Рэпартаж пра тое, як у Чарнігаве ў памяшканьні Кацярынінскай царквы Кіеўскага патрыярхату працуе першая беларуская бібліятэка.
Адкрыў яе ўкраінскі сьвятар Яўген Орда, які паходзіць са знакамітага беларускага роду Ордаў. А кнігі перадаў удзельнік баёў на Данбасе, баец беларускага паходжаньня Сяргей Багукалец.
Пра тое, як нарадзілася ідэя стварэньня бібліятэкі, адкуль кнігі і чаму яны патрэбныя чарнігаўскім беларусам, айцец Яўген Орда распавёў Свабодзе.
Украінскі сьвятар зь беларускага роду
Чарнігаўскі сьвятар Яўген Орда сваёй радзімай прызнае Ўкраіну і Беларусь. Калісьці на сутыку гэтых дзьвюх цяперашніх краін жылі і працавалі яго славутыя продкі зь беларускага роду Ордаў. З гэтага роду і знакаміты мастак і кампазытар — Напалеон Орда.
Сам айцец Яўген нарадзіўся ў Расеі. Пра сваё беларускае паходжаньне даведаўся яшчэ ў юнацтве ад бацькоў.
«Мяне заўсёды цягнула да родных каранёў», — кажа сьвятар.
Празь нейкі час бацькі Яўгена вырашылі перабрацца з расейскага Сургуту ва Ўкраіну. У Чарнігаве атайбаваліся невыпадкова. Недалёка адсюль — маёнтак «Лугавэ», які належаў іхнім продкам, вымушаным пакінуць Беларусь пасьля 1830 году, калі было здушана антырасейскае паўстаньне.
Жыцьцё ва Ўкраіне абудзіла ў будучым сьвятары патрыятызм і скіравала да царквы. Да таго ж Орда пэўна ведаў: сярод ягоных продкаў быў і біскуп.
«Захаваць сапраўдную веру і патрыятызм, данесьці іх да людзей я мушу толькі ў якасьці сьвятара, — і дадае: — Нацыя павінна атаясамляцца з духоўнасьцю». Прызнаецца: «Я ніколі ня здолеў бы служыць Рускай праваслаўнай царкве».
Ужо 7 гадоў айцец Яўген служыць у Екацярынінскай царкве Чарнігава, якая належыць да УПЦ Кіеўскага патрыярхату. Першае яго набажэнства адбылося 28 ліпеня 2008 году, але гэты дзень ён успамінае з болем. Тады прыхільнікі Маскоўскага патрыярхату штурмам бралі царкву, не жадаючы прызнаваць яе пераход у Кіеўскі патрыярхат.
«Спачатку іх было няшмат — чалавек 20–30. Потым прыехалі рускія нацыяналісты, і ўжо каля 500 чалавек на месцы аблажылі царкву, зрэзалі крыжы», — успамінае Яўген і дадае, што з таго дня разам з абаронцамі «Кацярынкі» яму давялося пражыць у царкве два месяцы. Раз на суткі дзьверы адмыкалі, каб пусьціць прыхаджан памаліцца.
«Так трох хлопцаў страцілі. За храм моцна змагаліся расейскія сілы. Ціснулі. Але мы выстаялі і перамаглі. Храм стаў украінскім», — кажа Орда.
У гонар абаронцаў «Кацярынкі» ў царкве па-ранейшаму як напамін вісяць сьцягі ўкраінскага «Правага сэктару» і Чарнігаўскага станічнага казацтва.
Не прайшла міма кацярынінскага сьвятара вайна на Данбасе. Акрамя царкоўнай працы ў Чарнігаве, Орда — капэлян украінскай арміі. Айцец Яўген бярэ чынны ўдзел у чарнігаўскім «Цэнтры падтрымкі добраахвотніцкіх фармаваньняў». Сваімі рукамі ён зьбірае і дастаўляе гуманітарную дапамогу ўкраінскім байцам у зону АТА. Дапамагаюць яму мясцовыя валянтэры, сярод якіх хапае чарнігаўскіх беларусаў. Іх Орда асабліва хваліць за працавітасьць і суперажываньне.
Орда вызначае, што за час паездак у АТА сустракаў шмат беларусаў. Пра іх Орда кажа толькі: «Сапраўдныя патрыёты». Калі хто зь іх папросіць, айцец Орда правіць там набажэнствы па-беларуску.
Беларускі куток у Чарнігаве заснаваў «кібарг» з Луганскага аэрапорту
Айцу Орду добра запомнілася адна з паездак у зону АТА, дзе ён пазнаёміўся зь беларускім добраахвотнікам з Чарнігава — Сяргеем Багукальцам. Дзякуючы беларускаму «кібаргу» беларускія кнігі і трапілі ў Кацярынінскую царкву.
«Сяргей тады быў у Луганскім аэрапорце. У той час як байцы прасілі даслаць ежу, адзеньне і абутак, Сяргей прасіў дасылаць яму беларускія кнігі. Зь Менску Сяргею і перадалі беларускія кнігі. У Луганску іх скінулі зь верталёта, — успамінае Яўген. — Ён часта іх чытаў. Пазьней частка кніг згарэла ў Луганскім аэрапорце, астатнія Сяргей прывёз у Чарнігаў».
Намаганьнямі айца Орды праз пэўны час стосы кніг з зоны баёў ператварыліся ў сапраўдную беларускую бібліятэку — першую ва Ўкраіне.
«Калі я адчуў, што гэта сапраўдны беларус і беларускія кніжкі, я зразумеў, што трэба ствараць бібліятэку. Да таго ж у Чарнігаве жыве шмат беларусаў», — кажа Орда.
Паводле афіцыйнай статыстыкі, у Чарнігаве 12 тысяч беларусаў. Шмат іх можна сустрэць і непадалёк ад Чарнігава, у прымежнай паласе — напрыклад, у пасёлку Рэпкі. Беларуская гаворка для чарнігаўскіх вуліц не навіна. Багата беларусаў прыяжджае сюды на закупы і адпачынак. Мясцовыя рынкі таньнейшыя за беларускія.
«Пакуль што ў Чарнігаве няма беларускай царквы», — кажа Орда. Аднак, паводле ягоных слоў, Кацярынінская царква вельмі папулярная сярод беларускіх вернікаў. Прычына простая: памяшканьне царквы для іх як дом, дый сам Яўген Орда ставіцца да беларусаў па-братэрску.
Ёсьць у Кацярынінскай царкве нават беларуская ікона. Орда кажа, што яна з Жыровічаў.
Беларускія кнігі і іконы
Цяпер у бібліятэцы Орды каля 200 кніг. Сама бібліятэка ў царкве на другім паверсе. Тут утульныя месцы для чытаньня, шмат абразоў.
Літаратура ў бібліятэцы на ўсялякі густ: ад дакумэнталістыкі да царкоўных кніг. Беларуская клясыка прадстаўлена творамі Купалы і Коласа, Быкава, Караткевіча. Ня так даўно зьявіліся некалькі падручнікаў па беларускай мове і дзіцячых кніжак.
«Трэба падтрымліваць беларускую мову і пашыраць яе ў сьвеце», — кажа Орда. Але найперш ён турбуецца яе станам і роляй у самой Беларусі.
Кніжныя паліцы папаўняюцца. Спрыяюць гэтаму неабыякавыя людзі. У прыватнасьці, час ад часу перадае кнігі Кацярынінскай царкве гомельскі актывіст і журналіст Кастусь Жукоўскі.
«Кнігі ў Гомелі зьбіраю з рук: хто што дасьць», — кажа Кастусь і дадае: «Яўген Орда — сапраўдная глыба».
З моманту адкрыцьця беларуская бібліятэка стала ў Чарнігаве папулярнаю. Па словах айца Орды, толькі адна тутэйшая сямʼя беларусаў узяла адразу 30 кніг.
Сьвятар кажа, што некаторыя кнігі дэфіцытныя: царкоўная літаратура, падручнікі вучыць мову, кніжкі па гісторыі Беларусі.
Для самога сьвятара найбольш каштоўная якраз царкоўная беларуская літаратура, малітоўнікі. Год таму ў Чарнігаве прайшлі першыя дзіцячыя хрэсьбіны на беларускай мове. Сямʼя прыехала з Рэчыцы. Орда старанна рыхтаваўся — вучыў беларускія малітвы. Толькі саміх малітоўнікаў у яго дужа мала.
«Няма і з чаго вывучаць беларускую мову, — падсумоўвае айцец, — добрыя кніжкі заўсёды патрэбныя».
У плянах — беларуская школа ў Чарнігаве
Пра сваю кніжную ініцыятыву сьвятар кажа: «Гэта толькі пачатак».
Орда марыць, каб беларусы вызнавалі сваю беларускасьць, каб ведалі родную мову, дзе б ні былі.
«Калі ў душы ўсе гэтае пракінецца — ты станесься сапраўдным беларусам. Адчуеш, што кроў беларуская цябе кліча, — айцец Яўген спадзяецца, што бібліятэка стане першым крокам да стварэньня беларускай школы ў Чарнігаве. — Спадзяюся, што ў Чарнігаве будзе сапраўдная беларуская школа». Ён нагадвае, што ў Чарнігаве гадуецца шмат беларускіх дзяцей.
Ахвяравальнік першых кніжак чарнігаўскі беларус Сяргей Багукалец тым часам ужо скончыў добраахвотніцкую службу ў зоне АТА на Данбасе, вярнуўся дахаты.
Ён шкадуе, што пакуль мала публічных беларускіх мерапрыемстваў праходзіць у Чарнігаве. Прыехаць на гістарычную радзіму яму не ўдаецца. Беларускія памежнікі паставілі яму ў пашпарт штамп «Уезд забаронены». Гэта сталася пасьля таго, як яго ў «чорны сьпіс» унесла Расея. Тое самае тычыцца і самога айца Орды. Прыехаць і набыць яшчэ беларускіх кніжак ні той, ні другі ня могуць.
Сяргей Багукалец кажа, што ўсё ж спадзяецца праз 4 гады наведаць Беларусь — і мяркуе, што тады яму ўжо нічога там ня будзе пагражаць.
Іна Кардаш, студэнтка ЭГУ,
адмыслова для Радыё Свабода
