Гуманная Швэцыя

Парлямэнцкія выбары ў Швэцыі напярэдадні беларускіх прэзыдэнцкіх выбараў сталіся для групы менскіх журналістаў, гасьцінна запрошаных швэдзкім Мэдыяінстытутам FOJO, ня толькі магчымасьцю дасьледаваць і параўнаць з айчыннымі выбарчыя актуаліі гэтай краіны, але і ўнікальным шанцам пазнаць гэты гасьцінны паўночны край.


За апошнія сто гадоў Швэцыя з аграрнай ваколіцы Эўропы вырасла ў эканамічнага і культурнага лідэра кантынэнту, краіну, прыцягальную сваёй гуманітарнай і экалягічнай палітыкай.


Аснова гэтага рыўку — разьвітая дэмакратыя і няўдзел у разбуральных войнах мінулага стагодзьдзя. Сто гадоў свабодных выбараў адшліфавалі швэдзкую дэмакратыю. Усе магчымыя параўнаньні "швэдзкага сацыялізму" з савецкім ці рынкавым ідуць на карысьць першага, галоўная адметнасьць якога — роўныя магчымасьці, гуманнасьць, абарона правоў слабых і меншасьцяў.


Жыхарка Стакгольму Марыя Хасан сваім уласным жыцьцёвым досьведам пацьвярджае дэмакратызм і адкрытасьць швэдзкай палітычнай сыстэмы. У 1986 годзе з мужам-курдам яна эмігравала ў Швэцыю з Украіны. Працаваць пачынала пасудамыйкай у рэстарацыі, вывучыла швэдзкую мову, знайшла лепшую працу, далучылася да сацыял-дэмакратычнай партыі, стала яе актывісткай, трапіла ў мясцовую раду, а празь 15 гадоў пасьля прыезду ў Швэцыю стала дэпутатам Рыксдагу. Балятавалася і на цяперашніх выбарах, але не прайшла па сьпісе, бо сацыял-дэмакраты большасьці на іх не атрымалі. Большага патрыёта Швэцыі і швэдзкай мадэлі, чым яна, сустрэць не ўдалося.

Знайшлі ў Швэцыі прытулак ды цікавае жыцьцё і нямала беларусаў, зь некаторымі можна проста выпадкова сустрэцца на вуліцы.


Спадарыню Іну Бінэт, якая родам з Гомелю, мы сустрэлі ў Стакгольмскім “скансэне”, яна займаецца рознымі адукацыйнымі праектамі, школьным абменам, найчасьцей паміж Швэцыяй і Ўкраінай, але хацела б больш актыўна пашырыць міжнародныя кантакты і на родную Беларусь. Пажыўшы ў СССР, яна прызналася, што цяпер галасуе на выбарах паводле прынцыпу "Хто большы антыкамуніст, за таго і я".

Больш за 10 працэнтаў жыхароў Швэцыі нарадзіліся па-за яе межамі. На сёлетніх выбарах у Рыксдаг прайшла Партыя швэдзкіх дэмакратаў, якая выступае з антыіміграцыйнымі лёзунгамі, дык большасьць журналістаў, палітыкаў, зь якімі давялося сустрэцца, шчыра адчувалі з-за гэтага няёмкасьць, апраўдваліся. Для такой талерантнай краіны, як Швэцыя, гэта сапраўды нечакана. Але ўсе перакананыя, што сур’ёзнага ўплыву ў Рыксдагу і грамадзтве ўльтранацыяналісты мець ня будуць.


Швэдзкія дэмакраты — адзіная партыя, якая адышла і ад прынцыпу роўнасьці мужчын і жанчын у сваіх сьпісах. У яе выбарчых бюлетэнях былі пазначаныя адны мужчыны. У бюлетэнях іншых партыяў жаночыя і мужчынскія прозьвішчы ішлі праз аднаго. Гэта не запісана ў законе, але гэта прынята. Жанчыны ў Швэцыі ўзначальваюць многія партыі і міністэрствы.

На здымку вышэй — студыя Швэдзкага тэлебачаньня, падрыхтаваная для вырашальных дэбатаў. Крайняе месца справа падрыхтаванае для лідэркі Партыі цэнтру Мод Улафсан, міністра прадпрымальніцтва. Яна невысокая ростам, таму для яе пад ногі паклалі непрыкметную гледачам трыбунку.


На адной з самых буйных плошчаў Стакгольма — Сеннай — знаходзіцца ўнівэрмаг PUB, вядомы тым, што ў 1917-м па дарозе з Эўропы ў Расею тут спыняўся Ленін і купіў сабе касьцюм. Цяпер касьцюмы ў PUB каштуюць мінімум 5000 крон (500 эўра).


Аднак у выходныя на плошчы можна шмат што купіць нават вельмі танна. Тут, насупраць шыкоўнага ўнівэрмагу і канцэртнай залі, у якой абвяшчаюць ляўрэатаў Нобэлеўскай прэміі, дзейнічае вялізны рынак ужываных рэчаў, па-нашаму барахолка. Яна зачароўвае гоманам і рознымі цікавосткамі мінулых эпох. Цяжка ўявіць нешта падобнае на Кастрычніцкай плошчы Менску.


А на стакгольмскім беразе Балтыкі перавозяць пасажыраў старыя параходы і нават парусьнікі.


Швэды шануюць мінулае. Адзін з самых папулярных музэяў горада — Ваза, у якім экспануецца ўзьняты на бераг і адрэстаўраваны баявы парусны карабель, названы ў гонар вядомай нам дынастыі Вазаў. У 1628 годзе ён затануў, у 1961 годзе яго ўзьнялі з дна і рэстаўравалі. Гэта адзіны ў сьвеце падобны карабель, які захаваўся.


Швэды зьбераглі і многія помнікі дахрысьціянскага часу, так званыя рунічныя камяні. Надпісы на іх простыя, звычайна пісалі, што сын паставіў гэты камень у гонар бацькі.


Стаўленьне да гісторыі і помнікаў у швэдаў вельмі паважлівае, але часам і з гумарам. Хтосьці ўпрыгожыў помнік Карлу 12-му, які рукою паказвае на Пецярбург, рознакаляровымі балёнікамі. Агульны настрой падштурхнуў аўтара гэтага блогу да лёгкай пародыі на жэст Карла.


Сучасныя швэдзкія скульптары не пазбаўленыя гумару. Кампазыцыя ў горадзе Упсала спачатку выклікала ў тутэйшым грамадзтве абурэньне, але потым гараджане прызвычаіліся.


Швэды ганарацца экалягічнай чысьцінёй сваёй краіны. У сталіцы можна піць ваду з-пад крана і нават з возера, як гэта дэманстратыўна зрабіў мэр Стакгольму. А ў рэчцы ля Каралеўскага палацу рыбакі вудзяць ласося... Пра захаваньне чысьціні навакольнага асяродзьдзя тут клапоцяцца ўсе. Шмат гараджан, у тым ліку кароль Швэцыі, часьцяком на працу езьдзяць на ровары.


Швэдзкія палітыкі — сьціплыя. Ходзяць без аховы. Часам гэта заканчваецца трагічна. Месца забойства маньякам швэдзкага прэм’ера Улафа Пальмэ на ходніку пазначана таблічкай. 28 лютага 1986 года ён пешшу вяртаўся з кіно дахаты...


Зусім нечакана было сустрэць на галоўнай турыстычнай вуліцы Стакгольму напарстачнікаў, якія былі вядомыя беларусам у канцы 80-х. Аказваецца, ёсьць яшчэ людзі, якія зь імі гуляюць. Паліцыя іх не ганяе. У гатэлях вісяць абвесткі з парадамі турыстам ня зьвязвацца з падобнымі тыпамі.


Куды прыемней сустрэць на вуліцах старога Стакгольма вясёлых дзяўчат, апранутых па модзе мінулых стагодзьдзяў...