На гэтыя ды іншыя пытаньні Юрыя Дракахруста ў праграме «Беларусь пасьля 26 студзеня» адказвае былая палітзьняволеная, рэдактарка выданьня Plan B Вольга Лойка.
— Ёсьць шмат падставаў меркаваць, што выбары 2025 году ня будуць ні свабоднымі, ні дэмакратычнымі, і што іх пераможца ўжо перадвызначаны. Таму ў гэтай праграме мы гаворым пра тое, што будзе пасьля 26 студзеня 2025 году. Ці будзе інтэнсіўнасьць рэпрэсіяў (колькасьць палітвязьняў як індыкатар) мяняцца пасьля выбараў?
— Я думаю, што яна будзе мяняцца, і думаю, што будзе зьніжацца. Я б не называла гэта адлігай, бо ўсё ж такі аслабленьне рэпрэсіяў — гэта не зусім адліга (калі разумець пад адлігай тое, што робіцца дазволеным раней забароненае). Ну, проста ўжо ўсіх пакараюць за тое, што было ў 2020–2021 гадах, і працягваць перасьлед за падзеі пяцігадовай даўнасьці, напэўна, было б крыху дзіўна. А тут яшчэ і тэрмін даўнасьці па гэтых злачынствах скончыцца, і можна будзе паступова заяўляць, што мы з гэтым скончылі. Я зараз бачу, што, у прынцыпе, ціск, напэўна, і цяпер крыху меншы, чым раней. Тым больш што ёсьць больш за 200 чалавек, якія выйшлі на волю ў выніку памілаваньня. Гэта вельмі добра, гэта найлепшая навіна апошняга году. Але сказаць, што гэта адліга, я не магу. Усё, што было нельга ў 2023–2024 гадах, усё гэта будзе нельга і ў 2025 годзе.
— Што азначае ўдзел у выбарчай кампаніі альтэрнатыўных Лукашэнку кандыдатаў — Гайдукевіча, Канапацкай, Сыранкова, Хіжняка? Гэта не прыкмета нейкіх зьменаў у палітычнай сыстэме, але мо прыкмета калі не лібэралізацыі, дык прынамсі ўскладненьня?
— Цяперашнія кандыдаты на выбарах — для мяне адназначна спойлеры, і гаварыць там няма пра што. Але ёсьць кейс Дзьмітрыева, які не настолькі адназначны, як многія (асабліва тыя, хто за межамі Беларусі) спрабуюць падаць, трактуючы яго як агента КДБ. Чалавек спрабуе намацаць нейкую мяжу дазволенага. Заўсёды так было. Нехта пачынаў нешта спрабаваць рабіць. Прычым у цяперашніх умовах нешта спрабаваць рабіць — гэта сапраўды небясьпечна. Я паважаю яго. Я ня веру, што ён крэатура КДБ. Але нават калі і так, гэта ўсё роўна нейкае намацваньне новай нармальнасьці, гэта спроба выйсьці за межы чыста сілавога варыянту. І такія людзі важныя, патрэбныя. Яны будуць зьяўляцца ўнутры краіны. Ён робіць тое, што робіць, пад сваім імем, робіць гэта ў сытуацыі, калі гэта небясьпечна для яго асабіста. Ён разумее, чым рызыкуе, бо ўжо адседзеў.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Санкцыі перагледзець, амбасадараў вярнуць? Што стаіць за «маніфэстам» Андрэя Дзьмітрыева— Як будуць выглядаць беларуска-расейскія адносіны праз год, у сьнежні 2025 году?
— Я спадзяюся, што ня так, як зараз. Можа, гэта беспадстаўны аптымізм. Пакуль усё ідзе да таго, што Беларусь не давядзецца далучаць сілай — яна сама ўпадзе ў рукі Расеі, без дадатковых высілкаў. Усе высілкі ўжо зробленыя. Кліент гатовы, кліент дасьпеў. Стан беларускай эканомікі зараз такі, што я не ўяўляю, як яна можа самастойна існаваць. Я ня думаю, што такое становішча могуць зьмяніць адзінкавыя паслабленьні санкцыяў.
— Нярэдка можна пачуць тэзу, што праз Лукашэнку сувэрэнітэт Беларусі ўжо страчаны. А вось ці можна сказаць, што хаця б адзін беларускі чыноўнік ці сілавік быў прызначаны з Масквы ці на загад Масквы? Ці ёсьць выпадкі, калі беларускаму чыноўніку ці сілавіку наўпрост аддаюць распараджэньні з Расеі? Ці апарат улады Лукашэнка ўсё ж кантралюе?
— Кантакты на ўзроўні кіраўнікоў беларускіх рэгіёнаў і фінансавыя ўліваньні на мясцовым узроўні ўжо ёсьць. Многія беларускія чыноўнікі вельмі прарасейскія. Калі перад імі паўстане няпросты выбар паміж Пуціным і Лукашэнкам, я сур’ёзна баюся, што яны выберуць Пуціна.
— А хіба пры Лукашэнку так не было заўсёды?
— Было, але не ў такіх памерах, ня так шырока. І інфармацыйнае поле не было настолькі прарасейскае. У 2019 годзе, калі вяліся спрэчкі наконт інтэграцыйных «мапаў», гаварылася, што адзіная падатковая палітыка для нас непрымальная, што ў нас свае падыходы. Цяпер выяўляецца, што цалкам прымальная. І ў большасьці чыноўнікаў гэта не выклікае ніякага супраціву. Калі загады пачнуць ісьці ня зь Менску, а з Масквы, многія чыноўнікі нават ня зьвернуць на гэта ўвагі. Занадта глыбока мы ўцягнуліся ў гэтую гульню. Асабліва з улікам таго, што грошы — у Расеі і з Расеі. І музыку будзе замаўляць яна.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «ПіК Свабоды». Пуцін і гарантыі небясьпекі для Беларусі — камэнтар былога дыплямата КавалеўскагаВыбары 2025 году ў Беларусі
- Выбары прэзыдэнта Беларусі прызначылі на 26 студзеня 2025 году — нашмат раней, чым можна было чакаць. Такое рашэньне ўхвалілі на пасяджэньні Палаты прадстаўнікоў 23 кастрычніка. Паводле заканадаўства, сёмыя прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі павінны адбыцца не пазьней за 20 ліпеня 2025 году.
- Аляксандар Лукашэнка ўжо заявіў пра намер працягнуць сваю ўладу над краінай яшчэ прынамсі на пяць год. Гэта будуць ужо сёмыя выбары для аўтарытарнага кіраўніка дзяржавы. Колькі часу Лукашэнка застаецца ва ўладзе: онлайн-лічыльнік.
- Напярэдадні абвяшчэньня даты галасаваньня амбасадар Расеі ў Беларусі Барыс Грызлоў сказаў, што расейскі бок дапаможа Менску ў выпадку «спробаў дэстабілізацыі» ў часе выбараў, калі Беларусь зьвернецца па такую дапамогу.
- Офіс Сьвятланы Ціханоўскай, Аб’яднаны пераходны кабінэт і Каардынацыйная рада выпусьцілі сумесную заяву, у якой падкрэсьлілі, што цяперашняя электаральная кампанія праводзіцца ў сытуацыі глыбокага палітычнага крызісу ў Беларусі, а Аляксандар Лукашэнка незаконна ўтрымлівае ўладу шляхам рэпрэсіяў супраць беларускага грамадзтва, і заклікалі беларусаў «выказаць свой пратэст шляхам галасаваньня супраць усіх, хто крадзе нашае права голасу».
- Раней дэмакратычныя сілы Беларусі ўжо неаднаразова заяўлялі, што будуць дабівацца непрызнаньня гэтых выбараў міжнароднай супольнасьцю.
- Папярэднія выбары 9 жніўня 2020 году прайшлі ва ўмовах масавых фальсыфікацыяў і адзначыліся самымі масавымі пратэстамі за ўсю гісторыю незалежнай Беларусі. Вынікі выбараў не былі прызнаныя міжнароднай супольнасьцю, краіны Захаду неаднойчы ўводзілі санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі, якога ня лічаць легітымным прэзыдэнтам Беларусі.
- Палітычны крызіс, які ўзьнік пасьля выбараў 2020 году ў Беларусі, і шырокамаштабныя рэпрэсіі ў краіне працягваюцца да гэтага часу.
- У турмах Беларусі застаецца каля 1,3 тысячы чалавек, якіх праваабаронцы прызналі палітвязьнямі (колькасьць асуджаных з палітычных матываў значна большая). З 2020 году праваабарончаму цэнтру «Вясна» вядомыя прозьвішчы сама меней 7400 фігурантаў крымінальных палітычных спраў у Беларусі, заведзеных з палітычных матываў. Зь іх 6013 чалавек ужо асудзілі (як мінімум 2336 чалавек — на пазбаўленьне волі, 681 — на «хімію»). Больш за 50 тысяч чалавек затрымлівалі з палітычных матываў.
- У сувязі з пагрозай палітычнага перасьледу Беларусь пасьля 2020 году, паводле розных ацэнак, пакінулі сотні тысяч беларусаў: сацыёляг Генадзь Коршунаў у траўні 2024-га ацэньваў маштаб палітычнай эміграцыі ў 500-600 тысяч чалавек, намесьнік кіраўніка МУС Карпянкоў у кастрычніку 2023 году казаў, што з 2020 году зь Беларусі зьехалі 350 тысяч чалавек.
- У Беларусі ліквідавалі амаль амаль усе палітычныя партыі, засталіся толькі 4 праўладныя партыі. Агулам грамадзкі сэктар краіны, пачынаючы з пасьлявыбарчага пэрыяду 2020 году, страціў ужо сама меней 1838 некамэрцыйных арганізацыяў (сярод іх грамадзкія аб’яднаньні, прафсаюзы, палітычныя партыі, фонды, недзяржаўныя ўстановы, асацыяцыі, рэлігійныя арганізацыі і інш.).
- Пасьля выбараў 2020 году ў Беларусі прызналі «экстрэмісцкімі фармаваньнямі/арганізацыямі» і заблякавалі практычна ўсе незалежныя СМІ, журналісты гэтых мэдыя сутыкнуліся з затрыманьнямі, арыштамі, ператрусамі, адміністрацыйным і крымінальным перасьледам, многія вымушана пакінулі краіну і працягнулі працаваць з-за мяжы. За кратамі ў Беларусі цяпер застаюцца 36 прадстаўнікоў мэдыя.