У якой ступені такі кансэрватыўны падыход адлюстроўвае погляды на гендэрныя пытаньні ў беларускім грамадзтве? Ці месца беларускам у палітыцы? Ці супадаюць погляды на ролю і месца жанчыны ў кіраўніка Беларусі і яго жорсткіх апанэнтаў? Пра гэта разважаюць гісторык, стваральніца Беларускай жаночай партыі Ніна Стужынская, прафэсарка ўнівэрсытэту Заходняга Мічыгану, дасьледчыца ў галіне сацыяльных адносін, сацыялёгіі полу, жаночага руху Алена Гапава і грамадзкая актывістка Наста Дашкевіч.
Поўная вэрсія перадачы
«Краіна сасьпела для таго, каб у яе была маці»
Ганна Соўсь: А ці вы хацелі б стаць прэзыдэнткай Беларусі або працаваць у камандзе патэнцыйнай кандыдаткі на прэзыдэнтку?
Наста Дашкевіч: У мяне яшчэ багата часу пра гэта падумаць. У нашай краіне дастаткова шмат палітычных цікавостак апроч прэзыдэнткі. Не, менавіта пра прэзыдэнтку я не разважала. Ці працавала бы ў камандзе кандыдаткі на прэзыдэнтку? Так, чаму не. Калі мне гэтая жанчына будзе імпанаваць, чаму не. Але гэта не гарантыя, што я працавала бы на жанчыну, палітычныя погляды якой мне не імпануюць.
Ніна Стужынская: Сказаць шчыра, не прымярала на сябе гэтую высокую пасаду. Але чаму бы не? Вельмі ахвотна працавала бы ў камандзе жанчыны, якая б адпавядала маім пачуцьцям, патрабаваньням, калі б супадалі нашы погляды на будучыню краіны... Калі ў нас колькі гадоў, магчыма гэта жартам гучыць, быў бацька, то краіна сасьпела для таго, каб у яе была маці. Я слухала зараз Сьвятлану Алексіевіч, якая мне падаецца вельмі мудрай жанчынай, якая спачувае беларусам, якая прааналізавала наш цяжкі шлях да сёньняшняга дня. Чамусьці мы забылі, што ў нас ёсьць свой нобэлеўскі ляўрэат, і гэта надае жанчынам сілы.
Ганна Соўсь: Алена, вы — пасьпяховая жанчына, якая рэалізавалася ня толькі ў Беларусі, але ў ЗША, маеце сусьветную вядомасьць. Ці вы калі-небудзь думалі выставіць сваю кандыдатуру? Ці вам прапаноўвалі, можа, гэта?
Алена Гапава: Дзякуй, Ганна, мне падаецца, што зьвесткі пра маю сусьветную вядомасьць трошкі перабольшаныя. Але палітыка мяне не цікавіць, ніколі не хацела і не хачу.
Ганна Соўсь: А ў камандзе патэнцыйнай кандыдаткі на прэзыдэнтку працавалі бы?
Алена Гапава: Гэта залежыць ад таго, хто гэта і якія погляды. Ёсьць Маргарэт Тэтчэр а ёсьць нехта іншы. На Маргарэт Тэтчар — не, а на нейкага іншага працавала бы. Залежыць ад палітычных поглядаў і пазыцыі.
Ганна Соўсь: Я хацела бы прывесьці некалькі цытатаў зь нядаўняга інтэрвію Зянона Пазьняка сайту Беларускі Партызан. Гэта даволі вялікае, праграмнае інтэрвію, у якім закранаюцца розныя тэмы, але я хацела бы зьвярнуць увагу на наступныя цытаты. На пытаньне пра тое, што Беларуская жаночая ліга чале зь Нінай Стужынскай стварае Беларускую жаночую партыю, Зянон Пазьняк кажа: «Не трэба жанчынам гэтым займацца. Гэта абсалютны маргіналізм, які прывядзе да таго, што і на Захадзе — фэмінізму і палавой нянавісьці». Паводле яго, у палітыцы няма паняцьця полу, як на вайне. «Успомнім хаця б Маргарэт Тэтчэр, Ангелу Мэркель. Калі ў жанчыны ёсьць здольнасьці, яна прабʼецца, тут пол не важны. На Захадзе лічацца з фэміністкамі, таму што палітыкам патрэбныя іх галасы. Але гэта абсалютна маргінальнае зьява, якая ў рэшце прыводзіць да палавой нянавісьці ў розных формах, у тым ліку агрэсіўных. Прыводзіць да зьмены каштоўнасьцяў: галоўным становіцца не сямʼя і мацярынства, а сэкс. У жаночых партыях звычайна зьбіраюцца пакрыўджаныя, азлобленыя жанчыны. А палітыка — рэч сурʼёзная».
Ніна, вы ў складзе жаночых арганізацый ужо некалькі дзясяткаў гадоў. Ведаю, што вы востра адрэагавалі ў фэйсбуку на такі закід Зянона Пазьняка...
«Я — фэміністка ў тым сэнсе, што я — за роўныя правы і магчымасьці мужчыны і жанчыны»
Ніна Стужынская: Канечне, рэакцыя мая была даволі эмацыйнай. Звычайна я маю звычку пачынаць з пазытыўнага. Так вучылася сама і вучу сваіх сяброў і сябровак. Я згодная па двух пунктах са спадаром Пазьняком. Па-першае, што жаночая партыя — маргінальная зьява. Гэта сапраўды так. Хаця гэтая практыка існуе і ў другіх краінах, і жанчыны ствараюць жаночыя партыі, жаночыя арганізацыі, якія маюць палітычныя мэты. Але клясычнае вызначэньне жаночай партыі такое — яна зьяўляецца тады, калі сапраўды жанчыны ня маюць правоў заняць актыўную пазыцыю ў палітыцы, і па-другое, калі мачызм у самым дурным сэнсе гэтага слова і мужчынскі шавінізм на палітычнай арэне абсалютна ня маюць межаў.
Як ня дзіўна, у параўнаньні зь 1990-мі гадамі, гэтыя нэгатыўныя тэндэнцыі павялічыліся. Я ведаю колькі жанчын з багатым досьведам удзелу ў палітыцы і зь нейкімі добрымі вынікамі ў сваёй прафэсіі, якія заўважыла грамадзтва, і тым ня менш чамусьці ў грамадзтве існуе такая нэгатыўная практыка прымаць любую жаночую ініцыятыву ў штыкі.
Як ня дзіўна, у параўнаньні зь 1990-мі гадамі, гэтыя нэгатыўныя тэндэнцыі павялічыліся.
Папярэдне я давала камэнтар з нагоды такой жыцьцёвай справы — разводу Тацяны Караткевіч. І таксама я ня памятаю, каб такія жарсьці выклікалі нейкія сямейныя справы вядомых палітыкаў у краіне, ніхто іх нават не абмяркоўваў. А тут такая справа. Чаму? Таму што жанчына асьмелілася пайсьці ў палітыку, яна — экс-кандыдатка ў прэзыдэнты.
Гэта мяне зьдзівіла, а па-другое, нанесла этычную, маральную рану. Для мяне было дзіўна, што палітык такога маштабу, тым больш маючы такі эўрапейскі досьвед, так нэгатыўна ставіцца да фэмінізму. Я — фэміністка ў тым сэнсе, што я — за роўныя правы і магчымасьці мужчыны і жанчыны. Што тут выдумляць, так разумее ўвесь сьвет гэтае слова, а не як ніякую нянавісьць.
«Ён бачыць пэўную зьяву, сутнасьці якой не разумее, але ставіцца да яе варожа, таму што яна супрацьстаіць яго карціне сьвету»
Ганна Соўсь: Алена, Зянон Пазьняк, як прадстаўнік Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі БНФ, безумоўна, мае права на такое выказваньне традыцыйнай, кансэрватыўнай пазыцыі. Вы, як аўтарытэтны экспэрт па фэмінізму, якія ягоныя аргумэнты аспрэчылі бы ў першую чаргу?
Алена Гапава: Прабачце, гэта ўвогуле сьмешнае выказваньне. Чаму Зянон Станіслававіч прыйшоў у палітыку, каб гаварыць ад імя беларусаў? «Ня трэба беларусам ісьці ў палітыку. Калі ў беларуса ёсьць здольнасьці, ён прабʼецца, тут нацыянальнасьць ня важная. Некаторыя лічацца з беларускай супольнасьцю, таму што палітыкам патрэбныя іх галасы. І гэта абсалютна маргінальная зьява, якая ўрэшце прыводзіць да нянавісьці ў розных формах, у тым ліку агрэсіўных, прыводзіць на зьмены каштоўнасьцяў, галоўным становяцца не агульначалавечыя каштоўнасьці, а нацыянальныя інтарэсы».
Зразумела, што я проста ўзяла выказваньне Пазьняка і паставіла замест жанчын беларусаў. А чаму не? Таксама сацыяльная група, толькі вызначаная па іншых лініях падзелу. Каб паказаць, што тое, што гаворыць Зянон Станіслававіч, можна аспрэчваць, маючы на ўвазе яго ўласны досьвед. Здаецца, што ён бачыць пэўную зьяву, сутнасьці якой не разумее, але ставіцца да яе варожа, таму што яна супрацьстаіць яго карціне сьвету.
Сам жа Пазьняк прыйшоў у палітыку як сьвядомы беларус, ён лічыў, што беларусы дыскрымінаваныя. Аднак чаму ня могуць так лічыць жанчыны?
Калі Пазьняк кажа, што жанчынам ня трэба займацца палітыкай, ён адразу адмаўляе жанчынам у незалежнай чалавечай субʼектнасьці і паўнавартаснасьці. Але жанчыны ж людзі, а калі яны людзі, дык яны могуць ведаць, што ім трэба. Ці трэба ім рабіць гэтыя суполкі? У іх, у нас, могуць быць пэўныя інтарэсы, і часам інтарэсы жанчыны такія ж як і ў мужчын свайго клясу, сваёй нацыі, а часам яны адрозьніваюцца, таму што сацыяльны досьвед розны. Чаму людзям не выказаць свае інтарэсы, сыходзячы са свайго досьведу?
Сам жа Пазьняк прыйшоў у палітыку як сьвядомы беларус, ён лічыў, што беларусы дыскрымінаваныя. Аднак чаму ня могуць так лічыць жанчыны? У нас жа ёсьць пэўныя меркаваньні на гэты конт. І апошняе, што тычыцца пакрыўджаных жанчын, якія нібыта зьбіраюцца ў такія суполкі, дык можа трэба знайсьці, хто іх пакрыўдзіў, можа, і праўда ў іх ёсьць рацыя. Зьявы такога кшталту і памеру, як сучасныя сацыяльныя рухі ў тым ліку і фэмінізм, зьявіліся таму, што адбыліся працэсы мадэрнізацыі грамадзтва, падзеньне нараджальнасьці.
сьвет ужо ня будзе такім, як хоча ўявіць Зянон Станіслававіч
Нараджальнасьць ужо ніколі ня будзе такой як на вёсцы ў 19 стагодзьдзі, бо нараджальнасьць падае ў адказ на падзеньне сьмяротнасьці сярод немаўлят. А гэта адбываецца дзякуючы асьвеце і распаўсюду мэдыцыны. Таму сьвет ужо ня будзе такім, як хоча ўявіць Зянон Станіслававіч, як нейкае такое залатое стагодзьдзе, якое калісьці было. Зьмяніліся сацыяльныя стасункі, сьвет будзе іншым. Трэба працаваць з тым сьветам, які ўжо ёсьць. Няма другога грамадзтва, трэба працаваць з тым, якое ёсьць, і ў якім ужо адбыліся пэўныя сацыяльныя зьмены.
«Зянон Станіслававіч губляе прыхільнікаў і прыхільніц сваёй легендарнай постаці такімі ня вельмі лягічнымі выказваньнямі»
Ганна Соўсь: Наста, вы — маці двух дзяцей, жонка, верніца, пры гэтым вельмі актыўная ў палітыцы і грамадзкім жыцьці жанчына. Якое вашае стаўленьне да пазыцыі аднаго са стваральнікаў Беларускага Народнага Фронту што да ролі і месца жанчыны?
Наста Дашкевіч: Я лічу, што гэта вельмі недальнабачная пазыцыя, паколькі Зянон Станіслававіч губляе прыхільнікаў і прыхільніц сваёй легендарнай постаці такімі ня вельмі лягічнымі, я лічу, выказваньнямі. Можна па-рознаму ставіцца да стварэньня жаночых рухаў, але казаць агульнымі фразамі, што жанчына ў палітыцы — гэта дурніца, канечне, вельмі недальнабачны крок, хоць ён і спрабуе нейкім чынам выбеліць Ангелу Мэркель і Маргарэт Тэтчэр, маўляў, паглядзіце, што калі ёсьць такія таленты, то яны прабіваюцца. Яно, канечне, так. Крышталь заўсёды блішчыць, ён бачны, але жаночыя рухі неабходныя тады, калі сапраўды высьпявае тая ці іншая праблема. І жанчыны як сацыяльная група, якія маюць адказ на гэтыя праблемы, прасоўваюць сваё бачаньне, свой адказ. Мне здаецца, гэта добра, тым больш у Беларусі, дзе любая сацыяльная група, якая будзе абʼядноўвацца і нешта рабіць, у любым разе паспрыяе росту грамадзянскай супольнасьці, грамадзянскай сьвядомасьці. Гэта будзе на карысьць.
Ганна Соўсь: Наста, а вы сябе фэміністкай бы назвалі?
я бы сябе фэміністкай не назвала бы з той прычыны, што гэта ў сучасным сьвеце вельмі неадназначнае паняцьце
Наста Дашкевіч: Не, я бы сябе фэміністкай не назвала бы з той прычыны, што гэта ў сучасным сьвеце вельмі неадназначнае паняцьце. Я магу вызнаць сябе як чалавека, як жанчыну, якая актыўная ў грамадзкім жыцьці, палітыцы, якая можа заахвочваць іншых удзельнічаць у грамадзкай палітыцы. У мяне ёсьць досыць досыць кансэрватыўны погляд на тое, што такое сямʼя і на месца сямʼі ў жанчыны, але я лічу, што кожны чалавек свабодны выбіраць той ці іншы шлях. Я не магу казаць, што жанчына павінна быць такой ці іншай, што мужчына павінен быць такім ці іншым. Не, я лічу як верніца, што кожны чалавек створаны Богам са сваім талентам, са сваім пакліканьнем, са сваім здольнасьцямі і жаданьнямі. У мяне адныя жаданьні, у маёй суседцы іншыя жаданьні, і часам мы зь ёй можам не перасякацца.
Я б назвала сябе фэміністкай 19 стагодзьдзя
Я б назвала сябе, напэўна, фэміністкай 19 стагодзьдзя ў тым разуменьні, якое тады было актуальна, а зараз сапраўды гэта вельмі неадназначнае паняцьце. У Эўропе спалучаецца з мноствам левых рухаў, да каторых я ня маю ніякай схільнасьці. У Беларусі гэта ня так радыкалізавана. У Беларусі фэмінізм ня мусіць мець такой нэгатыўнай афарбоўкі, паколькі ў нас грамадзтва досыць кансэрватыўнае, і таму тое, што Эўропа прайшла 100 гадоў таму, можа быць, толькі зараз для нас будзе трошкі актуальным.
Ніна Стужынская: Наста мае рацыю, калі кажа, што любая ініцыятыва — гэта вельмі добра. Зь якой матывацыяй нараджаецца жаночая партыя? Таму што ёсьць крызіс у палітычных партыях — праявы карупцыі, недальнабачнасьць некаторых палітыкаў, якія адмаўляюць жанчынам у палітычнай волі, у палітычнай актыўнасьці і палітычных інтарэсах. Мне падабалася, што любая група людзей хаця б не «на ўра» будзе сустрэтая, але ўсё ж пазытыўна. І такая нэгатыўная рэакцыя на нашу ініцыятыву вельмі зьдзівіла.
«Недастатковая толькі абарона жанчыны ў межах ролі матулі, каб сказаць, што ўсе правы жанчыны забясьпечаныя»
Ганна Соўсь: Зянон Пазьняк з паплечнікамі нядаўна абнародаваў праграму, «Праект новай Беларусі», якую прапануюць для дэмакратычнай Беларусі. Там шмат розных пунктаў, адзін з тых, што тычацца сямʼі, у ім прадугледжваецца, што калі жанчына выхоўвае трох дзяцей, яна атрымлівае сярэднедзяржаўную пэнсію. Бо паводле цяперашняга ўказу пра дармаедзтва, жанчыны, якія не працуюць і выхоўваюць дзяцей, залічаныя да дармаедаў. Ці вы падтрымалі бы такую прапанову?
Алена Гапава: Паводле прапановы Пазьняка, калі жанчыны выхоўвае трох дзяцей, яна атрымлівае дзяржаўную пэнсію. Мне вельмі хацелася б задаць пытаньне, а на якія грошы ён будзе гэтых жанчын ўтрымоўваць? Выхаваньне, сапраўды, вельмі вялікая праца і вельмі дарагая. Я бы спытала ў Зянона Станіслававіча, якая ў Беларусі вытворчасьць працы? Яна даволі нізкая, і гэта сапраўды вялікая праблема, і ці зможа супольнасьць, у якой даволі нізкая вытворчасьць працы, утрымліваць значную колькасьць такіх жанчын, выплачваць ім потым пэнсіі і гэтак далей.
А як без падаткаў утрымліваць такіх жанчын, якія гадуюць дзяцей?
Колькі словаў пра дэкрэт нумар 3. Народ пратэставаў супраць гэтага дэкрэту, ня хоча плаціць гэтыя падаткі. А як без падаткаў утрымліваць такіх жанчын, якія гадуюць дзяцей? Калі мы ўявім дзьвюх жанчын, адна працуе і плаціць палаткі, а другая замужам, не працуе, мае двух дзяцей, яны наведваюць школу і дзіцячы садок. А дзіцячыя садкі ў нас сапраўды добрыя, і калі за іх рэальна плаціць, яны будуць каштаваць вельмі вялікія грошы. Калі мы паглядзім на іх, то атрымаецца, што тая жанчыны, якая працуе і плаціць падатак, утрымлівае тую жанчыну, якая падатак ня плаціць, але пасылае сваіх дзяцей у дзіцячы садок. Гэта вельмі вялікае пытаньне. Сказаць, што ўсім жанчынам будуць плаціць, іх утрымліваць... Па-першае, ён пасылае ўсіх жанчын у прыватную сфэру, а тыя, хто ў прыватнай сфэры, сапраўды ня маюць палітычнага голасу ў грамадзтве. А па-другое, дзе грамадзтва будзе браць грошы, каб утрымліваць людзей, якія займаюцца гэтай працай. На гэтае пытаньне ў яго адказу няма, а гэта сапраўды сурʼёзна.
Наста Дашкевіч: Безумоўна, падтрымала бы. Выхаваньне дзяцей, сапраўды, цяжкая праца, гэта сапраўды выхаваньне будучага грамадзяніна, чалавека, які ў далейшым будзе жыць у гэтай краіне, плаціць падаткі, аплачваць пэнсіі і так далей. Таму, канечне, гэта было бы добра. Проста недастатковая толькі абарона жанчыны ў межах ролі матулі, каб сказаць, што, маўляў, усе правы жанчыны забясьпечаныя. Ёсьць палітыка спрыяньню жаночай рэалізацыі.
У мяне вельмі шмат блізкіх сяброў, шматдзетных маці, я бачу, наколькі шмат яны гэтаму аддаюць. Гэта іх уласны выбар, іх жаданьне, яны атрымоўваюць ад гэтага асалоду, некаторыя нават не аддаюць дзетак у школу, а працягваюць іх вучыць, і канечне, такія жанчыны ў будучым мусяць мець падтрымку ад дзяржавы, таму што яны, фактычна, былі настаўнікамі, выхавацелямі, лекарамі, кухарамі — кім зьяўляюцца жанчыны ў межах сваёй сямʼі. Гэта слушна, але гэта аднабаковая пазыцыя, што тычыцца ролі маці і жонкі. Павінна быць спрыяньне жанчыне ў пытаньні карʼернага росту і прафэсійнай рэалізацыі, рэалізацыі ў палітычным і грамадзкім жыцьці.
«Па сутнасьці праграма, якую малюе Зянон Станіслававіч, гэта дамашняе рабства»
Ніна Стужынская: Што тычыцца дыскрымінацыі, то яна паўсюдная, як і няроўнасьць. І ў сямʼі таксама. Тут я згодна абсалютна зь Зянонам Станіслававічам, што дамашняя праца — вельмі цяжкая, і чамусьці ён толькі гэтую працу лічыць прызначэньнем для жанчыны. Што на нейкія грамадзкія справы жанчына ня здатная? Яна ж выхоўвае грамадзяніна Беларусі. Па сутнасьці праграма, якую малюе Зянон Станіслававіч, я бы сказала, што гэта дамашняе рабства. Інакш я бы не назвала гэта. Вельмі абмежаваныя магчымасьці для жанчыны абяцае гэтая партыйная праграма.
Ганна Соўсь: Ня кожны з сучасных палітыкаў, аўтарытэтных людзей у грамадзтве публічна выкажа такі пункт гледжаньня як Зянон Пазьняк, але гэта ня значыць, што ён зь ім ня згодны. У якой ступені такі кансэрватыўны падыход адлюстроўвае погляды на гендэрныя пытаньні ў беларускім грамадзтве? Ці вялікая частка мужчынаў і жанчынаў насамрэч салідарныя зь Зянонам Станіслававічам?
Алена Гапава: Гэта вялікае пытаньне, цяжка адказаць адназначна. Ёсьць розныя плыні, я бачу людзей, якія ў сямʼі і на парцы да жанчынаў і да мужчынаў, як да раўнапраўных, але чым далей ад савецкай улады, тым болей я бачу кансэрватыўны падыход. Ня толькі кансэрватыўны, але буржуазны. Тое, што адбывалася ў 19 стагодзьдзі, калі фарміраваліся першыя вялікія нацыі ва ўсходняй і цэнтральнай Эўропе і пэўным чынам гэта працэс паўтараецца зараз у нас, не цалкам, але пэўнымі рысамі. Мне здаецца, што погляд на такую кансэрватыўную ролю жанчыны ў сучасным грамадзтве будзе выказвацца, але перамагчы ён ня можа. Ёсьць жанчыны, ёсьць мужчыны, якія лічаць па-іншаму, і сучасны сьвет дае магчымасьці і патрабуе рэалізаваць сябе і ты глядзіш на сьвет інакш, чым у 19 стагодзьдзі.
«Погляды Зянона Станіслававіча ў гэтым пункце не мяняюцца, а погляды ўлады мяняюцца»
Ганна Соўсь: Ці супадаюць погляды на ролю і месца жанчыны ў кіраўніка Беларусі і яго жорсткіх апанэнтаў? Наколькі тут адрозьніваюцца Пазьняк і Лукашэнка?
У аснове — патрыярхальны падыход, але Лукашэнка больш хітрэйшы
Ніна Стужынская: У аснове — патрыярхальны падыход, але Лукашэнка больш хітрэйшы. Ён даў магчымасьць ці прызначыў 30% жанчынаў у Палаце прадстаўнікоў. Гэтую гендэрную карту, так, як яе разумее, ён вельмі добра выкарыстоўвае. Таму ў нас індэксы разьвіцьця вельмі добрыя. Але Зянон Станіслававіч пайшоў далей, калі прызнаў дамашнюю працу афіцыйна значымай. Гэта даўно насьпела, але трэба зрабіць такія ўмовы, каб жанчына-маці магла зрабіць выбар — дзяцей глядзець і потым атрымліваць пэнсію, яшчэ невядома якая атрымаецца, ці ўсё ж заставацца на працы і рэалізаваць сябе ў любой сфэры.
Алена Гапава: Мне здаецца, што погляды Зянона Станіслававіча ў гэтым пункце не мяняюцца, а погляды нашай улады мяняюцца. І калі Лукашэнка прыйшоў, ён быў у пэўнай ступені кансэрватыўным, ён і зараз у пэўнай ступні кансэрватыўны, але калі мы паглядзім на ягоны апарат, то колькі там працуе карʼерных, амбітных і прафэсійных жанчын. Дастаткова шмат. Наша дзяржава і ўрад — гэта тыя людзі, якія павінны лічыць грошы і выплачваць розныя пэнсіі, утрыманьні, таму яны гэтыя грошы лічаць. Калі паглядзець на выплаты, якія ў нас ёсьць, то яны маленькія, таму што ў нас нізкая вытворчасьць працы, але гэтых выплат сапраўды шмат. Калі ў Амэрыцы, дзе жыву цяпер, я расказваю пра нашыя дзіцячыя садкі, што яны амаль нічога не каштуюць, мне ніхто ня верыць. У нас, напрыклад, аплачаны дэкрэтны адпачынак, яшчэ нейкія выплаты, і дзяржава робіць намаганьні іх скасаваць, таму што гэта вельмі дорага. Мне здаецца, што дзяржава пра гэта неяк думае, дзе ўзяць на гэта грошы. Што тычыцца Зянона Станіслававіча, то ён кажа, калі зьменіцца ўлада, то ўсім усё дадзім, але ён ня кажа, дзе на гэта возьме рэсурсы.
«Што на самой справе лічыць Лукашэнка, складана сказаць»
гэта такая вечная дыскусія, і яна штораз узьнікае ў абсалютна розных аўдыторыя і кампаніях
Наста Дашкевіч: Гэта людзі фактычна аднаго пакаленьня, аднаго сьветапогляду і цалкам магчыма, што ў некаторых пытаньнях гэты сьветапогляд будзе супадаць, а ў некаторых будзе адрозны. Сапраўды, Лукашэнка зьяўляецца закладнікам пэўных абяцаньняў, законаў, дакумэнтаў, якія ён падпісвае. Ён як прадстаўнік краіны заангажаваны ў безьліч праграмаў па прасоўваньні жаночага разьвіцьця і адпаведна жадаючы таго ці не жадаючы выконвае тыя ці іншыя законы ці дамовы. Зянон Станіслававіч нічым гэтым не зьвязаны. Можа рубіць праўду-матку так, як ён лічыць. Што на самой справе лічыць Лукашэнка, мне складана сказаць. Сапраўды, беларускі афіцыйны дзяржаўны бок неаднаразова праз тую ж Ярмошыну выказваў ідэю, дзе жаночае месца ў гэтай краіне, але мне здаецца, што гэта датычыць ня толькі жанчын, гэта такая дэманстрацыя, дзе месца ўсіх.
Але на жанчыне прыемна яшчэ раз прайсьціся, нібыта папракнуць яе тымі абавязкамі, якія яна нібыта перад кімсьці мае. Шмат людзей пакаленьня Зянона Станіслававіча і Лукашэнкі маюць тыя ці іншыя погляды на месца жанчыны. Мне здаецца, гэта такая вечная дыскусія, і яна штораз узьнікае ў абсалютна розных аўдыторыя і кампаніях. Я сама маю такі досьвед, мне часта даводзіцца абараняць жаночую актыўнасьць і жаночае пакліканьне ў сфэры палітыцы сярод сваіх больш кансэрватыўных сяброў. Гэта пытаньне вечнае. Толькі тыя жанчыны, якія для сябе адказалі на яго пра сваю ролю ў гэтым грамадзтве, краіне, у сваё працы і сямʼі, яны будуць расстаўляць кропкі над і ў гэтых дыскусіях, якіх яшчэ будзе багата.