Паўтор ад 6 лістапада 2008 г.
“Запаведнікі – гэта ахоўныя тэрыторыі з разьмешчанымі ў іх межах тыповымі альбо ўнікальнымі прыроднымі комплексамі, выключанымі з гаспадарчага і рэкрэацыйнага карыстаньня, а таксама помнікі архітэктуры, гісторыі і археалёгіі.
У розных сродках масавай інфармацыі Беларусь ня раз называлі і называюць сёньня савецкім ці камуністычным запаведнікам, маючы на ўвазе, што ў гэтай краіне дасюль захоўваецца і надзейна ахоўваецца матэрыяльная і духоўная спадчына савецкай пары”.
***
Вячаслаў Ракіцкі: “Што самае тыповае з савецкай спадчыны захавала сёньняшняя Беларусь?”
Ракіцкі: “Вы лічыце, што мэнтальнасьць ці псыхалёгія беларускага грамадзтва спарадзіла непавагу да нацыянальных помнікаў гісторыі і архітэктуры? Вось жа літоўскія камуністы адбудоўвалі за савецкія грошы замкі і касьцёлы, а беларускія – іх узрывалі, перабудоўвалі ў склады і дамы культуры. Якая гістарычная падстава такой псыхалёгіі?”
Трусаў: “Тут некалькі чыньнікаў, пра якія варта сказаць. Па-першае, літоўцы пажылі ў незалежнай дзяржаве болей за 20 гадоў і пасьпелі выхаваць у свайго народу павагу да роднай мовы, гісторыі і культуры. Мала таго, яны скарысталі гістарычны міт пра Вялікую Літву ад Клайпеды да Нясьвіжу і Міра, запісалі яго ў свае падручнікі і настолькі ў яго паверылі, што Сталін падарыў ім спачатку Вільню, потым Друскенікі, а ў 1945 годзе і Клайпеду. Пасьля вайны ў Літве быў моцны партызанскі ўзброены супраціў, і таму Сталін ішоў літоўскім камуністам на саступкі ў культурным будаўніцтве.
У Беларусі ўсё адбывалася інакш. Спачатку ў Рызе ў 1921 годзе Беларусь падзялілі паміж Польшчай і Расеяй. Пры гэтым БССР была створана толькі на частцы беларускай этнічнай тэрыторыі без Смаленшчыны, Браншчыны і іншых зямель. Беларусы былі ў асноўным сялянскай нацыяй і лічылі сваіх паноў палякамі, якія, як правіла, праводзілі палітыку палянізацыі, асабліва на тэрыторыі Заходняй Беларусі, прычым праз касьцёл. Не было ў іх вялікай павагі і да расейскіх палітыкаў, што не лічылі іх за людзей, і да расейскіх папоў. Таму бараніць “літоўскія” замкі, “польскія” палацы і касьцёлы, “рускія” сядзібы і цэрквы мясцовыя камуністы, асабліва не беларускага паходжаньня, не хацелі”.
Ракіцкі: “Беларусы не сьпяшаюцца бараніць і родную мову, нягледзячы на тое, што відавочна прымаюць незалежную беларускую дзяржаву. У часе перапісу называюць роднай мову беларускую, а карыстаюцца суседзкай, расейскай”.
Трусаў: “Ізноў жа параўнаю зь іншымі суседзямі – літоўцамі. Літоўцаў пакаленьнямі вучылі толькі па-літоўску, таму, трапіўшы ў СССР, расейскую мову ведалі добра, а сваёй не забылі, і ў сям’і прынцыпова гаварылі толькі па-літоўску, нават у мяшаных сем’ях, але такіх было мала. Заходнюю Беларусь захлынула хваля татальнай палянізацыі. У БССР дзякуючы беларусізацыі спачатку пазыцыі беларускай мовы ўзмацніліся, але ў 30-х гадох ХХ стагодзьдзя змаганьне з “нацдэмаўшчынай” прывяло да фізычнага зьнішчэньня спачатку савецкай, а потым (пасьля верасьня 1939 году) і заходнебеларускай эліты. Размаўляць па-беларуску, асабліва ў гарадох, стала проста небясьпечна. Я добра памятаю, як плакала мая бабуля, якая, дарэчы, вучылася ў беларускім пэдтэхнікуме разам з Аркадзем Куляшовым, калі я дома і на дварэ пачаў гаварыць па-беларуску. Яна казала: “Унучак, што ты робіш, цябе за гэта заб’юць”.
Цалкам чытаць перадачу ТУТ.
