Выбарчыя карцінкі

Дракахруст: “У пятніцу кандыдаты ў дэпутаты ад Аб’яднанай Грамадзянскай партыі, якія ідуць па сталічных акругах склікалі прэсавую канфэрэнцыю, на якой абвясьцілі, што здымаюць свае кандыдатуры з выбарчай гонкі. Меў намер зьняць сваю кандыдатуру і Анатоль Лябедзька, але не зрабіў гэтага, бо зьяўляецца сустаршынём АДС, якое супольнага рашэньне аб зьняцьці кандыдатураў яшчэ не прымала. Менскія кандыдаты ад АГП матывавалі сваё рашэньне немагчымасьцю надрукаваць агітацыйныя ўлёткі. Трэба зазначыць, што да апошняга часу АГП і яе лідэры не выказваліся за тое, каб здымацца з выбарчай кампаніі. І дарэчы рашэньне менскіх кандыдатаў АГП – гэта не агульнапартыйнае рашэньне. Больш таго, ўдзельнікі сёньняшняй прэсавай канфэрэнцыі заклікалі іншых партыйных кандыдатаў працягваць удзел у выбарчай гонцы. Як бы Вы маглі пракамэнтаваць гэтую сэнсацыю? Якія сапраўдныя матывы гэтага рашэньня? Як яно паўплывае на агульную хаду кампаніі, на стаўленьне да зьняцьця кандыдатур ў апазыцыі ў цэлым? Віталь Цыганкоў, якія Вашы адказы?”

Цыганкоў: "Мяне турбуе, што знаходзіцца ўсё больш розначытаньняў у стаўленьні апазыцыі да гэтых выбараў. Мы бачым, што такі розны падыход ідзе ня толькі паміж рознымі ўдзельнікамі Аб'яднаных дэмакратычных сілаў, рознымі партыямі, але і ўнутры саміх партый. Паводле тых ці іншых абставінаў гэта ўжо адбываецца з АГП, гэта адбываецца ў БНФ, дзе Сойм прыняў рашэньне, а многія кандыдаты не зьбіраюцца яго выконваць.

Што да рашэньня менскіх кандыдатаў ад АГП, то гісторыя з друкаваньнем гэтых інфармацыйных матэрыялаў абуральная, але мне здаецца, што была проста знойдзеная нагода для гэтага кроку. Няўжо гэтыя друкаваныя матэрыялы так кардынальна паўплываюць на шанцы гэтых кандыдатаў быць абранымі? Няўжо яны настолькі прынцыповыя, што дзеля гэтага трэба здымацца? Я з раніцы ў пятніцу напярэдадні прэсавай канфэрэнцыі прыватна размаўляў з адным зь яе ўдзельнікаў. Спрабаваў даведацца пра "падводныя камяні" гэтага рашэньня. Але ён мне нічога ня выдаў і на "блакітным воку" сьцьвярджаў, што ўся справа ў гэтых матэрыялах. Але мне здаецца, што "падводныя камяні" там ёсьць. А з паліталягічнага пункту гледжаньня можна сказаць, што гэтае рашэньне -- маральнае, а не палітычнае. Палітычным рашэньне было б, калі б зьняліся ўсе кандыдаты партыі. А калі здымаюцца 5 чалавек, а астатнія працягваюць удзельнічаць -- гэта маральнае рашэньне. Але калі палітыкі прымаюць непалітычнае рашэньне, застаецца толькі разьвесьці рукамі".

Дракахруст: "Юры Чавусаў, а Вам таксама застаецца толькі разводзіць рукамі з нагоды рашэньня сталічных кандыдатаў ад АГП?"

Чавусаў: "Я пагаджуся з меркаваньнем, што гэтае рашэньне не абумоўленае непасрэдна фактам адмовы друкаваць улёткі. Гэтае рашэньне трэба разглядаць у кантэксьце агульнай гульні, якая адбываецца паміж апазыцыяй і ўладай. Гэта сродак прымусіць уладу хаця б па некаторых акругах зьмяніць заплянаваны парадак вядзеньня выбарчага працэсу. Прадстаўнікі партыі АГП зьняліся, каб паставіць улады перад сытуацыяй, калі застаецца толькі некалькі кандыдатаў ад АГП і трэба для іх
ствараць іншыя ўмовы. Я б сказаў, што гэта - самаахвярны шантаж. Улады становяцца перад фактам, калі застаецца Анатоль Лябедзька і Яраслаў Раманчук, вось, Аляксандр Рыгоравіч і выбірайце, каго Вы прапусьціце ў палату прадстаўнікоў. Такім чынам АГП зьмяншае для ўладаў прастору магчымага маніпуляваньня допускам ў палату прадстаўнікоў для апазыцыі".

Дракахруст: "Паўлюк Быкоўскі, пра байкот і зьняцьцё кандыдатаў з выбарчай гонкі здаецца было сказана ўсё што можна. Тым ня менш, у цяперашняй сытуацыі , на Ваш погляд, наколькі гэта наагул моцная зброя ўзьдзеяньня ці то на ўладу, ці то на Захад?"

Быкоўскі: "Па-першае, я мушу сказаць, што яшчэ 12 верасьня той жа Анатоль Лябедзька казаў, што байкот выбараў будзе карысны толькі кіроўнаму рэжыму. Пад ягоным уплывам прэзыдыюм кааліцыі прыняў рэзалюцыю, ў якой кандыдатам ад АДС было прапанавана падпісацца пад абавязкам, што яны ня будуць здымацца з выбараў. Гэтая супярэчлівасьць ідзе яму на шкоду.

З другога боку, самая падстава, якая была выкарыстаная для прыняцьця рашэньня, досыць спрэчная. Барысаўская друкарня адмовілася друкаваць спэцвыпуск газэты "Народная воля", які ўяўляў сабой супольную выбарчую ўлётку гэтых шасьці кандыдатаў ад АГП. Гэтае жаданьне кандыдатаў ніяк не стасоўвалася з дзейным заканадаўствам і гэта відавочна нават не юрыстам. Для беларускіх ўладаў гэта будзе добрая нагода казаць у стасунках з міжнароднымі назіральнікамі, што апазыцыя спрабавала выкарыстаць выбары для іншых дзеяньняў, не зьвязаных з тымі правамі, якія ў яе былі на выбарах. Гэта таксама будзе кепскім. Гэта будзе перакрэсьліваць тыя сапраўдныя парушэньні, якія апазыцыя зафіксуе на выбарах.

Што тычыцца таго, як гэта паўплывае на выбарчую кампанію ў цэлым, то я думаю, што асаблівым чынам не паўплывае. Большасьць кандыдатаў і большасьць выбарцаў не ўспрымаюць гэтую кампанію як нешта, што сур'ёзна нешта памяняе ў краіне. Але ёсьць інтрыга з прызнаньнем выбараў і бакі як могуць гуляюць перад місіяй АБСЭ. Апазыцыя цьвердзіць, што ёсьць парушэньні, ўлада -- што парушэньня ў няма ці што яны неістотныя".

Дракахруст: “У нашых перадачах мы часьцей засяроджваем увагу на ўмовах правядзеньня выбараў: каго рэгіструюць, каму і дзе даюць магчымасьць выступіць, як будуць падлічваць галасы і арганізоўваць яўку. Але выбары, нават ня надта свабодныя (ці надта несвабодныя) – гэта заўсёды рандэву палітыкаў з народам, падчас якога нярэдка высьвятляюцца нечаканыя рэчы і пра палітыкаў і пра народ.

Зараз у разгары агітацыйная кампанія. Ну, можа, слова “разгар” гучыць зьдзекам, але тым ня менш. Прайшлі выступы кандыдатаў на тэлебачаньні, на радыё, надрукаваныя праграмы кандыдатаў. Якое ў вас уражаньне ад гэтых выступаў? Ці сталі яны ці некаторыя зь іх прарывам, інфармацыйнай бомбай, як стаў ёй у свой час знакаміты тэлевыступ Аляксандра Казуліна, ці спарадзілі рэвалюцыю ў народнай сьвядомасьці?”

Чавусаў: “Калі казаць пра інфармацыйныя бомбы, то Вольга Казуліна паспрабавала паўтарыць манеру выступу свайго бацьку падчас прэзыдэнцкіх выбараў. Атрымаўся такі звычайны перадвыбарчы папулізм. Падчас выбараў важна ня толькі тое, што ты кажаш, але і як ты кажаш.

Нейкіх выступаў, якія б ускалыхнулі нейкую выбарчую акругу, я не прыгадаю, акрамя кампаніі, якая вядзецца ў Пухавічах, дзе стаіць пытаньне пабудовы экалягічна шкоднага прадпрыемства.

Цяжка казаць пра нейкую агітацыйную кампанію, калі выбараў няма. Іх няма ня толькі ў тым сэнсе, што галасы ня лічацца, іх няма як грамадзкай зьявы. Большасьць насельніцтва прыгадвае пра выбары толькі тады, калі прыходзіць запрашэньне на выбарчы ўчастак. Паводле маіх уражаньняў нават на стадыі збору подпісаў ініцыятыўнымі групамі кантакт з грамадзтвам быў большы, чым зараз, калі адбываецца ўласна агітацыйная кампанія."

Дракахруст: "Павал, якая Ваша ацэнка агітацыйнай кампаніі, наколькі тое, што гавораць кандыдаты, закранае сэрцы і розумы выбаршчыкаў?"

Быкоўскі: "Тут зусім іншы "кошт пытаньня" ў параўнаньні з прэзыдэнцкімі выбарамі. Таму значна менш увагі надаецца і самімі кандыдатамі, і выбаршчыкамі гэтым выступам. Іншая справа, што гэтыя выступы не былі настолькі цікавымі, каб прыцягнуць увагу прэсы. Я знайшоў некаторыя з гэтых выступаў у Інтэрнэце на Youtube, таму ведаю, што яны існавалі. Просты выбаршчык наўрад ці адрозьніць кандыдатаў аднаго ад іншага, тым больш, што некаторыя кандыдаты, як, напрыклад, спадар Калякін на сваім выбарчым плякаце ня піша, што ён прадстаўнік ПКБ, там ёсьць толькі яго твар і надпіс пра "новыя магчымасьці". Нават такі маркэр, як партыйная прыналежнасьць, тут губляецца.

Гэтыя новыя магчымасьці названыя як нейкія абстракцыі, асабіста я неяк не заўважыў іх у праграмах і выступах, якія былі надрукаваныя ці агучаныя па БТ. Гэта ня тое, што можа закрануць сэрца чалавека, які будзе думаць, за каго аддаць свой голас".

Дракахруст: "Віталь, вось ужо і Юры, і Павал прыкладна аднолькава ацанілі хаду выбарчай кампаніі. Неяк яна іх не натхніла. А на Вас яна зрабіла натхняльнае ўражаньне?

І да Вас у мяне яшчэ дадатковае пытаньне: ці можна ў гэтай кампаніі вызначыць нейкую тэму ці набор тэмаў, вакол якіх факусуецца выбарчая агітацыя. Скажам, у 2004 годзе такой натуральнай тэмай быў спалучаны з выбарамі рэфэрэндум, былі б выбары летась – натуральнай тэмай стала б скасаваньне ільготаў. А зараз – ці існуе нейкая тэма-фокус кампаніі?”

Цыганкоў: ”Сапраўды, калі вы пройдзеце па вуліцах Менску ці любога іншага беларускага гораду, вы ня ўбачыце ніякіх прыкметаў выбарчай кампаніі, хіба што на школах, дзе месьцяцца ўчастковыя камісіі, убачыце выбарчы плякат. А так цяжка здагадацца, што ў Беларусі адбываецца тое, што ў іншых краінах лічыцца галоўнай палітычнай падзеяй году. Па тэлебачаньні рэклямных ролікаў не паказваюць.

Выступы кандыдатаў бляклыя і паводле аб'ектыўных прычын, бо яны ня могуць яго запісаць загадзя. Яны прыходзяць у студыю, большасьць зь іх глядзіць у паперкі, яны непадрыхтаваныя. Акрамя двух-трох яскравых выступаў – мне асабіста спадабаўся выступ Анатоля Лябедзькі – кандыдаты выглядаюць як шэрыя чыноўнікі, якія не адрываюцца ад паперкі.

Юры Чавусаў мае рацыю: людзі разумеюць, што выбараў па сутнасьці няма, разумеюць усю нязначнасьць для іх жыцьця гэтай кампаніі. За апошнія 12 гадоў выбары сталі нейкім рытуалам. Гэтак жа людзі ведаюць, што 1 верасьня яны павінны прыйсьці ў школу са сваімі дзецьмі і пастаяць на школьнай лінейцы. Тое самае выбары: ты павінен некуды прыйсьці і прагаласаваць. А як ты прагаласуеш – гэта ня так ужо і важна, бо ўлада сама вырашыць, хто варты стаць дэпутатам, а хто не.

А наконт другой часткі пытаньня – якая тэма стала скразной на гэтых выбарах – то я б сказаў, што гэта выбары без такой скразной тэмы, я б нават сказаў: выбары без палітыкі.

Кандыдаты ад апазыцыі спрабуюць казаць пра кантроль над уладай. Але неяк скразной тэмы не адчуваецца, і гэта, здаецца, аб'ектыўна, бо няма зараз такой скразной тэмы ў грамадзтве.

Так выглядае, што фокусам кампаніі стаў замежны чыньнік. Гэты аспэкт выбараў для ўсіх удзельнікаў кампаніі значна больш важны, чым унутраны. Усё круціцца вакол таго, ці прызнае Захад гэтыя выбары. Высілкі і апазыцыі, і ўлады накіраваныя не на тое, каб дайсьці да людзей (ніхто, здаецца, да людзей і не зьбіраецца даходзіць), а ўсе гэтыя зьняцьці-нязьняцьці скіраваныя выключна на тое, каб неяк паўплываць на рашэньне Захаду. Вось гэта, бадай, галоўная ідэя выбараў.”

Дракахруст: "Вось і Юры, і Віталь сказалі, што выбараў няма. Тым ня менш пытаньне: колькі людзей прыйдзе на выбары? Мяне цікавіць ня тое, якія лічбы яўкі “намалююць”, а колькі рэальна прыйдзе. Дзяржаўныя досьледныя цэнтры даюць нейкія завоблачныя лічбы, незалежныя дасьледчыкі называюць больш сьціплыя паказчыкі, якія тым ня менш даволі блізкія да 50% ці перавышаюць гэты бар’ер.

Прыхільнікі байкоту сьцьвярджаюць, што людзі ў большасьці сваёй не настроеныя галасаваць, што байкот у пэўным сэнсе можа адбыцца сам сабой – людзі з прычыну недаверу і абыякавасьці да выбараў проста ня прыйдуць да выбарчых скрыняў. Наколькі вам падаецца гэта імаверным?”

Быкоўскі: “Я такога не выключаю. Кампанія падаецца нецікавай. Вельмі даўно ў Беларусі не было такога нізкага конкурсу кандыдатаў. ёсьць шмат безальтэрнатыўных акругаў. Гэта можа прывесьці да таго, што людзі проста ня пойдуць галасаваць. Каля 50% акругаў – гэта выбары ці з аднаго ці з двух кандыдатаў. У такіх акругах выбары могуць не адбыцца. Але выглядае, што ўлады гэта ня надта напужае. Сёлета нават праект бюджэту будзе разглядацца старым складам парлямэнту.

Я думаю, што, у прыватнасьці, па Менску выбары амаль нідзе не адбудуцца. Па Беларусі ў цэлым яўка будзе вагацца паміж 50-60%"

Дракахруст: "Віталь, а які Ваш прагноз: колькі рэальна людзей пойдзе на выбары і колькі "намалююць?"

Цыганкоў: "Хацеў бы крыху не пагадзіцца з Паўлюком у тым сэнсе, што ўладу ня вельмі хвалюе тое, што выбары ў пэўных акругах могуць не адбыцца. Мне здаецца, што ўлады як раз вельмі занепакоеныя магчымасьцю нізкай яўкі выбаршчыкаў. Пра гэта кажа тая агітацыйная кампанія, якая за апошнія дні вельмі ўзмацнілася на БТ. Штодня ў "Панараме" ідуць сюжэты пра выбары, штодня даюць апытаньні на вуліцах, дзе людзі ведаюць і кандыдатаў, і іх праграмы, іх партыйную прыналежнасьць – проста ідэальныя выбаршчыкі. Гэтыя апытаньні павінны ўзьнімаць значнасьць выбараў, і звычайны глядач павінен зьдзівіцца: а чаго гэта я дагэтуль ня ведаю свайго кандыдата?

Нядаўна па БТ былі прыведзеныя вынікі сацыялягічнага апытаньня, праведзенага адным з афіцыйных досьледных цэнтраў, паводле якога на выбары гатовыя ісьці 85% апытаных. Мне здаецца, што гэтая лічба абсалютна нерэальная, аднак калі яна прагучала па БТ, то гэта будзе як арыенцір, на што павінны арыентавацца выбарчыя камісіі. Я не выключаю, што 28 верасьня з вуснаў старшыні ЦВК мы пачуем блізкую да гэтых 85% лічбу яўкі выбаршчыкаў".

Дракахруст: "Юры, у мяне да Вас пытаньне пра матывацыю хаджэньня на выбары. Калегі вось казалі, што выбары нецікавыя і людзі, магчыма, на іх ня пойдуць. Але я прыгадваю апытаньні, якія праводзіліся летась у Расеі напярэдадні думскіх выбараў. Задаюць людзям пытаньні: "Ці спадзяецеся Вы, што выбары нешта зьменяць у Вашым жыцьці, што Ваш голас на штосьці паўплывае?" Большасьць адказвае адмоўна, маўляў, ні на што не паўплывае. "А ці пойдзеце Вы на выбары?" – наступнае пытаньне. Ізноў жа большасьць адказвае: так, пойдзем. І гэта неабавязкова хлусьня. Тут, магчыма, проста не нармальная для дэмакратычнай краіны матывацыя: ідзем, каб абіраць сваю ўладу, а іншая: ідзем, таму што так прынята, ідзем, таму што мы грамадзяне сваёй краіны, гэта такое выражэньне ляяльнасьці да сваёй дзяржавы, да свайго грамадзтва. Я кажу не пра пазыцыі актывістаў, а пра пазыцыі масы насельніцтва."

Чавусаў: "Выбары – гэта рытуальная частка кантракту паміж уладай і грамадзтвам, якая павінна не зьмяніць уладу, а засьведчыць яе народны характар, каб кожны адчуў сваю далучанасьць да народаўладзьдзя, хай сабе і без магчымасьці нешта зьмяніць. Гэткую ж функцыю адыгрывалі выбары ў СССР.

У нас зараз грамадзтва ўсё ж іншае, і таму і ўлада да гэтай функцыі ставіцца абыякава, і насельніцтва даволі цьвяроза разумее значэньне гэтых выбараў. Для ўлады гэтыя выбары патрэбныя толькі як шлях да прызнаньня з боку Захаду.

Я згодны зь меркаваньнем, што шмат па якіх акругах на выбары прыйдзе менш за палову выбаршчыкаў, і пры умове сумленнага падліку галасоў выбары не адбудуцца.

Але зараз вельмі скарочаныя сьпісы выбаршчыкаў, самая працэдура выбараў не патрабуе ўдзелу вялікай колькасьці насельніцтва. Зараз прымус да датэрміновага галасаваньня мае значэньне не як сродак падвышэньня рэальнай яўкі, а як сродак апраўданьня гэтых высмактаных з пальца лічбаў”.