Скажам, на думку вядомага польскага журналіста і знаўцы ўкраінскіх праблемаў Марціна Вайцахоўскага, «няма сэнсу ўспамінаць Януковічу даўнія правіннасьці. «Трэба прыняць за добрую манэту, што ён акцэптуе дэмакратычныя правілы гульні. Ён стаў палітыкам з рэальнай грамадзкай падтрымкай, а не на хуткую руку зьлепленым «паражняком», - адзначае Вайцахоўскі. -- Варта прыкласьці намаганьні, каб Януковіч з постсавецкага «свайго хлопца» ператварыўся ва ўкраінскага Квасьнеўскага. І зрабіць гэта рэальна ».
На жаль, народ здольны выбіраць сабе кіраўнікоў толькі ў багатых дзяржавах. У бедных дзяржавах ён выбірае сабе Гітлераў, Януковічаў і Ахмадзінэжадаў.
Дык вось, прадбачаньне і ацэнкі пэрспэктываў трансфармацыі палітычнага рэжыму ва Ўкраіне пры прэзыдэнцтве Віктара Януковіча (і, адпаведна, магчымасьцяў яго асабістай эвалюцыі) вельмі і вельмі розныя. Калі сапраўды існуюць прыкметы далейшай дэмакратызацыі ўкраінскага дзяржавы – гэта, безумоўна, можна аднесьці да пазытыву. А як быць з прыкметамі, якія дазваляюць цэламу шэрагу экспэртаў казаць пра аўтарытарныя і таталітарныя тэндэнцыі ў дзеяньнях і намерах каманды толькі што абранага прэзыдэнта і яго самога? Ці варта закрыць на іх вочы -- каб не сурочыць, -- ці варта казаць ва ўвесь голас?
Факты недэмакратычнага гатунку: дробязі, не вартыя ўвагі?
Вядома, для пачатку можна сабраць разам задакумэнтаваныя назіральнікамі і Камітэтам выбаршчыкаў Украіны факты грубага і схаванага (калі раптам на пэўных участках аказваўся больш за 10 працэнтаў тых, хто жадае прагаласаваць дома) парушэньня выбарчага заканадаўства прадстаўнікамі Партыі рэгіёнаў. Але справа нават не ў гэтых парушэньнях, а ў тым, што Цэнтральная выбарчая камісія вырашыла аб'явіць афіцыйныя вынікі выбараў і назваць новага прэзыдэнта Ўкраіны яшчэ да завяршэньня некалькіх судовых працэсаў па нагоды парушэньняў патрабаваньняў заканадаўства, рашэньні якіх могуць паўплываць на агульныя вынікі выбараў.
І калі выраз "Дэмакратыя -- гэта працэдура», безумоўна, зьяўляецца перабольшаньнем, то справядлівае іншае цьверджаньне: дэмакратыя немагчымая без працэдуры. Пры аб'яўленьні вынікаў выбараў ЦВК, які, на думку экспэртаў, кантралююць прыхільнікі Партыі рэгіёнаў, вырашыў гэтую працэдуру парушыць: маўляў, якая там розьніца, колькі насамрэч галасоў за каго пададзена, галоўнае, што Віктар Фёдаравіч іх мае больш. Навошта ж чакаць завяршэньня судоў?
Гэта жа размашыста ставіцца да прававых нормаў (пакуль толькі на словах, натуральна) новаабраны прэзыдэнт. Скажам, у інтэрвію тэлеканалу «Расея 24» ён заявіў, што ў выпадку, калі дзеючая Вярхоўная Рада ня зможа аб'яднацца вакол яго праграмы, яна будзе распушчаная. «Усё будзе залежаць ад перамоўнага працэсу які, я думаю, пачнецца ўжо на наступным тыдні. І гэтыя перамовы пакажуць, ці здольны гэты парлямэнт кансалідавацца вакол маёй праграмы - гэта тая праграма, за якую прагаласавала большасьць выбарнікаў Украіны ... Калі ў нас гэта атрымаецца, то парлямэнт будзе функцыянаваць, а калі няма, будуць датэрміновыя выбары ».
Насамрэч украінскі парлямэнт зусім не абавязаны падтрымліваць кіраўніка дзяржавы і аб'ядноўвацца вакол яго праграмы - гэта ўласьціва ўсім дзяржавам са зьмешанай формай праўленьня. Скажам, у Францыі на працягу апошніх дзесяцігоддзяў сытуацыя, калі прэзыдэнт быў прадстаўніком правага палітычнага лягеру, а прэм'ер - левага, ці наадварот ўзьнікала некалькі разоў. У Польшчы сёньня мы назіраем біцэфалію (як яе называюць палітолягі), калі канстытуцыйная «дзьвюхгаловасьць» улады спалучаецца з асабістай ўзаемнай непрыязнасьцю прэзыдэнта і прэм'ера, але часы Аляксандра Квасьнеўскага ня раз адзначаліся эфэктыўным супрацоўніцтвам прэзыдэнта-левацэнтрыста і правалібэральной большасьці Сэйма. Такім чынам, Віктар Януковіч ці не вывучыў Канстытуцыю Украіны, ці ўжо зараз заяўляе аб намеры праігнараваць ёю.
Такія маніпуляцыі, імкненьне дзейнічаць ад імя большасьці народу ці нават за яго ўсяго -- гэта стандартнае імкненьне недэмакратычных лідэраў, дзе б яны не прыходзілі да ўлады -- у Эўропе або ў Афрыцы.
Да гэтага варта дадаць арыентацыю Віктара Януковіча на нэасавецкую (а значыць па вызначэньні нэататалітарную) ідэалёгію і міталёгію. У згаданым ужо інтэрвію тэлеканалу «Расея 24» ён так сказаў аб прысваеньні Сьцяпану Бандэру званьня Героя Ўкраіны: «Вядома, я гэтае пытаньне ў абавязковым парадку разгледжу. І мы прымем рашэньне, каб у будучыні ніколі ў нас у краіне не ўзьнікалі пытаньні перапісваньня гісторыі ».
Гэтая заява -- гэта ўжо адкрытая заяўка на таталітарызм: улады зьбіраюцца закансэрваваць дэ-факта нэасавецкую мадэль гістарыяграфіі -- і сваёй сілай забараніць дзейнасьць «няправільных» гісторыкаў, каб «ў будучым ніколі ў нас у краіне не ўзьнікалі пытаньні перапісваньня гісторыі» ...
Словы, якія не павінны стаць справамі
Пакуль усё гэта, вядома, словы, але праблема ў тым, што іх прамаўляе зусім не навічок у палітыцы, такім чынам, чалавек, які агучвае ідэалягічныя ўстаноўкі, якія могуць быць ужо бліжэйшым часам адлюстраваныя ў практычную палітыку. Тым больш, што яны ў крызісны час могуць знайсьці спрыяльную сацыяльную глебу. Бо апублікаваныя ў сьнежні 2009 года дадзеныя Ўсеўкраінскага сацыялягічнага дасьледаваньня, праведзенага кампаніяй «ФГД-Украіна», сьведчаць: 58% апытаных украінцаў лічыць, што ў краіне павінен быць адзін гаспадар і народу патрэбная моцная рука. І толькі 25,6% рэспандэнтаў лічаць, што нельга дапускаць, каб улада ва Украіне была аддадзена ў адны рукі (яшчэ 7% не пагадзіліся ні з тым, ні з іншым, а 9,4% не змаглі адказаць.
На шчасьце, далёка ня ўсе прыхільнікі «моцнай рукі» адносяцца да электарату Віктара Януковіча, інакш спакуса ўсталяваць рэжым адзінаасобнай улады ў каманды новаабранага прэзыдэнта была б занадта моцнай. Але і бязь таго, як бачым, такія спакусы існуюць. І недэмакратычныя ўстаноўкі выказваюцца як самім Януковічам, так і членамі яго каманды абсалютна адкрыта. Справа цяпер у тым, каб не дапусьціць ўвасабленьня словаў і жаданьняў ў практыку.
