Вярнуцца, каб быць арыштаваным. Пра што варта памятаць палітэмігрантам, якія наважыліся ў зваротную дарогу

Кагосьці напаткала сямейнае гора: ехаў на пахаваньне блізкага чалавека і быў упэўнены, што не затрымаюць («Ну не зьвяры ж яны»).

Нехта рваўся да самотнай маці, якая захварэла. Хтосьці засумаваў па дзецях, пакінутых на радзіме, і вырашыў рызыкнуць. Часта такое падарожжа заканчваецца ў турэмнай камэры на Акрэсьціна.

Вельмі многія зь іх зусім не былі гатовымі да эміграцыі — ні псыхалягічна, ні фінансава. Патуляўшыся паўгода-год па гостэлах і здымных кутках, патыцкаўшыся ў моўны бар’ер і бюракратычныя перашкоды зь легалізацыяй і пошукам працы, зьняверыўшыся і расчараваўшыся, пачалі шукаць дарогу дадому.

Пераважная большасьць суцяшае саміх сябе самазаспакаеньнямі: «Ну падпісаўся я за апазыцыйнага кандыдата, выходзіў аднаго разу на марш, перапісваўся ў розных нефармальных чатах... Хіба ж гэта злачынства? Ды і час вялікі мінуў...Тэрмін даўнасьці ў адміністратыўных справах даўно скончыўся.»

Але гэтыя людзі не ўлічваюць, што дзяржава Беларусь ужо зусім іншая, нават у параўнаньні з той, якой яна была год таму. Што многія адміністрацыйныя артыкулы за гэты час спакваля перарабілі ў крымінальныя. Што ўдзел у мірным маршы ўжо караецца часам больш жорстка, чым узброенае рабаўніцтва. А падпіска на некаторыя тэлеграм-каналы прыраўноўваецца да замаху на забойства. Нават калі ты не апазыцыянэр, а бяскрыўдны апалітычны бухгальтар ці трактарыст і зусім выпадкова націснуў закарэлым нягнуткім пальцам не на тую літару (напрыклад, замест таго, каб падпісацца на «Белстат», падпісаўся на «Белсат») . І цяпер табе ў адпаведнасьці з крымінальным артыкулам 361-1 (абноўленым 16 чэрвеня 2021 года) толькі за гэта можа пагражаць «хімія» на тэрмін да чатырох гадоў альбо пазбаўленьне волі ад двух да шасьці гадоў.

Той беларускай дзяржавы, якой яна была нават у канцы 2020-га і на пачатку 2021 году, болей няма.

«А богатый нынче урожай на приехавших идиотов...»

Дакладны паказьнік таго, як ставяцца да гэтых «вяртанцаў» цяперашнія амаль усёмагутныя беларускія «сілавікі» — іхныя камэнтары ў праўладных тэлеграм-каналах, прысьвечаныя такім вяртаньням. Вось некалькі цытат апошніх дзён, узятых з тэлеграм-каналаў, якія абслугоўваюць сілавыя ведамствы Беларусі:

«А богатый нынче урожай на приехавших идиотов...».

«Вчера он вернулся в Беларусь. Родина в лице ГУБОПиК при поддержке ОМОН с любовью встретила своего блудного сына. Ну правда, это ж насколько головой в принципе надо не думать, чтоб такое отчудить?».

«Мозг ему наркотики высушили настолько, что о последствиях он, сидя в другой стране, вообще не думал».

«Ближайшие несколько лет общество избавлено от этого дегенерата».

«Зато у невероятного писателя теперь появится много новой фактуры для его графоманства».

Зьвяртаюць на сябе ўвагу стылістыка і лексыка гэтых паведамленьняў. Яны па-за законам, па-за прыстойнасьцю, па-за маральнымі нормамі. Канкрэтных людзей з канкрэтнымі імёнамі абражаюць, зьневажаюць, даюць мянушкі, суправаджаюць нізкай лаянкай, ігнаруючы нават уласныя шматкроць перапісаныя і падладжаныя пад свае патрэбы законы. Раней асабліва дасьціпным яны лічылі, паставіўшы арыштаванага перад відэакамэрай, прымусіць яго прызнацца ў сваёй сэксуальнай арыентацыі. Суняліся толькі тады, калі Telegram запатрабаваў выдаліць такія пасты пад пагрозай блякаваньня каналаў. Але ўсё астатняе працягваецца.

Адметна, што адначасова яны нібыта прапаноўваюць нейкі бясьпечны шлях для вяртаньня: «А если вы начудили и хотите безопасно вернуться домой, изложите вашу ситуацию, вам подскажут, что можно сделать». Адпаведны адрас актыўна рэклямуецца. Але не чуваць было ні пра адно сьведчаньне, каб нехта з ахвотных вярнуцца напісаў на прапанаваны адрас, атрымаў у выніку гарантыі і бясьпечна прыехаў на радзіму.

«Броню, Броню, куды ты ідзеш?»

Кожны раз, праяжджаючы цягніком станцыю Коласава, я нібы бачу на пэроне постаці двух слынных беларусаў — Францішка Аляхновіча і Браніслава Тарашкевіча.

Яны абодва вельмі хацелі вярнуцца ў родную Беларусь з чужыны, з эміграцыі. Баяліся вяртацца, непакоіліся, чулі пра тое, як савецкі рэжым абыходзіцца з былымі эмігрантамі. Верылі і ня верылі гэтым чуткам. Але ўрэшце адважыліся. Пераканаўшы саміх сябе, што ім нічога не пагражае ў сталінскім СССР. Адзін — драматург і публіцыст Францішак Аляхновіч — добраахвотна вярнуўся зь Вільні ў Менск у 1926-м. У Менску жыла яго старэнькая маці, па якой вельмі сумаваў. А колішнія калегі і знаёмыя абяцалі добрую і цікавую працу ў беларускім тэатры. Вярнуўся. Празь месяц атрымаў савецкі пашпарт, а яшчэ праз тыдзень ужо быў вязьнем менскай турмы як польскі шпіён. Другі — мовазнаўца і палітык Браніслаў Тарашкевіч — пагадзіўся на высылку ў СССР з польскай турмы ў 1933-м. Вяртаўся як бы ад ворагаў як бы да сваіх. Лёс зьвёў іх трагічныя шляхі ў адным пункце на некалькі хвілінаў — на памежнай чыгуначнай станцыі позна ўвечары 6 верасьня 1933 года: там бальшавікі і палякі мяняліся паміж сабой палітвязьнямі. Аляхновіч на той час ужо правёў каля сямі гадоў у савецкіх турмах, пераважна на Салаўках. У сваёй кнізе «У капцюрох ГПУ» ён так апісваў хвіліну сустрэчы:

«У гэты мамэнт я адчуў ня толькі духовы, але й фізычны кантраст паміж намі. Вязень „капіталістычнага гаспадарства“ меў на сабе прызваіты фільцовы капялюш, добра скроенае восеньскае паліто, беззаганна вычышчаныя боты... Савецкі вязень ішоў у старэцкім падзёртым кажуху на салавецкім бушлаце...»

«Броню, Броню, куды ты ідзеш?» — з горкім дакорам паківаў галавой пры сустрэчы Аляхновіч, які на ўласным досьведзе дакладна прадбачыў, што чакае старога таварыша.

Далей аўтар кнігі «У капцюрох ГПУ» так апісвае кароткую сустрэчу: «Тарашкевіч ішоў, гледзячы на мяне зь нявыразнай усьмешкай на твары...

Ён із вастрогу пойдзе туды, дзе ўвесь вялізарны край — гэта адзін вялікі вастрог, дзе думка чалавечая сьцісьненая ў вабцугох савецкага абсурду, дзе ня толькі дзеяць і гаварыць, але й думаць і дыхаць трэба паводле аднаго, для ўсіх абавязковага шаблёну. Ён пойдзе ў край белага нявольніцтва, голаду, нэндзы, людаедзтва, а я — кіруюся на Захад, да „капіталістычных“ гаспадарстваў, дзе буду прынамсі спаць спакойна, ведаючы, што ўначы госьці з ГПУ не пастукаюцца да мае гасподы».

Заўсёды, праяжджаючы Негарэлае, Стоўпцы, я ўяўляю сабе гэту сцэну: як яны падаюць адзін аднаму рукі, разьвітваючыся назаўсёды. Як Францішак спрабуе нешта сказаць Браніславу, «які, хоць у добрай веры, усё ж гэтулькі зламаў чалавечых жыцьцяў, кіруючы вочы сваіх землякоў на міраж за межавымі слупамі...» Як пасьпявае сказаць «колькі горкіх словаў пра заманлівыя савецкія міражы», але яго спыняе вайсковец, які забараняе размаўляць на палітычныя тэмы. І яны разыходзяцца — адзін на захад, другі на ўсход — назаўсёды.

Браніслаў Тарашкевіч бясьсьсьледна зьнікне ў нетрах бальшавіцкай карнай сыстэмы празь некалькі гадоў: у 1938-м ён ці то быў расстраляны, ці то памёр ад катаваньняў у менскай турме НКВД.

А што ж Францішак Аляхновіч? Агаломшаны ад свабоды пасьля салавецкага пекла, «у той самы вечар я сядзеў ужо ў гасподзе ў Стоўпцах і спажываў мясную вячэру. Еў праўдзівы валовы біфштэкс. 3 цыбуляй! 3 бульбай! Зь белым хлебам! Дык ня дзіва, што пасьля доўгагадовае галадоўлі сьніліся мне ўначы — бальшавікі».

Гэтак сама тысячам беларусаў, расьцярушаным сёньня па прасторах Украіны, Літвы, Польшчы, Грузіі, сьняцца сёньня амапаўскія дубіны, аўтазакі, шмоны, шконкі на Акрэсьціна і Валадарскага... Сыстэма прыніжэньня і гвалту, створаная сёньняшняй беларускай тыраніяй, мала адрозьніваецца ад бальшавіцкай.

І калі мой апанаваны тугой па радзіме прыяцель позна ўначы чарговы раз піша, што ўжо спакаваў чамадан, што цьвёрда рашыўся і гатовы ўзяць квіток да Менску, я заўсёды раю яму: «Пачытай нанач Аляхновіча — і раніцай не забудзься пра свой сон».

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.