За апошнія 20 гадоў у Беларусі чатыры разы прайшлі прэзыдэнцкія выбары. Падчас кожнай кампаніі Расея паводзіла сябе па-рознаму: ад акуратнай крытыкі да адкрытых сюжэтаў супраць Лукашэнкі на сваіх цэнтральных каналах. Свабода прыгадала, як гэта было.
2001 год: Акуратная крытыка і дэсант расейскіх палітыкаў у Менск
9 верасьня 2001 году ў Беларусі прайшлі першыя перавыбары з удзелам Лукашэнкі. Яму супрацьстаяў адзіны кандыдат ад апазыцыі, прафсаюзны лідэр Уладзімір Ганчарык, і кіраўнік Лібэральна-дэмакратычнай партыі Сяргей Гайдукевіч.
Напярэдадні выбараў у Расеі па цэнтральных каналах паказалі ток-шоў з удзелам беларускіх апазыцыйных палітыкаў, якіх запрасіў да сябе ў госьці Ўладзімір Позьнер. Гэта было за некалькі месяцаў да дня галасаваньня.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Колькі кандыдатаў рэгістравалі, а колькім адмаўлялі на выбарах 1994–2020 гадоўАле пасьля гэтага доступ беларускіх апазыцыйных палітыкаў на экраны расейскай тэлевізіі быў закрыты. Яны абмяжоўваліся кароткімі сюжэтамі пра самыя значныя падзеі. Напярэдадні выбараў у Менск прыехалі расейскія палітыкі: камуніст Генадзь Зюганаў, лідэр Лібэральна-дэмакратычнай партыі Ўладзімір Жырыноўскі і мэр Санкт-Пецярбургу Ўладзімір Якаўлеў. Расейскія палітыкі выказвалі адкрытую падтрымку Лукашэнку і крытыкавалі апанэнтаў.
Найбольш дасталася Сяргею Гайдукевічу ад Уладзіміра Жырыноўскага, Жырыноўскі абвінаваціў Гайдукевіча ў «засваеньні мільёнаў даляраў». Гэты выступ на беларускай тэлевізіі расейскага палітыка Цэнтарвыбаркам Беларусі палічыў абразьлівым.
У выніку расейскія назіральнікі і палітыкі выбары ў Беларусі прызналі без істотных агаворак і крытыкі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Кандыдаты, пратэсты, вынікі. Як у Беларусі праходзілі прэзыдэнцкія выбары: 1994—2015
2006 год: прызнаньне выбараў і крытыка АБСЭ
На выбарах 2006 году, апроч Аляксандра Лукашэнкі, кандыдатамі сталі адкрыта праэўрапэйскі лідэр Аляксандар Мілінкевіч, былы рэктар БДУ Аляксандар Казулін і зноў Сяргей Гайдукевіч. Напярэдадні выбараў расейскі тэлеканал НТВ узяў вялікае інтэрвію ў Аляксандра Лукашэнкі.
Тагачасны старшыня расейскай Дзярждумы Барыс Грызлоў яшчэ 3 сакавіка выказаўся аб «дэмакратычнасьці беларускіх выбараў», хоць выбары прайшлі 19 сакавіка. Ён жа сказаў аб праўдзівасьці раскрытай КДБ Беларусі напярэдадні выбараў змовы, нібыта «апазыцыя рыхтавала пераварот».
Расейскія назіральнікі, у адрозьненьне ад місіі АБСЭ, не заўважылі парушэньняў і на саміх выбарах, а АБСЭ расейскі міністар замежных спраў Сяргей Лаўроў тады абвінаваціў у «падбухторваньні». Місія СНД прызнала выбары 2006 году «адпаведнымі ўсім стандартам».
І нават разгону пратэставай «плошчы Каліноўскага» 24 сакавіка 2006 году Сяргей Лаўроў не заўважыў: «Тое, што мы бачылі па тэлевізіі, нельга назваць разгонам», — заявіў Лаўроў.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: Дохлыя пацукі, баевікі, прарыў мяжы. Як улады рэагавалі на выбары і масавыя пратэсты ў Беларусі
2010 год: «Хросны бацька» і газавы канфлікт
У 2010 годзе на прэзыдэнцкую пасаду ў Беларусі балятаваліся адразу 10 кандыдатаў. Апроч Лукашэнкі, перадвыбарчую кампанію ладзілі Ўладзімер Някляеў, Андрэй Саньнікаў, Віталь Рымашэўскі, Мікалай Статкевіч, Дзьмітры Ус, Яраслаў Раманчук, Віктар Цярэшчанка, Рыгор Кастусёў і Алесь Міхалевіч.
Рыторыка большасьці тагачасных кандыдатаў — «выбараў у Беларусі няма, таму трэба выходзіць на плошчу».
Перадвыбарчая кампанія адбывалася на фоне рэзкага пагаршэньня беларуска-расейскіх стасункаў. Ужо з 2009 году пачаўся гандлёвы канфлікт паміж дзьвюма краінамі, які пазьней атрымаў назву «малочная вайна». Расейскія кантрольныя органы не прапускалі ў Расею шэраг малочных тавараў і патрабавалі ў беларускага боку дадатковую дакумэнтацыю.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: “Пад словы пра развод Менск страчвае адну пазыцыю за другой”Перад выбарамі Расея кулюарна ціснула на афіцыйны Менск, каб там прызналі Абхазію і Паўднёвую Асэтыю, але Беларусь гэтага не зрабіла.
У чэрвені 2010 году разгарэўся чарговы «газавы канфлікт» паміж Беларусьсю і Расеяй. Расейскі бок гаварыў пра непагашаны доўг, Беларусь у адказ пагражала спыніць транзыт газу ў Эўропу, што і было зроблена. Толькі 24 чэрвеня бакам удалося дамовіцца, пастаўкі ў Беларусь узнавіліся ў поўным аб’ёме.
Перад і падчас перадвыбарчай кампаніі расейскі канал НТВ выпусьціў 5-сэрыйны фільм «Хросны бацька» з рэзкай крытыкай Аляксандра Лукашэнкі. У Беларусі гэтыя сюжэты цэнзуравалі і нават пагражалі закрыць НТВ у Беларусі і перапыніць вяшчаньне. Выходзілі і іншыя сюжэты з крытыкай Лукашэнкі. Пра зьнікненьні ў Беларусі палітыкаў нават выказаўся прэзыдэнт Расеі Дзьмітры Мядзьведзеў.
Але назіральнікі СНД, нягледзячы на рэакцыю іншых міжнародных назіральнікаў і пратэставыя акцыі ў Беларусі, выбары прызналі і назвалі іх адкрытымі. Праўда, Дзьмітры Мядзьведзеў тады не павіншаваў Лукашэнку з перамогай, а толькі заявіў, што «выбары — унутраная справа Беларусі».
2015 год: бесканфліктнае прызнаньне
У 2015 годзе рэзка зьнізіўся таваразварот паміж Беларусьсю і Расеяй. Калі за папярэдні год Беларусь нарасьціла пастаўкі садавіны, па словах расейскага боку, за кошт рээкспарту з краін ЭЗ, то ў 2015 годзе гэтыя пастаўкі пачалі блякаваць.
Але істотна на выбарах гэта не адбілася. Не было і палітычнага крызісу, як у 2010 годзе, і рэзкіх заяваў з расейскага боку. Як Расея, так і місія назіральнікаў ад СНД прызналі выбары ў Беларусі. Тады на пост прэзыдэнта, апроч Аляксандра Лукашэнкі, выставілі свае кандыдатуры Тацяна Караткевіч, Мікалай Улаховіч і Сяргей Гайдукевіч.
Не было і сур’ёзных акцый пратэсту: у цэнтар Менску пасьля выбараў выйшлі колькі соцень чалавек, некаторых затрымалі.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: 34 парушэньні, зафіксаваныя міжнароднымі назіральнікамі
2020 год: Справа «вагнэраўцаў» і крытыка з боку Расеі
Сёлета напярэдадні выбараў разгарэўся канфлікт вакол затрыманьня ў Беларусі 33 баевікоў расейскай прыватнай вайсковай арганізацыі «Вагнэр». Расейскі бок запэўнівае, што яны рухаліся ў трэцюю краіну празь Беларусь. Але Лукашэнка і КДБ Беларусі настойваюць, што яны прыбылі менавіта ў Беларусь для атрыманьня далейшых указаньняў.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Беларусь — прахадны двор для расейцаў». Расейскія СМІ пра затрыманьні ў МенскуПа словах КДБ, яшчэ да дзьвюх соцень вайскоўцаў цяпер на тэрыторыі Беларусі, а падчас свайго пасланьня да народу і парлямэнту Лукашэнка заявіў пра «высадку яшчэ адной групы на поўдні Беларусі».
Расейскі бок з нагоды затрыманьня баевікоў выклікаў пасла Беларусі ў Расеі Ўладзімера Сямашку і ўручыў яму ноту пратэсту.
4 жніўня ў Цэнтарвыбаркаме заявілі, што ня будуць накіроўваць сваіх назіральнікаў на беларускія выбары, бо «не атрымлівалі такога запрашэньня». Але расейскія назіральнікі будуць працаваць на выбарах у Беларусі ў складзе місіі СНД, што пацьвердзіў расейскі амбасадар Дзьмітрый Мезенцаў.
ГЛЯДЗІЦЕ ТАКСАМА: «Гэта падыход жывёлавода да скаціны». Як расейскія СМІ напісалі пра зварот Лукашэнкі да народуПакуль на расейскай тэлевізіі гучыць мала крытыкі Лукашэнкі і выбараў у Беларусі. Толькі ў адной з праграм Уладзіміра Салаўёва закранулі затрыманьне «вагнэраўцаў» і агулам выбары ў Беларусі. Але там крытыкавалі як Лукашэнку, так і альтэрнатыўных кандыдатаў — за бел-чырвона-белыя сьцягі на акцыях.
Прэзыдэнцкія выбары — 2020 у Беларусі. Што важна ведаць
- Шостыя ў гісторыі сувэрэннай Беларусі выбары прэзыдэнта прызначаныя на нядзелю, 9 жніўня 2020 году.
- 65-гадовы Аляксандар Лукашэнка кіруе дзяржавай 25 гадоў. Ніводныя прэзыдэнцкія выбары (2001, 2006, 2010, 2015), апроч першых (1994 год), не прызналі свабоднымі і справядлівымі на міжнародным узроўні.
- Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына адхіліла прапановы праваабаронцаў аб дыстанцыйных прэзыдэнцкіх выбарах у час эпідэміі COVID-19, бо «часу для прыняцьця гэтых захадаў ужо няма». Лукашэнка ня бачыў падставаў пераносіць выбары праз пандэмію.
- ЦВК зарэгістраваў 15 ініцыятыўных груп з 55 заявак.
- Аўтару YouTube-канала «Страна для жизни» Сяргею Ціханоўскаму Цэнтральная выбарчая камісія адмовіла ў рэгістрацыі ініцыятыўнай групы, бо ён адбываў 15 сутак арышту і ня мог асабіста падаць дакумэнты. Тады сваю ініцыятыўную групу ў ЦВК заявіла жонка блогера Сьвятлана Ціханоўская.
- 29 траўня на перадвыбарчым пікеце жонкі затрымалі Ціханоўскага і яшчэ 9 чалавек. Лукашэнка казаў пра акалічнасьці затрыманьня за 4 гадзіны да таго, як яно адбылося.
- 11 чэрвеня ў «Белгазпрамбанку» і шэрагу іншых кампаній прайшлі ператрусы. У Камітэце дзяржкантролю заявілі, што завялі крымінальныя справы аб легалізацыі сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, і аб ухіленьні ад сплаты падаткаў у асабліва буйным памеры. Старшыня КДК Іван Тэртэль сьцьвярджаў, што да гэтых спраў мае дачыненьне патэнцыйны кандыдат у прэзыдэнты Віктар Бабарыка. Роўна за 4 гадзіны да заявы Дзяржкантролю Аляксандар Лукашэнка расказаў пра акалічнасьці «справы „Белгазпрамбанку“».
- 18 чэрвеня Віктара Бабарыку і яго сына, кіраўніка ініцыятыўнай групы Эдуарда Бабарыку затрымалі.
- 14 ліпеня ЦВК зарэгістраваў кандыдатамі ў прэзыдэнты Аляксандра Лукашэнку, Сьвятлану Ціханоўскую, Ганну Канапацкую, Андрэя Дзьмітрыева і Сяргея Чэрачня. Не зарэгістравалі Віктара Бабарыку і Валера Цапкалу.
- Ад пачатку выбарчай кампаніі праваабаронцы налічылі больш за 1300 затрыманых: удзельнікі «ланцугоў салідарнасьці», сябры ініцыятыўных груп, актывісты, палітыкі, блогеры, журналісты і проста мінакі на вуліцы. Сотні чалавек пакаралі адміністрацыйнымі арыштамі і аштрафавалі.