Прызнавацца ў любові да роднага краю можна па-рознаму: у вершы, прозе, песьні… А можна прысьвяціць сваё жыцьцё, ці хаця б вольны час, вывучэньню гісторыі роднай зямлі, а здабыткі гэтых досьледаў выкласьці ў кнізе. Менавіта пра такія прызнаньні і пойдзе сёньня гаворка.
Вясковая моладзь перабіраецца ў гарады, старыя людзі паміраюць, некалі шумныя і вясёлыя вёскі зьнікаюць. А разам зь імі зьнікаюць і прыгожыя, спрадвечна беларускія назвы, легенды, паданьні. Колькі скарбаў ужо страчана! Але ня так усё сумна, бо дзякуючы рупліўцам-краязнаўцам вэрсіі паходжаньня назваў вёсак, аповеды пра цікавыя і незвычайныя месцы захаваныя і прадстаўленыя ў асобных выданьнях. І кніга, пра якую мы цяпер вядзём гаворку, на прыкладзе толькі аднаго асобна ўзятага раёна — Слонімшчыны — даказвае багацьце беларускай тапанімікі, крэатыўнасьць і добрую фантазію нашых продкаў. Узяць хаця б назву вёскі Азярніца — якая прыгожая. Ня менш адметная і легенда яе паходжаньня. Як гэта часта бывае зь беларускімі назвамі — іх некалькі. Адна сьцьвярджае, што некалі вёска знаходзілася паміж невялікіх азёр, таму і стала называцца Азярніцай. Іншая кажа, што сюды людзі прыходзілі па «зярно» — багацьце і натхненьне, то бок, каб «азярніцца». Натуральна, не абышлося і без русалак-азярніц. Паводле легенды, яны жылі на мясцовых азёрах і любілі паказытаць хлопцаў.
Кніга «Легенды і паданьні Слонімшчыны» Сяргея Чыргына — толькі прыклад. Ведаю, што ў гэтым кірунку вядзе свае росшукі Ігар Пракаповіч з Пастаў, Вітальд Ермалёнак зь Мёраў, Алесь Хітрун зь Лідчыны, Іван Ярашэвіч з Чэрвеншчыны…Таму ёсьць спадзяваньне, што і наступныя пакаленьні беларусаў даведаюцца, чаму тая ці іншая мясьціна мае менавіта такую назву.
Калі прафэсійны гісторык, супрацоўнік мясцовага краязнаўчага музэю піша кнігу, прысьвечаную мінуўшчыне свайго роднага гораду, то яна мусіць атрымацца менавіта такой. То бок яе мэта — прадстаўляць клясычна-гістарычны падыход, апавядаць пра гісторыю гораду з самага пачатку — «існаваньня на беразе Лані неўмацаванага балцкага паселішча культуры штрыхаванай керамікі» аж да пераломнага моманту — пачатку Першай сусьветнай вайны, і зьвяртаць увагу на найбольш значныя падзеі з гісторыі мясцовасьці. Цяпер жыхары Клецку маюць і выдатны дапаможнік для настаўнікаў і вучняў, і добры падарунак гасьцям гораду. Кніга стала і адкрыцьцём новых, раней не публікаваных, крыніц па гісторыі Клецку (іх сьпіс прыводзіцца напрыканцы кнігі), магчыма, яны спатрэбяцца іншым гісторыкам і краязнаўцам.
Мяне засмучае толькі адзін факт — сам аўтар нібыта губляецца, чытач ня бачыць яго асобы. Эмацыйны складнік краязнаўчых дасьледаваньняў тут цалкам нівэляваны. Зь іншага боку, ці патрэбна ў гэтым выпадку асоба аўтара, не апавядальніка, а проста «трансьлятара» фактаў? Магчыма, вось такое яно — самаахвярнае прызнаньне ў любові да роднай зямлі — ад прафэсійнага гісторыка.
Апавесьці гісторыю роднага краю можна і крыху іншым шляхам — праз зварот да асобаў сваіх землякоў. Менавіта гэтай сьцежкай у сваёй дэбютнай кнізе пайшоў малады журналіст і краязнаўца зь Вілейкі Сяргей Макарэвіч. Гэтае выданьне можна назваць і дапаможнікам для краязнаўца-пачаткоўца, бо аўтар апавядае, як ён сам, крок за крокам, пачаў вывучаць гісторыю радзімы, знаёміўся з новымі кнігамі, працаваў у архівах, раіўся са старэйшымі калегамі, а яшчэ — доўга-доўга гутарыў зь землякамі, вёў зь імі актыўную перапіску. У выніку ўсё атрымалася выдатна — цёпла і натхнёна. Але хіба можна па-іншаму, яны ж усе з адной мясцовасьці, значыць — амаль сваякі. Больш за тое, у выданьні аўтар прыводзіць і сваю перапіску зь некаторымі землякамі, публікуе інтэрвію, а кожны з артыкулаў суправаджае ўласным аўтарскім камэнтаром. Чытач бачыць ня проста вынік, але — нібыта праз шкло — назірае за працэсам краязнаўчага дасьледаваньня. Сам жа дасьледчык нібыта ўсьміхаецца і кажа: «Паспрабуй і ты, і ўсё ў цябе выдатна атрымаецца. У цябе таксама выдатныя землякі».
Дарэчы, у гэтай кнізе я знайшла і нарыс пра свайго земляка, а магчыма і далёкага сваяка — паэта і настаўніка Ўладзіміра Весялуху. Напэўна, варта распачаць і свае ўласныя краязнаўчыя пошукі.
У нашай краіне ўсё больш папулярнымі становяцца генэалягічныя дасьледаваньні, а іх вынікі ўсё часьцей выкладаюцца ў выглядзе асобнай кнігі. Варта толькі прыгадаць шыкоўнае, уганараванае рознымі прэміямі выданьне «Я — сын Ваш» Анатоля Статкевіча-Чабаганава ці сьціплую «Фамільную кнігу» Васіля Юршы. Але дасьледаваньне мастака, краязнаўцы з Рыгі Вячкі Целеша, пра якое ідзе гаворка (хоць яно, па прызнаньні аўтара, зьяўляецца хутчэй матэрыялам для ўнутранага сямейнага карыстаньня), варта пагартаць кожнаму аматару генэалёгіі, а таксама знаўцу і летапісцу гісторыі ўласнага роду. Каб паглядзець на ўзор менавіта такога прызнаньня ў любові да роднай зямлі. Так, менавіта зямлі, а ня толькі свайго роду. Справа ў тым, што складаючы свой радавод, спадар Вячаслаў набліжаецца да напісаньня гісторыі роднага краю — вёскі Краснае Сяло (цяпер г. п. Краснасельскі, што на Ваўкавышчыне) — праз жыцьцяпіс яго жыхароў. Больш як 500 фотаздымкаў, аповед пра гісторыю каля 50 сем’яў, генэалягічнае дрэва, якое мае свае «карані» аж у 1745 годзе… Адметна і тое, што гэтая кніга дае магчымасьць маладым Целешам працягваць працу, дапісваючы ўжо свае зьвесткі. Асабліва значна, што гэтае выданьне прысьвечана не шляхецкаму роду, а простай беларускай сям’і, пачынальнікамі якой былі прыгонныя сяляне.
Гэты выдавецкі праект — вышэйшы пілятаж краязнаўчай працы, які можна назваць ня проста «прызнаньнем у любові», але і сталым, моцным пачуцьцём, нават шлюбам… Гэта не зусім кніга, але матэрыялаў, апублікаваных у дадзеным альманаху цягам больш як дзесяці гадоў, хапіла б не на адно асобнае выданьне. Больш за тое, сам рэдактар і выдавец Міхась Казлоўскі, нястомны дасьледчык, бібліяфіл, карыстаецца павагай і назьменным аўтарытэтам у колах краязнаўцаў. І гэта цалкам заканамерна. Пагартаўшы падшыўку «Куфэрка Віленшчыны», можна знайсьці ўсё: і ўспаміны землякоў, і легенды з паданьнямі, і гістарычныя артыкулы, і радаводы асобных сем’яў. Больш за тое, тут багата прадстаўлена і літаратурнае краязнаўства: як у выглядзе згадак пра наведваньне гэтай мясцовасьці вядомымі пісьменьнікамі, так і праз знаёмства з творамі паэтаў і празаікаў-землякоў. Але кожны нумар альманаха — ня проста зборнік выпадковых артыкулаў. Усе выданьні фарміруюцца ў адпаведнасьці з тэматычным прынцыпам, кожны зь іх прысьвячаецца пэўнай гістарычнай асобе ці вядомаму роду Віленшчыны.
Доўгага жыцьця — «Куфэрку»! А яго выдаўцу — сіл і натхненьня! Гэтыя пажаданьні можна адрасаваць і ўсім беларускім краязнаўцам. Будуць сілы — будуць і новыя кнігі.
Сяргей Чыгрын. Легенды і паданьні Слонімшчыны. — Менск: Кнігазбор, 2013
Кніга «Легенды і паданьні Слонімшчыны» Сяргея Чыргына — толькі прыклад. Ведаю, што ў гэтым кірунку вядзе свае росшукі Ігар Пракаповіч з Пастаў, Вітальд Ермалёнак зь Мёраў, Алесь Хітрун зь Лідчыны, Іван Ярашэвіч з Чэрвеншчыны…Таму ёсьць спадзяваньне, што і наступныя пакаленьні беларусаў даведаюцца, чаму тая ці іншая мясьціна мае менавіта такую назву.
Андрэй Блінец. Клецк. Старонкі даўняй гісторыі. — Менск: Рэдакцыя газэты «Зьвязда», 2012
Мяне засмучае толькі адзін факт — сам аўтар нібыта губляецца, чытач ня бачыць яго асобы. Эмацыйны складнік краязнаўчых дасьледаваньняў тут цалкам нівэляваны. Зь іншага боку, ці патрэбна ў гэтым выпадку асоба аўтара, не апавядальніка, а проста «трансьлятара» фактаў? Магчыма, вось такое яно — самаахвярнае прызнаньне ў любові да роднай зямлі — ад прафэсійнага гісторыка.
Сяргей Макарэвіч. Край мой верасовы. — Менск: Кнігазбор, 2012
Дарэчы, у гэтай кнізе я знайшла і нарыс пра свайго земляка, а магчыма і далёкага сваяка — паэта і настаўніка Ўладзіміра Весялуху. Напэўна, варта распачаць і свае ўласныя краязнаўчыя пошукі.
Вячка Целеш. Адсюль наш род, тут мой прычал. — Менск: Кнігазбор, 2013
Альманах «Куфэрак Віленшчыны». — Маладэчна: 2000 — …
Доўгага жыцьця — «Куфэрку»! А яго выдаўцу — сіл і натхненьня! Гэтыя пажаданьні можна адрасаваць і ўсім беларускім краязнаўцам. Будуць сілы — будуць і новыя кнігі.