Якія меры прымае Ўкраіна дзеля адбіцьця магчымага нападу Расеі? Ці разглядаюць ва Ўкраіне ваенную пагрозу з боку Беларусі як істотную? Ці наблізіць вайна ўступленьне Ўкраіны ў NATO?
На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста на канале Свабода Premium адказвае ўкраінскі палітоляг, кіраўнік Цэнтру прыкладных палітычных дасьледаваньняў «Пэнта» Ўладзімір Фясенка.
Фясенка
Уладзімір Фясенка
Наколькі высока ва Ўкраіне ацэньваюць імавернасьць расейскага нападу ў бліжэйшыя месяцы?
- Рызыкі новай ваеннай агрэсіі Расеі супраць Украіны дастаткова высокія. Гэта самая рызыкоўная сытуацыя з 2014 году. Ёсьць рызыкі вайсковых апэрацыяў ня толькі на Данбасе.
- Расейскае кіраўніцтва пачало вельмі жорсткую гульню ў шантаж і ўльтыматумы адносна Захаду. Ад Захаду патрабуюць гарантыяў, што Ўкраіна і Грузія ніколі ня будуць прынятыя ў NATO, патрабуюць нават спыніць вучэньні ва Ўкраіне.
- ЗША і NATO адказалі адмоўна, і ўзьнікае небясьпека, што Расея ад пагрозаў можа перайсьці да рэальных ваенных дзеяньняў.
- На мой погляд, размова пакуль не ідзе аб поўнамаштабнай вайне, размова ідзе пра лякальныя апэрацыі нібыта дзеля абароны расейскамоўнага насельніцтва. Расейцы могуць зладзіць правакацыю і абвінаваціць нас, што мы абстрэльвалі расейскіх вайскоўцаў.
- Расейцы могуць правесьці апэрацыю на Азоўскім моры, могуць паспрабаваць захапіць паўднёвыя вобласьці Ўкраіны, могуць быць лякальныя ваенныя ўдары.
- Гэта не перадвызначана, але рызыка высокая.
Якую ролю можа адыгрываць Беларусь, беларуская тэрыторыя ў такім гіпатэтычным нападзе? Вучэньні, на якія ўжо прыбываюць расейскія войскі, — ці могуць яны перарасьці ў напад?
- Ціск на Ўкраіну можа ажыцьцяўляцца ў розных месцах, ня толькі на ўсходняй мяжы, але і на паўночнай. Прычым у розных формах. Летась рабіліся інфармацыйныя атакі пра магчымасьць патоку мігрантаў зь Беларусі ва Ўкраіну.
- Цяперашнія беларуска-расейскія вучэньні могуць быць выкарыстаныя і як сродак шантажу, і як пралёг нападу.
- Беларуская тэма выкарыстоўваецца і ў торгу з Захадам. Расея асьцерагаецца разьмяшчэньня ўдарных узбраеньняў у Польшчы і Румыніі. У адказ Расея можа разьмясьціць ракеты, а магчыма — і тактычную ядзерную зброю, у Крыме і Беларусі.
Якія захады робіць Украіна дзеля адбіцьця магчымага нападу? (Мабілізацыя, перадысьлякацыя сілаў, закуп узбраеньняў...)
- Цяпер ня трэба сеяць паніку, трэба, каб вайскоўцы былі ў поўнай баявой гатоўнасьці. Пэўныя захады дзеля падвышэньня боегатоўнасьці робяцца.
- Я лічу, што правільна, што няма мабілізацыі. Першая сусьветная вайна пачалася з гонкі мабілізацыяў. Мабілізацыя, як і канцэнтрацыя вайсковых сілаў на Данбасе, дасьць магчымасьць Расеі казаць, што Ўкраіна рыхтуецца да наступу на Данбас. І гэта можа стаць нагодай для большай канцэнтрацыі расейскіх войскаў на нашай мяжы.
- Калі будзе напад — будзе ваенны адказ, ня будзе паўтарэньня 2014 году ў Крыме. Украінскае войска цяпер мацнейшае, чым у 2014 годзе.
- Я праціўнік прэвэнтыўных вайсковых гульняў, гэта будзе падарункам Пуціну. Расейскіх вайсковых рэсурсаў на мяжы пакуль недастаткова для паўнавартаснага ўварваньня.
Якая сытуацыя на лініі судакрананьня з сэпаратысцкімі тэрыторыямі? Пастрэльвалі там увесь час. Інтэнсіўнасьць перастрэлак, боесутыкненьняў павялічылася?
- Сытуацыя, кажучы вайсковай мовай, штатная. Гэта канфлікт нізкай інтэнсіўнасьці, гэта вайна снайпэраў, ад іх у асноўным і страты.
- З сакавіка 2015 году былі абвастрэньні, былі спробы перамір’яў. Але ніякіх прынцыповых зьменаў не адбылося.
- Абвастрэньня канфлікту на Данбасе няма.
Наколькі імавернае фарсаванае ўступленьне Ўкраіны ў NATO? Генсек NATO Столтэнбэрг заявіў, што Фінляндыю можна было б прыняць хоць заўтра, бо яна адпавядае крытэрам. Турэччына, калі ўступала ў альянс у 1952 годзе, мякка кажучы, ня ўсім дэмакратычным стандартам адпавядала.
- Заявы ж былі ня з боку Фінляндыі і Швэцыі. Гэта была пікіроўка з Расеяй.
- Расея кажа — а мы разьмесьцім нашыя ракеты ў Вэнэсуэле і на Кубе. Гэтая гульня нагадвае Карыбскі крызіс. Цяпер мы бачым пародыю на той крызіс.
- Справа насамрэч не адно ва Ўкраіне. Расея робіць заяўку на ролю галоўнага стратэгічнага апанэнта ЗША. ЗША засяродзіліся на Кітаі. А Масква кажа — не, мы вашыя галоўныя апанэнты. Таму трэба правесьці лініі ўплыву.
- Няма блізкай пэрспэктывы ўступленьня Ўкраіны ў NATO. Шэраг эўрапейскіх краінаў не дадуць на гэта згоды.
- Калі Расея нападзе на Ўкраіну, калі наступствам гэтага стане зьяўленьне новай «жалезнай заслоны», то тады — хто ведае. Але пакуль гэта чыста тэарэтычны варыянт.
- Але Расею непакоіць ня толькі і ня столькі пэрспэктыва ўступленьня Ўкраіны ў NATO (няблізкая), а прасоўваньне інфраструктуры альянсу на ўсход. Пуцін раздражнёны тым, што за апошнія гады рэзка ўзмацнілася ўзаемадзеяньне паміж Украінай і NATO, з пэўнымі краінамі альянсу. Рэальная, фактычная інтэграцыя Ўкраіны ў NATO адбываецца.
- З Захадам Масква таргуецца, каб зьменшыць заходнюю вайсковую прысутнасьць ва Ўкраіне. Тады Расея павінна ўзяць на сябе ўзаемныя абавязаньні, скараціць манэўры ў Беларусі і на мяжы з Украінай.
- Нямеччына ня хоча ўступаць у канфлікт з Расеяй. Калі Вялікая Брытанія паставіла Ўкраіне вайсковую дапамогу і брытанскія самалёты былі вымушаныя аблятаць Нямеччыну, Нямеччына не дала дазволу на пралёт з вайсковымі пастаўкамі.
Наколькі ўстойлівая ўнутрыпалітычная сытуацыя? Лідэр адной уплывовай апазыцыйнай сілы (Віктар Медзьвядчук) — пад хатнім арыштам, лідэр іншай — экс-прэзыдэнт Пятро Парашэнка — мае шанцы пад хатні арышт трапіць. У выпадку нападу гэтыя чыньнікі неяк паўплываюць на здольнасьць Украіны супрацьстаяць уварваньню?
- У выпадку прамога расейскага ўварваньня мы ўбачым і «пятую калёну».
- Паводле апытаньняў, у нас каля 10% настроеныя прапуцінска. А на ўсходзе гэты адсотак яшчэ вышэйшы. Яны будуць вітаць акупацыю. Нехта будзе чакаць.
- Канфлікт паміж камандамі Зяленскага і Парашэнкі — гэта частка нашай палітыкі, нават палітычнай культуры. Але калі пачнецца вайна, прыхільнікі Зяленскага і Парашэнкі будуць абараняць сваю краіну разам.
- Прыхільнікі Медзьведчука будуць, хутчэй за ўсё, на баку Расеі.
Пагроза нападу Расеі на Ўкраіну
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.