нашых шуміць Белавежа...». Ледзь даслухаўшы, сьпявак радасна ўсклікнуў: «Ведаю-ведаю, на гэты верш Уладзімер Мулявін напісаў сваю апошнюю песьню!».
Міхась Скобла, Якаў Навуменка, Уладзімер Мазго
А потым адбыўся канцэрт у вонкава сьветлым, але змрачнаватым знутры раённым Доме культуры. Дакладней, ён быў змрачнаватым, пакуль выступалі мы з Уладзімерам (чытаньне вершаў усё ж не разьлічанае на паўтысячную аўдыторыю). А выйшаў Якаў Навуменка — і быццам дзясятак-другі дадатковых сафітаў запаліўся па ўсім пэрымэтры залі.
Мне не даводзілася бываць на ягоных менскіх канцэртах. Па тэлевізары бачыў, як ён разбаўляе сваю праграму ваенна-патрыятычгымі песьнямі (знакаміты баўгарскі «Алёша»), украінскімі — аўтарскімі і народнымі («Рідна мати моя...»). У Зэльве Якаў сьпяваў толькі па-беларуску. Гэта быў самы сапраўдны трыюмф беларускай песьні! Прычым, песьні якаснай, дзе, умоўна кажучы, гарманічна суіснавалі голас і логас. Што тады гучала? Хрэстаматыйныя «Колькі год Беларусі» і «Будзьма» на вершы Рыгора Барадуліна, цнатліва-чыстая «Настальгія» на верш Алеся Пісьмянкова, застольная «За Белую Русь, за нашу дзяржаву!» на словы Ўладзімера Някляева, касьмічна-узьнёслая «Падаюць зоры» (тэкст Алеся Бадака), лірычныя «Ой, вязе мой» і «Аксаміткі» на вершы Леаніда Дранько-Майсюка... А калі сьпявак зацягнуў «Ой, сівы конь бяжыць», здалося, што рассунуліся сьцены і водгаласы пачуліся дзесьці на супрацьлеглым беразе Зэльвенскага вадасховішча, даўжыня якога дванаццаць кілямэтраў...
У той дзень зэльвенскі Дом культуры (які ў лепшыя часы чуў і капэлю Шырмы, і саміх «Песьняроў») літаральна стаяў на вушах. Сьпевака доўга не адпускалі, змушалі сьпяваць на біс. І ён сьпяваў і сьпяваў — раней чутыя і новыя, на вершы клясыкаў і сучасьнікаў, усіхныя народныя і свае ўласныя песьні.
Вярталіся ў Менск позна. Якаў ужо не весяліў нас — даўся ў знакі амаль дзьвюхгадзінны бесьперапынны выступ. Расказваў пра сваю задуму — сабраць на сучасных носьбітах усю (!) песенную спадчыну Беларусі. І раптам падзяліўся адным сваім клопатам — было відно, што клопат той не дае яму спакою.
Аказваецца, некалькі разоў Якаў Навуменка выступаў на закрытых канцэртах у Драздах. Там, у рэзыдэнцыі, падобныя канцэрты ладзяцца нібыта даволі часта. «І вось, — прызнаваўся сьпявак, — як толькі я пачынаю сьпяваць па-беларуску, ён устае і выходзіць». Хто ён — было зразумела і бяз прозьвішча.
Мы прыпусьцілі, што чалавек можа выходзіць і ў прыбіральню. «Не, — запярэчыў Якаў — ён выходзіць дэманстратыўна».
У машыне на некалькі хвілінаў запанавала гнятлівае маўчаньне. А потым я ўдавана весела запытаўся: «І што ты думаеш рабіць?». — «Буду сьпяваць па-беларуску!» — адказаў Якаў.
І сам сьпяваў, і прапагандаваў другіх айчынных сьпевакоў. Часткова зьдзейсьніў сваю задуму — на партале привет.ru сабраў і выставіў на ўсеагульны доступ 940 (!) беларускіх песьняў — ад «Лявонаў» пачынаючы. Ёсьць там выканаўцы і творы, якіх не пачуеш сёньня на БТ — Данчык і Зьміцер Вайцюшкевіч, Забэйда-Суміцкі і Сокалаў-Воюш... І сабраў бы яшчэ столькі, каб ня гэтае жахлівае «умисне вбивство», як паведамляюць украінскія сайты.
Бывай, Якаў. Пасьля той памятнай паездкі ў Зэльву я сёньня ўпершыню расказаў пра пачутае ад цябе. Бо тая драздоўская гісторыя — як урок усім беларускім творцам. Рабіць сваю работу трэба так, каб той, хто заседзеўся, устаў і сышоў.
Міхась Скобла нарадзіўся ў 1966 годзе на Гарадзеншчыне. Скончыў філфак БДУ, працаваў у Міністэрстве культуры і друку, у рэдакцыі часопіса «Роднае слова», у выдавецтве «Беларускі кнігазбор». Сябра СБП і БАЖ.
