Рэдкі ўдалы прыклад беларускай салідарнасьці: моладзевы клюб «Крывічы» па выніках рэйтынгавага галасаваньня на партале адміністрацыі Іркуцку заняў першае месца сярод чатырох дзясяткаў абʼяднаньняў нацыянальных аўтаноміяў.
Перадусім тое стала магчыма дзякуючы высілкам вядомага рупліўца беларушчыны, актыўнага ўдзельніка «Крывічоў» Алега Рудакова, які дзеля перамогі ўзьняў ці ня ўсю інтэрнэт-прастору Беларусі. Зрэшты, цалкам заслужана: нідзе ў сьвеце, уключна з самой мэтраполіяй, беларускае нацыянальнае жыцьцё не віруе гэтак, як у Прыбайкальлі.
Памяркоўныя беларусы апярэдзілі гарачых каўказцаў
Нягледзячы на тэхнічную мудрагелістасьць онлайн-галасаваньня, беларусы набралі 41% ад усіх галасоў, пакінуўшы далёка ззаду суполкі буратаў, татараў, башкіраў, чувашоў, азэрбайджанцаў, армянаў, казахаў, узбэкаў, палякаў, літоўцаў ды іншыя. Каб атрымаць патрэбны вынік, Рудакоў некалькі тыдняў мэтадычна праводзіў піяр-кампанію сярод беларусаў ва ўсім сьвеце.
«Шаноўныя сябры, дзякуй вам! — з палёгкай напісаў Алег Рудакоў а 9-й гадзіне 12 сьнежня, разам з заканчэньнем галасаваньня. — Мы абавязкова паведамім, які прыз уручыць нашаму клюбу падчас урачыстай імпрэзы 16 сьнежня мэр горада Іркуцку. А пакуль выказваю ўдзячнасьць усім, хто знайшоў час і магчымасьць, каб прадэманстраваць сваё яднаньне з намі!»
У конкурсе брала ўдзел яшчэ адна арганізацыя беларусаў — Іркуцкае таварыства беларускай культуры (ІТБК) імя Яна Чэрскага. 20 гадоў таму ля вытокаў яе нараджэньня стаяў усё той жа Алег Рудакоў. Аднак нейкі час таму ідэйныя супярэчнасьці з маладым актывам прымусілі вызваліць «лыжню» і сканцэнтравацца на дзейнасьці пад дахам «Крывічоў». Там кіраўніцай і каардынатаркай Воля Галанава — яе, як і іншых суродзічаў, вярнуў да каранёў галоўны сыбірскі беларус:
«У супольнасьць мы абʼядналіся яшчэ ў 1996 годзе, — робіць невялікі экскурс у гісторыю Алег Рудакоў. — Спачатку ўзьнікла адна рэгіянальная грамадзкая арганізацыя — Іркуцкае таварыства беларускай культуры імя Яна Чэрскага. А неўзабаве, літаральна праз год, пачаў дзейнічаць моладзевы клюб „Крывічы“. Праўда, клюб мы афіцыйна зарэгістравалі толькі ў 2009-м, але першыя крокі зробленыя амаль 20 гадоў таму. Туды прыходзілі перадусім маладыя людзі, народжаныя ў Сыбіры ў трэцім, нават у чацьвёртым пакаленьні. У асноўнай масе гэта нашчадкі беларускіх перасяленцаў па сталыпінскай рэформе, а таксама зь семʼяў, эвакуаваных падчас Першай усясьветнай вайны, раскулачаных, рэпрэсаваных, савецкіх вайскоўцаў, добраахвотнікаў камсамольскіх будоўляў».
Адрозна ад высланых ці ад вымушаных перасяленцаў, Алег Рудакоў у Сыбіры апынуўся без аніякага прымусу. У 1985-м, пасьля заканчэньня вясковай школы на Полаччыне, паступіў у Цюменскую вышэйшую вайскова-камандную вучэльню, быў разьмеркаваны ў Іркуцк. На пэрыяд службы прыпаў развал Савецкага Саюзу, далей было безуладзьдзе ў арміі і скарачэньне асабовага афіцэрскага складу. Але на той час ужо завёў сямʼю, пачаў займацца вывучэньнем прысутнасьці беларусаў у Прыбайкальлі і застаўся — можа і на шкоду сабе, але на карысьць для беларускай справы:
«Калі пачалася праца дзеля абʼяднаньня беларусаў і былі зладжаныя першыя імпрэзы, сьвяткаваньні ў нацыянальным стылі, нас хутка заўважылі, зацікавіліся. Паколькі гэта адбывалася ў інтэрактыўным рэжыме, новы фармат спадабаўся. Нам зайздросьцілі іншыя нацыянальна-культурныя абʼяднаньні, дзівіліся: маўляў, чаму ў нас так шмат моладзі, а да іх ніхто не ідзе? Пры тым, што ў тых жа літоўцаў, палякаў існуюць цэлыя праграмы дзяржаўнай падтрымкі, ёсьць магчымасьць выпраўляць моладзь на свае гістарычныя радзімы. Але ўсё роўна чамусьці не спрацоўвала, не заваблівала. Галоўны адказ, безумоўна, у тым, што мы робім народныя, абрадавыя сьвяты з узаемнай сувязьзю. То бок калі людзі ня проста прыходзяць і назіраюць за дзеяй як гледачы, а бяруць у ёй актыўны ўдзел».
У «нулявыя» выявіўся падвышаны попыт на беларускасьць
Вярнуўшыся ў цывільнае жыцьцё, Алег Рудакоў атрымаў эканамічную адукацыю ў Іркуцкім дзяржаўным тэхнічным унівэрсытэце, а пасьля скончыў гістарычны факультэт Іркуцкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту. Паралельна займаўся беларушчынай, фактычна беларуская справа стала галоўнай у жыцьці. Тое, што мэтадам спробаў і памылак адаптаваў у ІТБК, цяпер пашырае і ўдасканальвае разам з «Крывічамі»:
«У нас адразу ўзьніклі тэматычныя сэкцыі: па вывучэньні беларускай мовы, па вывучэньні абрадавых песень, па вывучэньні народных танцаў і г.д. Зьявіліся рамесьнікі — маладыя дзяўчаты, хлопцы, якія займаюцца ткацтвам, вышыўкай, саломапляценьнем, вырабляюць фібулы. Крок за крокам узьнік попыт на беларускую тэму, а ўнутры супольнасьці беларусаў Прыбайкальля вымалявалася мода на вывучэньне беларускай мовы. Для кагосьці, асабліва па беларускіх вёсках Сыбіры, яна ўвесь час заставалася роднай. Але для бальшыні тых, хто нарадзіўся тут у трэцім-чацьвёртым пакаленьнях, была ў навіну. Шмат хто дзякуючы нам пачуў яе ўпершыню. Такім чынам мы запачаткавалі моду на беларускасьць».
Калегі Рудакова не сумняюцца, што перамога ў конкурсе, які ініцыявала адміністрацыя Іркуцку, цалкам заканамерная — ніводная этнічная суполка ў рэгіёне не выяўляе такой актыўнасьці, як беларусы. У вёсках, некалі закладзеных беларусамі-перасяленцамі, з размахам ладзяцца традыцыйныя сьвяты — Каляды, Купальле, Дзяды, «Гуканьне вясны», «Багач», «Камаедзіца» ды іншыя.
Шмат гадоў працуе «Беларуская хата», дзе можна набыць сувэніры і традыцыйныя вырабы і замовіць вышыванку аўтарства Волі Галанавай. Ня так даўно ў горадзе запрацавала кавярня «Беларуская глеба». Шэф-кухары — адмыслова выпісаныя зь Беларусі знаўцы аўтэнтычнай кухні, а гаспадар установы, бізнэсовец Сяргей Глебец сёлета стаў сябрам «Крывічоў»:
«Раз-пораз ладзім „этнічны лікбез“, — кажа Алег Рудакоў. — Скажам, у абласной бібліятэцы Малчанава-Сыбірскага праводзілі адмысловую вечарыну, прысьвечаную беларусам. Яна складалася з трох асноўных блёкаў. Першым быў лекторый, падчас якога мы распавядалі, хто такія беларусы, чым яны адрозьніваюцца ад расейцаў, украінцаў; адкуль узяліся, як трапілі ў Сыбір, якія былі асноўныя плыні перасяленьня беларусаў. У другой частцы з нашым аўтэнтычным ансамблем „Крывічы“ прасьпявалі некалькі народных песень. Нарэшце, пры канцы ўсіх ахвотных навучылі беларускім танцам — скакалі падэспань, кракавяк ды іншыя. Усе, хто прыйшоў на сустрэчу (а сабралася больш за паўсотні чалавек), у адзін голас казалі, што вельмі спадабалася».
«Гэканьне» беларусаў выклікае падазрэньне
Як удакладняе Алег Рудакоў, на пачатку 1990-х тых, хто ў расейскай Сыбіры размаўляў між сабой па-беларуску, амаль не было. За выключэньнем хіба бабулек па вёсках, выхаваных бацькамі-перасяленцамі. Але ў нулявых карціна зьмянілася: паўстала моцная супольнасьць маладых людзей, якія цікавіліся сваім паходжаньнем, хацелі ведаць мову продкаў. Гэта знаходзіла разуменьне і цікавасьць у жыхароў, якія разам з нашчадкамі беларусаў ахвотна наведвалі літаратурныя і гістарычныя вечарыны.
Але апошнім часам адчулася ня вельмі добрая тэндэнцыя — насьцярожанае стаўленьне да ўсіх нярускамоўных. Асабліва гэта абвастрылася пасьля пачатку збройнага канфлікту на ўсходзе Ўкраіны:
«Быў выпадак, выбраліся на адну імпрэзу. З намі паехаў малады чалавек, дарэчы, зь беларускімі каранямі. Як толькі мы пачалі размаўляць па-беларуску, ён перапыніў: „А что это вы все по-белоруски, не можете, что ли, по-русски?“. То бок яўная нэгатыўная рэакцыя. Дый простае назіраньне: калі раней мы выпраўляліся на нейкае сьвята па вуліцы ў нацыянальных строях, размаўлялі між сабой па-беларуску, на нас глядзелі цалкам добразычліва. А цяпер ужо досыць напружана: хто такія, пра што там па-свойму „гэкаюць“? Стаўленьне адчувальна зьмянілася за апошні час, калі ў СМІ пайшло нэгатыўнае асьвятленьне падзеяў ва Ўкраіне, калі фармуецца варожы вобраз украінцаў. І гэтая нэгатыўная кампанія, безумоўна, уплывае на розум людзей, на розум простых жыхароў, для якіх розьніцы паміж усімі, хто „ня рускі“, часьцяком няма».
Паводле афіцыйных зьвестак адміністрацыі Іркуцку, які адпачатку фармаваўся як горад перасяленцаў, тут пражываюць прадстаўнікі 120 нацыянальнасьцяў. Адны этнічныя групы ўкарэненыя тут здаўна — бураты, башкіры, эвенкі, чувашы, карэйцы, беларусы, украінцы, палякі, габрэі. Іншыя прадстаўляюць новыя дыяспары — армяне, таджыкі, кіргізы, чачэнцы, туркмэны і г.д. На гэты момант зарэгістравана 39 нацыянальна-культурных абʼяднаньняў, якія працуюць з рознай ступеньню актыўнасьці.
Конкурс на лепшую этнічную супольнасьць ладзіцца ад 2011 году дзеля падтрымкі і заахвочваньня ініцыятыў, арыентаваных на захаваньне нацыянальных моваў, традыцый і культуры. Бюджэт імпрэзы — 300 тысяч расейскіх рублёў, у эквіваленце 5 тысяч даляраў.
