У чым падабенства і ў чым адрозьненьні кастрычніцкай рэвалюцыі 17 году і антыкамуністычных, постсавецкіх і арабскіх рэвалюцый канца ХХ – пачатку ХХІ стагодзьдзя? Ці бываюць добрыя і кепскія рэвалюцыі? Чаму ня мелі посьпеху спробы антыаўтарытарнай рэвалюцыі ў сучаснай Беларусі?
Па гэтых пытаньнях вядуць спрэчку шэф-рэдактар газэты «Наша ніва» Андрэй Дынько, журналіст, пісьменьнік Канстанцін Міхееў і публіцыст і палітык Аляксандар Фядута.
Дракахруст: У 1972 годзе Генры Кісінджэр, тады дзяржсакратар ЗША, спытаў прэм'ера камуністычнага Кітаю Чжоў Эньлая, як КПК ацэньвае Вялікую Францускую рэвалюцыю. «Прайшло мала часу, каб рабіць высновы,» – адказаў Чжоў.
Але мы ўсё ж паспрабуем, прычым адносна рэвалюцыі, якая значна бліжэй да нас – Вялікай расейскай, Вялікай кастрычніцкай, у ценю якой мы жывем дагэтуль.
Беларусь – здаецца, адзіная краіна ў сьвеце, дзе 7 лістапада адзначаецца, як дзень менавіта рэвалюцыі. Хаця актуальнасьць падзеі, здаецца, сыходзіць і ў Беларусі ў мінулае – камуністы яшчэ ўскладаюць кветкі да помніка Леніну, антыкамуністы прыгадваюць камуністам Гулаг і тэрор, але больш па інэрцыі.
Але насамрэч расейскі Кастрычнік 17-га быў далёка не апошняй рэвалюцыяй у гісторыі чалавецтва. І зараз тыя, хто бэсьціць камуністаў за іх незьлічоныя злачынствы, самі мараць аб вызваленчай рэвалюцыі, якая «ўвесь сьвет гвалту разбурыць, дашчэнту, а затым...» «Затым» вымалёўваецца ў пэўным рамантычным тумане, як дарэчы і ў 1917-м, і ў 1789-м вымалёўвалася.
Дык што, Кастрычнік 17-га быў кепскі, а цяперашнія антыкамуністычныя, постсавецкія, арабскія рэвалюцыі добрыя? Ці ўсе добрыя – народ жа супраць тыраніі, а народ заўсёды мае рацыю? Ці ўсе кепскія?
Я не лічу, што народ заўсёды мае рацыю, менавіта народ заклікаў укрыжаваць Хрыста і вызваліць Вараву
Аляксандар Фядута
Фядута: Я не лічу, што народ заўсёды мае рацыю, менавіта народ заклікаў укрыжаваць Хрыста і вызваліць Вараву. Мы жывем у ценю нават не Кастрычніцкай рэвалюцыі, а народніцкіх уяўленьняў ХІХ стагодзьдзя – што народ мае рацыю, што народ разумны, што народ разьбярэцца і расставіць пэўныя акцэнты. Ён нічога не расставіць, і сапраўды, толькі праз шмат гадоў мы зразумеем, што адбываецца ў той ці іншы момант гісторыі. Таму што гісторыю заўжды пішуць пераможцы. Гісторыю 17-га году напісалі тыя, што перамог у 17-м, а пасьля 91-га году тую самую гісторыю пачалі пісаць тыя, хто перамог у 1991-м.
Дракахруст: Канстанцін, а якія вашы ацэнкі – і рэвалюцыі 17-га году, і сучасных рэвалюцый?
Як можа быць рэвалюцыя добрай ці дрэннай, добрай або злой? Ці могуць быць добрымі або дрэннымі ангіна, ганарэя ці, барані Божа, рак?
Міхееў: Чаму мы павінны ацэньваць сацыяльныя катаклізмы ў тэрмінах этыкі? Як можа быць рэвалюцыя добрай ці дрэннай, добрай або злой? Ці могуць быць добрымі або дрэннымі ангіна, ганарэя ці, барані Божа, рак? Давайце вызначымся, што нас цікавіць – стан заражанага якой-небудзь патагеннай дрэньню арганізма або адзнака сымптаматыкі, якая суправаджае хваробу, з пазыцый маралі. Мяне цікавіць здароўе арганізма. Я не прыхільнік лячэньня мігрэні гільятынай. Рэвалюцыя – гэта калі хвароба запушчаная, хворы ў ліхаманцы, і яму прапануюць іньекцыю, ад якой вельмі вялікая рызыка памерці, затое шанец акрыяць менш, чым пры працяглым стацыянарным лячэньні.
Ні абыякавае стаўленьне лекара да сваіх абавязкаў, ні яго нізкая кваліфікацыя не апраўдваюць зьяўленьне на парозе бальнічнай палаты інтэрна, які ўпэўнена кажа: давайце на ўсялякі выпадак пусьцім пацыенту кроў і выкінем яго на мароз – можа, імунная сыстэма ад стрэсу мабілізуецца?
Паўтару яшчэ раз: доктар Улада нясе адказнасьць і за пацыента, і за інтэрна, якога ён дапусьціў да хворага, не вывучыўшы належным чынам. Аднак гэта не дае інтэрну правы экспэрымэнтаваць на жывым чалавеку. Як казаў Жазэф дэ Мэстр, «ўсякая рэвалюцыя зьяўляецца наступствам злоўжываньняў улады. Але наступствы кожнай рэвалюцыі несувымерна больш жахлівыя, чым наступствы любых злоўжываньняў любой улады».
Канстанцін Міхееў
Сам тэрмін «народ» лепш пакінуць для канстытуцыі і ўлётак. Давайце гаварыць за сябе, за сваё кола, сваю сацыяльную страту: наёмныя работнікі хочуць аднаго, прыватны бізнэс хоча іншага, дзяржкарпарацыі – трэцяга, бюджэтнікі і пэнсіянэры – чацьвёртага і пятага, а інтэлігенцыя шостага і сёмага, ды яшчэ і магчымасьць пасьвіць народы. Пакуль мы не дамо нашым суграмадзянам спачатку ўсьвядоміць свае інтарэсы, затым агучыць, потым прадставіць ва ўладзе і адстаяць у палеміцы, ніякай дэмакратыі ня будзе. Застанецца тая ж плоская сацыяльная структура: бацька з лыжкай у катла на раздачы, лыжка поўная – бацька добры, лыжка пустая – апынуўся наш бацька ня бацькам, а ... апошнім дыктатарам Эўропы. Рэвалюцыя – гэта сцэнар, калі лыжку зламалі, кацёл перакулілі, бацьку вытурылі з хаты, агледзеліся, паплакалі і па прычыне дэмантажу сацыяльных мэханізмаў прыняліся сілкавацца адзін адным у чаканьні новага бацькі або сямібацькаўшчыны.
Дракахруст: Андрэй, нашы калегі так ці інакш праклялі рэвалюцыю як такую. У вас ёсьць што сказаць у яе апраўданьне?
Чэская «аксамітная» рэвалюцыя – хіба яна прывяла да нейкай дэградацыі, да крыві?
Дынько: Калі кажуць, што любая рэвалюцыя кепская, што любая рэвалюцыя горшая за тыя злоўжываньні, якія дапускала ранейшая ўлада, я хачу запытацца – ну добра, а вось амэрыканская рэвалюцыя канца ХVІІІ стагодзьдзя, яна таксама была горшая за злоўжываньні, якія ёй папярэднічалі, яна прывяла да нейкай сацыяльнай дэградацыі? Чэская «аксамітная» рэвалюцыя, якая адбывалася на вачах нашага пакаленьня, іншыя «аксамітныя» і «паўаксамітныя» рэвалюцыі, якія адбываліся ў краінах Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы – хіба яны прывялі да нейкай дэградацыі, да крыві? Наадварот, яны скончылі з крывёй, з дыктатурай, з паняволеньнем гэтых нацый. Гэта як усё ў жыцьці – бывае добрае, бывае кепскае, гэта залежыць ад яго якасьці, ад яго формы.
Дракахруст: Андрэй, калі мы глядзім у мінулае, то можам так вызначаць, хаця Канстанцін нам гэта і забараніў: амэрыканская ці чэская рэвалюцыі прынесьлі добрыя вынікі, расейская 17-га году – кепскія. Але калі мы глядзім наперад, калі гаворым пра будучыя наступствы, скажам, цяперашніх арабскіх рэвалюцый ці магчымай беларускай – гэта ж невядомасьць. А раптам яны будуць як Кастрычніцкая ці Вялікая француская? Як гэта вызначыць наперад?
Мы ня можам гаварыць, што Кастрычніцкая рэвалюцыя прывяла толькі да адмоўных вынікаў
Андрэй Дынько
Дынько: Наперад сапраўды ня вызначыш, але я хацеў бы ўдакладніць. Мы ня можам гаварыць, што Кастрычніцкая рэвалюцыя прывяла толькі да адмоўных вынікаў. Яна прывяла да сацыяльнага вызваленьня шырокіх мас людзей, яна паўплывала на трансфармацыйныя працэсы ва ўсім сьвеце, яна прывяла і да нацыянальнага вызваленьня – многія паняволеныя этнасы, і беларусы ў тым ліку, атрымалі аўтаномію, якую яны пасьля здолелі давесьці да поўнай нацыянальнай незалежнасьці. Таму нельга маляваць тую рэвалюцыю толькі чорнымі фарбамі. Іншая рэч, што пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі ўладу захапілі тыя сілы, якія ўстанавілі яшчэ горшую тыранію. Але гэта была ўжо трагедыя расейскага народу і тых народаў, якія знаходзіліся ў каляніяльнай залежнасьці ад Расеі.
Наперад сапраўды цяжка вызначыць, але чалавек спадзяецца на лепшае. І калі нічога не мяняць, то тады будзе стагнацыя, а потым распад. Жывое павінна замяняць сабой мёртвае. Часам гэта адбываецца ў форме пактавай трансфармацыі, як гэта было ў Гішпаніі пасьля сьмерці Франка, часам у форме мірнай, бяскроўнай рэвалюцыі, як, скажам, у Партугаліі ў 1974 годзе. Гэта, дарэчы, яшчэ прыклады: калі ўсе рэвалюцыі кепскія, то што сказаць пра рэвалюцыю гвазьдзікоў у Партугаліі? Да сярэдзіны 70-х гадоў яна і Гішпанія былі адсталай ускраінай Эўропы. Але дзякуючы пераходу да дэмакратыі яны далучыліся да Эўразьвязу і цяпер гэта высокаразьвітыя краіны. Не без праблемаў, зразумела, але нам бы іх праблемы.
Дракахруст: Ва ўсіх вялікіх рэвалюцыях мінулага праглядаўся жорсткі сцэнар: прага свабоды і супраціў прыгнёту спараджалі новую несвабоду і новы прыгнёт, замест старой Бастыліі паўставалі ГУЛАГі і царства гільятыны. Аднак зь іншага боку, досьвед другой паловы ХХ стагодзьдзя і пачатак ХХІ стагодзьдзя прынёс шэраг прыкладаў, у якіх гэтыя рэчы нават пад мікраскопам ня ўбачыш: чэская «аксамітная» рэвалюцыя 1989 году, пра якую казаў Андрэй, нядаўняя «аранжавая» ўкраінская рэвалюцыя – не спарадзілі яны ні гільятын, ні ГУЛАГаў, ні сваіх Леніных, Рабэсп'ераў ці Кромвэляў. Дык можа, гэта і не рэвалюцыі зусім? А можа і рэвалюцыі, але з зусім іншым кодам, да якога вашы мэтафары наконт ангіны і ганарэі калі і падыходзяць, то толькі пры вялікім жаданьні захаваць гэтую тлумачальную схему?
У нас на кожных чарговых прэзыдэнцкіх выбарах спрабуюць загрыміраванага пад Гаўла чарговага маркотнага правінцыйнага бюракрата, спадзеючыся, што гэты інфантыльны імітацыйны трук заменіць ўнутрыэлітны кансэнсус
Міхееў: Аксамітныя рэвалюцыі не зьяўляюцца рэвалюцыямі ў поўным сэнсе гэтага слова. Тут трэба вызначыцца, ці любы пераварот зьяўляецца рэвалюцыяй.
Амэрыканская рэвалюцыя – па сутнасьці, барацьба буржуазіі Ўсходняга ўзьбярэжжа з Брытанскай імпэрыяй, яе мытнымі пошлінамі і падаткамі. У нас у Беларусі ёсьць такі пласт уласьнікаў? Не, ёсьць кіруючая кляса і пазбаўленая уласнасьці і ўдзелу ў дзяржкіраваньні маламаёмасная маса.
У Чэхіі і кіруючая эліта, і апазыцыя зыходзілі зь непазьбежнасьці пераходу ад адной формы праўленьня да іншай і зрабілі ўсё, каб гэты пераход быў мяккім. Былі ўнутрыэлітныя дамоўленасьці на карысьць грамадзтва і яе палітычны знак – Гавэл, чалавек, прымальны для абодвух частак палітычнай клясы. Абедзьве часткі эліты былі гатовыя сесьці за стол перамоваў, былі гатовыя да кампрамісу і ўзаемапаразуменьня. У нас на кожных чарговых прэзыдэнцкіх выбарах спрабуюць загрымаванага пад Гаўла чарговага маркотнага правінцыйнага бюракрата, спадзеючыся, што гэты інфантыльны імітацыйны трук заменіць ўнутрыэлітны кансэнсус. У нас абодва бакі не ўспрымаюць сваіх апанэнтаў, як партнэраў, ня вераць у магчымасьць дамоўленасьцяў і робяць стаўку ў рэшце рэшт на самы радыкальны сцэнар.
Нармальны мэханізм сацыяльнага прагрэсу – эвалюцыя. Гэта тое, што аб'ядноўвае ў нармальных краінах у адну палітычную клясу кансэрватараў, лібэралаў, сацыялістаў, нацыяналістаў і да т. п. Але калі рэвалюцыя ўжо здарылася, позна шкадаваць. Застаецца толькі чакаць тэрмідору, які ўсё роўна будзе нізкім, агідным і крывавым.
Фядута: Я цалкам згодны з Канстанцінам, таму што, на мой погляд, у Кіеве падчас Майдану сапраўды былі ўнутрыэлітныя дамоўленасьці. Там некаторыя эліты проста скарысталіся падтрымкай народу. Гэтак жа не было рэвалюцыі падчас вызвольнай вайны ў ЗША. І не было рэвалюцыі ў 2003 годзе ў Грузіі, таму што там з часоў кіраваньня Гамсахурдзія там пэрманэнтны стан грамадзянскай вайны.
Дракахруст: Аляксандар, я вам запярэчу. Канстанцін казаў пра тое, што «аксамітныя» рэвалюцыі ва Ўсходняй Эўропе суправаджаліся ўнутрыэлітнымі дамоўленасьцямі. Але вынік-та – крах камунізму, поўная зьмена сацыяльна-палітычнай сыстэмы. Калі гэта не рэвалюцыі, то што такое тады рэвалюцыя наагул?
Фядута: Я згодны. Але атрымліваецца так, што камунізм абрынуўся ў адной краіне, а «аксамітныя» рэвалюцыі адбыліся зусім у іншых. Можа, справа ў тым, што зьнік донар, які ўтрымліваў гэтыя рэжымы? Калі зьнікае донар, то паўстае пытаньне: як правесьці рэформы? Таму што рэформы заўжды прыводзяць да адхіленьня ад улады тых, хто іх праводзіць. У Польшчы «круглы стол» быў менавіта тым выпадкам, калі кіроўная эліта на чале з Войцэхам Ярузэльскім зразумела: трэба кіраваць працэсам перадачы ўлады контрэліце.
Дракахруст: Ня ўсё так адназначна. У Кубы ў 1991 годзе таксама зьнік донар. Але там не адбылося таго, што адбылося ў Чэхіі. Так што казаць, што зьмены ў Чэхіі, Польшчы, Вугоршчыне сталі аўтаматычным наступствам краху камунізму ў Маскве, не зусім дакладна. Па-першае, у Маскве ён абрынуўся праз 2 гады пасьля «аксамітных» рэвалюцый ва Ўсходняй Эўропе, а па-другое, у гэтым не было аўтаматызму.
Фядута: Згодны. Але вы ня зможаце запярэчыць таму, што гэта ўзаемазьвязаныя рэчы.
Дракахруст: За апошнія 17 гадоў Беларусь зазнала некалькі няўдалых спробаў антыаўтарытарнай рэвалюцыі. Некаторыя зь іх здаюцца заднім лікам ня вартымі гэтай назвы, але, як пісаў Робэрт Бёрнс, «мяцеж ня можа скончыцца ўдачай, інакш ён называецца іначай». Былі спробы рэвалюцыяў і не атрымаліся. Чаму?
Ці Леніных сваіх не знайшлося ці Валэнсаў? Ці беларусы, нягледзячы на савецкі антураж жыцьця, кіруюцца працытаванай Канстанцінам максімай знакамітага францускага контррэвалюцыянэра Жазэфа дэ Мэстра, паводле якога рэвалюцыя горш за любыя злоўжываньні?
Калі прыгадаць 19 сьнежня мінулага году, то ніякіх беларускіх Філіпаў Эгалітэ і Максаў Бадэнскіх па той бок дзьвярэй Дома ўраду не аказалася – толькі АМАП
Міхееў: Мне здаецца, першапачаткова не было шанцаў на посьпех таго, што мы патасна называем спробамі рэвалюцый. Па-першае, рэвалюцыі для посьпеху патрэбны раскол унутры ўлады, сабатаж бюракратыі, неляяльнасьць сілавікоў. Груба кажучы, патрэбны Філіп Арлеанскі, грамадзянін Эгалітэ, гатовы ўкладаць грошы ў апазыцыю дому Бурбонаў. Або змова трох тузінаў генэралаў і вялікіх князёў, якія вымушаюць свайго імпэратара і галоўнакамандуючага Мікалая II адрачыся. Або рашэньне прынца і рэйхсканцлера Макса Бадэнского і большасьці рэйхстагу: хай будзе рэвалюцыя, калі кайзэр ня хоча адракацца. Калі прыгадаць 19 сьнежня мінулага году, то ніякіх беларускіх Філіпаў Эгалітэ і Максаў Бадэнскіх па той бок дзьвярэй Дома ўраду не аказалася – толькі АМАП. У 17-м камэндант Пецярбургу генэрал Хабалаў загадаў страляць паверх галоваў дэманстрантаў. Уявіце, калі б АМАП у сьнежні атрымаў загад лупіць дубінкамі над галовамі.
Па-другое, рэвалюцыя немагчымая без актыўнага ўмяшаньня зьнешніх сілаў. Калі прыгадаць наш 1917-ы, то яшчэ да плямбаванага вагону зь Леніным ад Нямеччыны Расея атрымала забойства Распуціна і лютаўскую ваенную змову ад Вялікабрытаніі, а затым наўздагон ў патыліцу «кантрольны параход» з Троцкім, ад яе ж.
Па-трэцяе, любы рэжым выгадоўвае ўласнага далакопа - зь лепшымі намерамі. Сто гадоў назад і сусьветная вайна набліжалася да канца, і Мікалай II ня быў даўно самадзержцам, і парлямэнт быў куды больш самастойны за абедзьве нашы «палаткі», і 80-90% зямлі ўжо было ў сялян. На жаль, сацыяльныя ліфты дрэнна працавалі, адораным самародкам з рускіх, беларускіх, украінскіх вёсак і вундэркіндам з габрэйскіх мястэчак хацелася людзьмi звацца як мага хутчэй, тут і цяпер. Яны зрабілі стаўку на рэвалюцыю. Праз 20 гадоў змазаныя крывёю сацыяльныя ліфты лёталі так хутка, што прыйшлося ў 1937 г. прытарможваць, зноў з крывёю. І тут-та высьветлілася: «іншых пісьменьнікаў у мяне для вас няма», «Гіндэнбургаў, таварыш Мехліс, у нас, на жаль, няма», і наогул, «за што ні схопісься, нічога ў вас няма». Гэта і ёсьць вынікі рэвалюцыі – смак тэрмідору. Сёньня ў Беларусі няма сацыяльных слаёў, здольных зрабіць стаўку на рэвалюцыю, але сацыяльныя ліфты функцыянуюць ужо дрэнна.
Дракахруст: Андрэй, а як бы вы патлумачылі такую асаблівасьць найноўшай беларускай гісторыі, што ўсё спробы антыаўтарытарных рэвалюцый сканчаліся няўдачай? Ці спрацавалі тыя прычыны, якія назваў Канстанцін, ці спрадвечны кансэрватызм, антырэвалюцыйнасьць беларусаў, ці нешта іншае?
Насамрэч ніхто ў Беларусі не рыхтаваў рэвалюцыю
Дынько: У беларусаў няма ніякай спрадвечнай антырэвалюцыйнасьці. Калі ўзгадаць беларускіх інтэлектуалаў пакаленьня «будзіцеляў», якія задалі пэўныя патэрны для далейшага нацыянальнага разьвіцьця, то яны зь вялікім энтузіязмам ставіліся да першых рэвалюцый пачатку ХХ стагодзьдзя. Можна прыгадаць, напрыклад, Цётку і яе радкі, якія мы вучылі ў школе:
Трэ зьлізаць усіх міністраў,
Бюракратаў, антыхрыстаў,
Чую яшчэ голас з неба,
Што цара павесіць трэба!
Дарэчы прыгадаць і Янку Купалу зь яго знакамітымі радкамі з выразным рэвалюцыйным падтэкстам:
Тое пакаленьне было на баку рэвалюцыянэраў. Калі браць час кіраваньня Лукашэнкі, то я з вамі не пагаджуся. І з вамі, і са спадаром Міхеевым, які сказаў, што лідэры апазыцыі нязьменна рабілі стаўку на радыкальныя сцэнары. Ані Аляксандар Мілінкевіч, ані Анатоль Лябедзька, ані Міхаіл Чыгір, ані Ўладзімер Ганчарык не рабілі стаўку на радыкальныя сцэнары. Насамрэч ніхто ў Беларусі не рыхтаваў рэвалюцыю. І не таму яна не адбылася, што яе ніхто не рыхтаваў, а таму што не было сацыяльных перадумоваў для яе.
Хачу нагадаць клясычную ленінскую формулу – тры чыньнікі рэвалюцыйнай сытуацыі: вярхі ня могуць, нізы ня хочуць, трэці чыньнік часьцей забываюць, Ленін сфармуляваў яго як рэвалюцыйная творчасьць мас, калі ёсьць энэргія, калі ёсьць крэатыўнасьць народная. Вось тады перамены больш магчымыя.
У разважаньнях сп.Міхеева мяне ўразіла, што ён ніякага значэньня не надае грамадзтву, грамадзянскай супольнасьці, грамадзянам. Ён увесь час гаворыць пра ролю элітаў, маўляў, калі ёсьць прынц Эгалітэ, калі ёсьць змова ў вярхах, дык тады і рэвалюцыя будзе, усё прафінансуюць, усім заплацяць, як па БТ гавораць – выдадуць усім па 10 даляраў, людзі выйдуць на плошчу і зробяць рэвалюцыю. Я бачу гэта інакш.
Нацыянальная, дэмакратычная рэвалюцыя ў Беларусі адбудзецца тады, калі адбудзецца высьпяваньне нацыянальнай ідэнтычнасьці і грамадзянскай супольнасьці, калі нацыянальныя інтарэсы будуць у сьвядомасьці людзей важней за ляяльнасьць пэўнаму чалавеку.
Ёсьць кітайская прыпавесьць пра храбрага рыцара, які змагаецца з драконам. Ён перамагае яго, але потым заходзіць у драконаву пячору і сам ператвараецца ў дракона. У цяперашняй сыстэме тая ці іншая форма масавых пратэстаў будзе патрэбная для зьмены сытуацыі, таму што зьмены ў Беларусі бязь іх немагчымыя. Зьмены адбудуцца не раней за масавыя акцыі, за рэвалюцыйны пратэст. Я думаю, што гэта будзе мірны пратэст, бо мы нацыя разьвітая, дружная, невялікая.
Фядута: На мой погляд сапраўды не было ніякіх спробаў рэвалюцыі. Якой яна магла б быць? Сацыяльная? Не было ніякіх умоваў для менавіта такой рэвалюцыі. Нацыянальная? Прымушаны пагадзіцца са спадаром Дынько – таксама не было ніякіх перадумоваў. Калі гавораць пра "рэвалюцыю праз сацыяльныя сеткі" – ня трэба падманваць сябе – і гэта не рэвалюцыя. Я ня ведаю тую палітычную сілу, якая б здолела правесьці рэвалюцыю ў краіне.
Дракахруст: Аляксандар, вы нагадваеце таго меншавіка, які на знакамітым сходзе сказаў, што ў Расеі няма партыі, якая магла б зрабіць рэвалюцыю. І ў адказ прагучала ленінскае: «Ёсьць такая партыя!»
Я пакуль ня чую голасу, які здольны сказаць: «Ёсьць такая партыя!»
Фядута: Але я пакуль ня чую голасу, які здольны сказаць: «Ёсьць такая партыя!» Заўжды рэвалюцыя адбываецца нечакана. Хто насамрэч распачаў рэвалюцыю ў Францыі напрыканцы ХVІІІ стагодзьдзя? Людовік ХVІ, калі ён склікаў Генэральныя Штаты. Менавіта гэта і было пачаткам рэвалюцыі. З чаго пачалася рэвалюцыя ў Англіі? З таго, што кароль распусьціў парлямэнт. Ці ёсьць у народу жаданьне, каб адбылася рэвалюцыя? Ня ведаю. І не таму, што народ чытаў де Мэстра. Магчыма, мае рацыю спадар Дынько – таму што не чытаў Янку Купалу і ня ведае пра тое, што мы існуем, і кім мы зьяўляемся. Мы – гэта беларусы як народ.
Калі гэта адбудзецца – ня ведаю. Чакаем, калі «будзіцелі», кшталту спадара Дынько, дабудзяцца. Але нагадаю, што і гэтыя «будзіцелі» – гэта нацыянальная іпастась народнікаў. Гэта значыць, што мы зноў будзем спадзявацца на тое, што народ разумны і што ён расставіць акцэнты. Ну, ён і расставіць. І прыйдзе новы Лукашэнка.
Дракахруст: Канстанцін, Андрэй шмат у чым запярэчыў вашым меркаваньням, у прыватнасьці, тое, што вы толькі пра эліты разважаеце, а пра народ забываеце. Я даю вам слова для адказу.
Для народу зьмена існай улады ніколі не была першачарговай задачай
Міхееў: Для народу зьмена існай улады ніколі не была першачарговай задачай. Як толькі ў народу зьяўлялася ўласнасьць, зьяўляліся асабістыя інтарэсы, ён спрабаваў зьмяніць хаду сацыяльных працэсаў. У адных выпадках гэта атрымлівалася больш-менш мякка, у іншых – не. Тэза пра тое, што большасьць пасьпяховых рэвалюцый – гэта вынік дамоўленасьцяў паміж элітамі, не прыніжае народ.
Што да бягучых ацэнак беларускай сытуацыі, то я не папракаў нікога з апазыцыйных палітыкаў у падрыхтоўцы рэвалюцыі, нікому па 10 даляраў не раздаваў, я не Аляксей Міхальчанка.
Дракахруст: Канстанцін, вам закінулі вашу фразу наконт радыкальных сцэнароў. Ну, у чым быў радыкалізм рашэньня ў 2006 годзе зрабіць намётавае мястэчка на Кастрычніцкай плошчы?
Для Беларусі сцэнар вырашэньня палітычных пытаньняў на плошчы сапраўды дастаткова радыкальны, і большасьць людзей яго так і ўспрымаюць
Міхееў: Лёзунгі былі радыкальныя. У 2006 годзе было відавочна, што большасьць электарату прагаласуе за Аляксандра Лукашэнку. Дык пра што была гаворка? Абазначыць свой выбар, выступіць супраць фальсыфікацый? Для Беларусі сцэнар вырашэньня палітычных пытаньняў на плошчы сапраўды дастаткова радыкальны, і большасьць людзей яго так і ўспрымаюць: я пайду на плошчу, я не пайду на плошчу. У рэшце рэшт дэмакратыя – гэта інстытуты, якія дазваляюць вырашаць такога кшталту пытаньні не на плошчы, усаджваючы ў парлямэнце розныя, часам антаганістычныя партыі. Яны павінны навучыцца дамаўляцца і выконваць абавязацельствы. І тое, чаго, на жаль, няма ў нас у Беларусі і на постсавецкай прасторы ў цэлым – гэта паважаць адзін аднаго і бачыць адзін у адным элемэнты аднаго і таго ж палітычнага цэлага – нацыі.
Важна, каб у выніку гэтых зьменаў той чалавек, які пераможа, не ператварыўся ў дракона
Дынько: Мне падалося, што гэтыя развагі Канстанціна трохі адарваныя ад беларускай рэальнасьці. У ідэале, зразумела, вельмі добра, калі ёсьць мэханізм стрымак і процівагаў, калі ёсьць нармальная канкурэнцыя. Ну, а калі гэтага няма, як зараз у Беларусі, дзе мы маем аўтакратыю, маем дыктатуру, маем штодзённае парушэньне базавых правоў чалавека і правоў нацыі, маем курс на вынішчэньне беларускай культуры, маем палітвязьняў у турмах. Тысячы, мільёны людзей разумеюць, што гэтую сытуацыю трэба мяняць. І раней ці пазьней гэта знойдзе выйсьце. І важна, каб у выніку гэтых зьменаў той чалавек, які пераможа, не ператварыўся ў дракона. Бо калі ён паселіцца ў пячоры, у якой жыў дракон, у яго вырастуць кіпці, як сказаў Аляксандар – гэта будзе проста новы дыктатар. Вельмі важна, каб перамены ў Беларусі не былі пераменамі супраць адной асобы, а каб гэта была зьмена сыстэмы, каб мы перайшлі да сыстэмы, якая б забясьпечвала лепшую канкурэнцыю, большую павагу да чалавечай годнасьці.
