Радаўніца — вельмі адметны дзень у беларусаў. Гэта адзінае сьвята ў беларускім календары, якога няма ў календарах іншых народаў. І гэта невыпадкова. Тысячы машын выяжджаюць зь беларускіх гарадоў па ўсёй краіне ў кірунку вясковых могілак. У гэтыя дні беларускія вёскі сапраўды ажываюць. Ажываюць успамінамі, старымі песьнямі, рознымі показкамі. Але ёсьць мясьціна, куды людзі едуць штогод абавязкова. І няважна, колькі кілямэтраў трэба праехаць.
У радыяцыйна-экалягічны запаведнік, а па-простаму — у зону адсяленьня, людзі едуць і зь Беларусі, і з Расеі, і зь Літвы. Бо шлягбаўмы гэтай зоны ўздымаюцца толькі ў гэтыя дні. І, наведаўшы могілкі, людзі доўга ходзяць па пустых, зарослых вуліцах, сярод тых дамоў, дзе прайшло іх дзяцінства і маладосьць. Як у вялікай некалі вёсцы Аравічы. Дзе я спрабаваў зразумець гэты беларускі фэномэн. Прыцягненьня да родных магіл.
Першае, што ўражвае ў зоне, — гэта не перамога прыроды над цывілізацыяй, а радасныя твары людзей. Усьмешкі на фоне даўно пакінутых радавых гнёздаў.
— Атрымалі кучу адрэналіну на цэлы год наперад. Мы ўжо чакаем наступнага мая. Мы сёньня па Прыпяці заплыў рабілі. Мы самі зь Пецярбургу. Трэба паглядзець, на магілках пабыць.
— А настальгія? Я выехала адсюль, калі дзевяць клясаў скончыла. Родны кут. Мы кожны год наводзім тут парадак. Высякаем дрэнныя дрэвы каля магіл. Сёлета навязалі трыццаць ручнікоў. Нават на тыя магілы, да якіх ніхто не прыехаў.
Некалькі маладжавых кабет з каржакаватым дзядзькам стаяць каля былой калгаснай сталоўкі і ўспамінаюць, які тут некалі быў курорт.
— Да радыяцыі, як вясна пачынаецца, на выходных увесь Гомель ужо тут. Дзяўчаты загараюць. Гэта быў курорт. Тут мы сустракаем аднаклясьнікаў. Некаторых ужо не пазнаеш. Трыццаць гадоў прайшло!
— Гэта наша радзіма. Якая краса! Была краса.
— Трэба было не высяляць гэтую зону. Хай жылі б людзі.
— Я цяпер жыву ў Белгародзкай вобласьці, там адкрытыя руднікі. Я там горш сябе адчуваю, чым тут, у радыяцыі.
— Такой прыроды нідзе няма. Калі высялялі, тут было 600 двароў. Тут другі Крым быў.
У свае хаты мае суразмоўцы стараюцца лішні раз не заходзіць. Каб не псаваць настрой сьлядамі марадэрства.
— Там жа ўсё парабавалі. І дахі пазрывалі, і ўсё. А хто? Ды тыя, што працавалі тут. Машынамі вывозілі.
А вось стаіць невялікая кампанія каля дома, дзе зусім абваліўся дах. Высокі сівы разважлівы дзядзька добра памятае, як іх сям’ю высялялі з гэтага дома.
— Сеў самалёт на гародзе. Выйшаў вялікі дзядзька з аграменнай кукардай. Заўтра, кажа, мы вас адсюль эвакуіруем. Таму што перастройка і гласнасьць. А так пражыў бы тут 80 гадоў, і нічога б з табой не было. А так прыйдзецца эвакуіраваць. Памерлі ў асноўным тыя, хто рыдлёўкай кідаў графіт. У скафандрах. Тыя сышлі ў нябыт. На працягу пяці-сямі гадоў.
У Аравічы дзядзька прыехаў з Краматорску. І ня мог ня выказаць сваю пазыцыю карэспандэнту Свабоды.
— Я жыву ў дзяржаве, значыць, павінен прытрымлівацца яе законаў. Падабаецца мне дзяржава ці не падабаецца. Але супраць яе я пайсьці не магу. Калі зноў пачнуцца баявыя дзеяньні, трэба выяжджаць. Можна прапасьці. Па Краматорску лупілі, па аэрадроме. Трыццаць чалавек загінула адразу.
— А сёньня ў Краматорску яшчэ ёсьць людзі, якія за Расею?
— Да храна. Як у лазьню пойдзеш, дык працэнтаў 70 такіх, супраць дзяржавы. І грошы ім плацяць, і пэнсіі. Сядзіць былы вайсковец, шыю разьеў, пэнсія тры з паловай тысячы грывень, і супраць дзяржавы.
Што будзе з краем, калі яго зусім пакінуць людзі? У адселенай зоне гэта бачна лепш, чым дзе. Прыгожага ў гэтым мала. Найбольш прыгнятаюць ня кінутыя палі, не разбураныя дарогі, не зарослыя двары. А выбітыя чорныя шыбы.
Але ёсьць каля Аравічаў хутар, дзе шыбы ў вокнах засталіся цэлыя. З-за чаго дом выглядае жывым.
Ад хутара ў бок Прыпяці ідуць тры пажылыя браты Кулакоўскія. І, задаючы сваё банальнае пытаньне, я зразумеў, што ў адказе людзей інтанацыя важнейшая за самі словы. Бо словамі гэтыя пачуцьці не перадасі.
— Штосьці цягне паглядзець. Вось мы знайшлі зараз свае сшыткі, свае кнігі знайшлі школьнага часу. Падарункі, фатаздымкі маміны, татавы. Знайшлі паштоўкі старыя. Маміна адзеньне як вісела, калі яна зьехала, так і вісіць. Вось і цягне паглядзець.
— Хаця б раз на год. Вось паглядзелі, усё ўспомнілі. Дрэвы, якія яшчэ засталіся. Тут прайшло наша дзяцінства. Вось тут стаяла прыстань. Але бераг ужо адышоў далёка.
— На душы ад усяго гэтага камень. Здаецца, каб сёньня сказалі — прыяжджайце і жывіце, мы б прыехалі сюды. І зноў па новай усё б пачыналі. У нашу хату можна прыяжджаць і жыць. Дах цэлы, вокны цэлыя. Цяжар на душы.
— Усё, што бацька рабіў, цэлае. І рамы, і ліштвы. Нават бацькавы мыліцы валяюцца. Ён быў інвалідам вайны.
— Нават канапа, бацькам зробленая, стаіць.
Тут, дзе людзі даўно не жывуць, сярод пакалечаных дарог, разьбітых прыпынкаў і дагледжаных могілак, неяк па-асабліваму гучаць старыя палескія песьні. Старую Марыю доўга ўпрошваць не давялося.
Кавалюла, хлопец добры
Ён па сьвеце ходзіць.
Не адную чарнявую
З ума-сьвету зводзіць.
