«Беларусь пасьля 26 студзеня». Што значыць быць беларусам? Тлумачыць сацыёляг Вардамацкі

На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста ў праграме «Беларусь пасьля 26 студзеня» адказвае доктар сацыялёгіі, прафэсар Андрэй Вардамацкі.

— Ёсьць шмат падставаў меркаваць, што пераможца на выбарах 2025 году ўжо перадвызначаны. Таму ў гэтай праграме мы гаворым пра тое, што будзе пасьля 26 студзеня 2025 году. Але гэта ня толькі ўласна пра палітыку, але і пра пытаньне: хто мы? Што значыць быць беларусам? Андрэй, нядаўна вы абнародавалі дадзеныя маштабнага дасьледаваньня пра нацыянальную ідэнтычнасьць.

Цікавая дынаміка адказаў на пытаньне — «Што зьвязвае вас зь людзьмі сваёй нацыянальнасьці?». Варыянт адказу «Мэнталітэт, рысы характару» раней быў на 10–11 месцы, сёлета ўзьляцеў на 2 месца. Пра што сьведчыць гэтая рэзкая зьмена?

— Сярод чыньнікаў ідэнтычнасьці агульная мэнтальнасьць ужо займае дамінуючае месца. Раней дамінуючы чыньнік быў — агульная тэрыторыя і агульная дзяржава. Тады лічылася, што гэта галоўнае, што аб’ядноўвае беларусаў. Цяпер адбываецца зрух у бок гістарычна-культурніцкай ідэнтычнасьці.

— Беларуская мова — на невысокім месцы сярод ідэнтыфікатараў. Ці ёсьць параўнаньне зь іншымі краінамі (Польшча, Літва, Украіна)? Там гэта моцны ідэнтыфікатар?

— У Польшчы ў 2019 годзе рабілася рэпрэзэнтатыўнае апытаньне, і там было пытаньне — «Якія рысы важныя для характарыстыкі чалавека як паляка?». 92% назвалі польскую мову. Гэты чыньнік там быў на абсалютным першым месцы. Польская нацыянальная ідэнтычнасьць — моўна-культурная. А ў нас адбываецца пераход ад дзяржаўніцка-тэрытарыяльнай ідэнтычнасьці да ідэнтычнасьці, грунтаванай на агульнай мэнтальнасьці.

— На падставе глыбінных інтэрвію вы вызначылі супрацьпастаўленьне ў ацэнках рэспандэнтаў «Мова нанова versus мова прымусова». А хіба быў час, калі мова была прымусова?

— Распаўсюд беларускай мовы павінен праводзіцца мякка. Былі прыклады, якія людзі ўспрымалі як прымусовы распаўсюд беларускай мовы. І гэта, мякка кажучы, засмуціла частку грамадзтва. Хуткасьць увядзеньня беларускай мовы на агульнадзяржаўным узроўні павінна адпавядаць хуткасьці індывідуальнай патрэбы беларусаў у ёй.

— Наступнае пытаньне наўпрост тычыцца пэрспэктываў Беларусі пасьля 26 студзеня. Як за апошнія гады мяняліся геапалітычныя перавагі беларусаў? Пад уплывам якіх фактараў гэтыя адказы мяняліся? І ці захаваецца гэтая тэндэнцыя ў будучыні?

— Да росту прарасейскіх настрояў прывялі два фактары — сыстэмнае ўзьдзеяньне мэдыя і палітыка некаторых краінаў Захаду, якія абмяжоўваюць правы беларусаў гэтак жа, як і правы расейцаў. Пасьля пачатку поўнамаштабнай вайны Расеі з Украінай істотна ўзмацнілася ўзьдзеяньне расейскіх мэдыя на грамадзкую думку ў Беларусі. Іх мэсыдж быў, што гэта не вайна — гэта абмежаваная ваенная апэрацыя, якая вядзецца толькі супраць «кепскіх хлопцаў», а ня супраць украінскага народу. Аналягічным быў наратыў і беларускіх дзяржаўных мэдыя.

І другі чыньнік — абмежаваньні, якія некаторыя заходнія краіны ўводзілі адносна беларусаў, сынхранізуючы гэтыя меры зь мерамі адносна грамадзянаў Расеі. І гэта таксама прывяло да росту прарасейскіх настрояў у Беларусі.

— Калі паводле вашых апытаньняў большасьць беларусаў за саюз з Расеяй, ці вынікае з гэтага, што большасьць зь іх — і за расейскую вайну з Украінай? Калі не, то як гэта спалучаецца з геапалітычнай перавагай у бок Расеі?

— У масавай сьвядомасьці гэтыя рэчы ня вельмі зьвязаныя. Можна правесьці пэўную міжнародную аналёгію. У цяперашняй Грузіі адзін з чыньнікаў прарасейскіх настрояў — гэта наратыў, што калі Грузія зараз ня будзе збліжацца з Расеяй, то ў краіне здарыцца Марыюпаль.

ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА:

«Не — вайне! Выберы мір». Кіроўная партыя Грузіі выкарыстала на перадвыбарных плякатах фота зруйнаваных украінскіх гарадоў

— Сэнс наратыву — Расея такая жахлівая, што мы павінны яе палюбіць? Так?

— Так, прынамсі, на пэўны час. Але, вяртаючыся да стаўленьня беларусаў да Расеі, варта адзначыць, што растварэньня Беларусі ў Расеі, юрыдычнага ўваходжаньня Беларусі ў склад РФ хочуць толькі 4%. І гэтая лічба не мяняецца шмат гадоў.