(Дракахруст: ) У цяперашняй сытуацыі нейкае паразуменьне паміж афіцыйным Менскам і Захадам выглядае як ніколі неверагодным. Тое, як у Беларусі прайшлі выбары, брутальныя рэпрэсіі супраць іншадумцаў выклікалі хвалю абурэньня ў Эўропе і ЗША, якое гэтым разам набыло форму канкрэтных мераў – і Злучаныя Штаты і Эўразьвяз увялі фінансавыя і візавыя санкцыі супраць беларускіх афіцыйных асобаў, якія лічацца найбольш вінаватымі ў парушэньнях правоў чалавека. Пад санкцыі патрапіў і сам кіраўнік Беларусі.
Падставаў для размовы пра нейкую нармалізацыю адносінаў наагул не было б, калі б не адзін фактар – расейскі “газавы наступ”, паведамленьне “Газпрому” аб падвышэньні з наступнага году цаны на газ для Беларусі з 47 да 200 даляраў за тысячу кубамэтраў.
Гэты крок Масквы , які будзе мець відавочныя эканамічныя, і менш відавочныя, але ад гэтага можа больш важныя палітычныя наступствы, ізноў зрабіў актуальнымі па меншай меры размовы пра ролю, якую можа адыграць Захад у гэтым канфлікце паміж Беларусьсю і Расеяй.
Прагучала заява самога Лукашэнкі наконт таго, што на “кожны крок Захаду насустрач Беларусі мы будзем рабіць два”. Падобных заяваў і раней рабілася шмат, але зараз, відаць, у чарговы раз узьнікла патрэба ў падобных заявах. Да гэтых эўрапэйскіх крокаў насустрач можна аднесьці выказваньні старшыні Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы Рэнэ ван дэр Ліндэна пра непажаданасьць ізаляцыі Беларусі і ягоныя пляны наведаць Менск.
Але калі пэўных палітычных крокаў у накірунку зьдзелкі паміж Менскам і Эўропай пакуль , па вялікім рахунку, няма, гэтая тэма актыўна абмяркоўваецца аналітыкамі. Вярта зьвярнуць увагу на дзьве публікацыі – расейскага палітоляга Фёдара Лукьянава і польскага аналітыка Ежы Марэка Навакоўскага. Лукьянаў у артыкуле “Лібійскі шлях Лукашэнкі” прыгадвае, як Захад нармалізаваў адносіны нават з палкоўнікам Каддафі, на сумленьні якога – значна больш, чым на сумленьні беларускага кіраўніка. А Навакоўскі ў рэдагаваным ім часопісе Wprost паставіў пытаньне рубам – што лепш беларуская незалежнасьць з Лукашэнкам ці беларуская дэмакратыя пад апекай Масквы. Сп-ры Лукьянаў і Навакоўскі – госьці сёньняшняга “Праскага акцэнту”.
Сп-р Навакоўскі, Ваш апошні артыкул пра Беларусь рэзка вылучаецца з агульнага хору публікацыяў польскага друку на гэтую тэму. Вы фармулюеце вельмі жорсткую дылему: беларуская незалежнасьць з Лукашэнкам ці беларуская дэмакратыя пад апекай Масквы і заклікаеце да дыялёгу з афіцыйным Менскам на карысьць першага варыянту. А чаму Вы лічыце, што такая дылема наагул існуе, чаму нельга дасягнуць незалежнасьці і дэмакратыі без Лукашэнкі? Хіба не да гэтага вядзе формула, выпрацаваная Эўразьвязам: байкот і санкцыі супраць беларускай улады+падтрымка беларускай грамадзянскай супольнасьці?
(Навакоўскі: ) “Я сказаў так: гэтая дылема можа з’явіцца. Канешне, Беларусь можа дайсьці да дэмакратыі і без Лукашэнкі, але на дадзены момант я бачу, і ня толькі я, калі мы будзем вельмі выразна ставіць дэмакратыю на першае мейсца, дык цаной за гэта можа быць незалежнасьць. Не абавязкова, але можа. Калі расейцы будуць ключавым партнэрам, што да дэмакратызацыі Беларусі – а так цяпер многія мяркуюць: папрасіць Расею аб гэтым, дык Масква прывядзе да ўлады тых людзей, якія прыхільныя Расеі”.
(Дракахруст: ) Са сп-ром Навакоўскім нязгодны беларускі палітоляг Віталь Сіліцкі. Паводле яго недарэчнай зьяўляецца самыя дылема – незалежнасьць з Лукашэнкам ці дэмакратыя пад апекай Масквы.
(Сіліцкі: ) Дылема , на мой погляд, цалкам фальшывая. Сыстэма як раз існуе з-за таго, што яна існуе пад крылом Масквы. Казаць аб тым, што ці незалежнасьць з "бацькам" ці дэмакратыя без незалежнасьці ці без Беларусі - гэта прызнаваць тую інтэрпрэтацыю незалежнасьці, якую вызнае сам Лукашэнка. Ён зводзіць незалежнасьць фактычна да двух рэчаў - гэта ягоная ўласная ўлада і труба.
Усе гэтыя апошнія размовы наконт таго, што трэба дапамагаць "бацьку" мацаваць незалежнасьць - гэта размовы, якія іграюць яму на руку. Я мяркую, што такой дылемы проста не існуе.
(Дракахруст: ) Наступнае пытаньне – у Маскву, аўтару артыкулу “Лібійскі шлях Лукашэнкі” Фёдару Лукьянаву. Чаму Вы лічыце, што Захад, Эўропа, назваўшы Лукашэнку апошнім дыктатарам кантынэнту, пойдзе зь ім на нейкія кантакты, ці ня страціць Захад пры гэтым ўсе маральныя перавагі сваёй сёньняшняй пазыцыі?
(Лукьянаў: ) З пункту гледжаньня маралі, зразумела , гэта будзе вельмі дзіўным рашэньнем, але я нездарма ў сваім камэнтарыі напісаў пра "лібійскі шлях". Больш адыёзнага лідэра, чым Каддафі, цяжка сабе ўявіць. Ён у пэўным сэнсе быў горш за Хусэйна, бо Саддама абвінавачвалі ў тым, што ён крывавы дыктатар і заціскае ўласны народ, а вось Каддафі афіцыйна лічыўся галоўным міжнародным тэрарыстам, ён прызнаў, што па ягонаму загаду былі забітыя больш за 200 эўрапэйцаў падчас тэракту ў 1988 годзе. Але ўсе гэта не перашкодзіла знайсьці падыходы да яго. Ён, праўда, сам першы пайшоў насустрач, спалохаўшыся лёсу Хусэйна. Аднак ягонае пасланьне было ўспрынятае. І зараз Лібія ня проста прынятая ў міжнародную супольнасьць, але і набыла рэспэктабэльнасьць.
Лукашэнка, у параўнаньні з Каддафі, асоба больш прыстойная. Зразумела, Беларусь - Эўропа, а Лібія - не Эўропа. Зь іншага боку, Лібія, як і Беларусь , уваходзіць у зону эўрапэйскай палітыкі суседзтва Эўрапэйскага Зьвязу.
І таму ўсё магчыма. Але каб на Захадзе пачалі інакш глядзець на Лукашэнку, ён павінен даказаць, што ягоныя намеры сурьёзныя. Я мяркую. што першая ўмова - гэта рэзкае пагаршэньне адносінаў з Расеяй, а гэта цалкам магчыма. І другое - гэта нейкія крокі па ўнутранай лібэралізацыі рэжыму. Яны павінны прадэманстраваць калі ня тое, што ён гатовы гуляць паводле эўрапэйскіх правілаў, то хаця б рабіць выгляд, што ён гатовы гуляць.
(Дракахруст: ) Тое ж пытаньне, пра маральны бок праблемы – у Варшаву да Ежы Марэка Навакоўскага. Эўропа і Злучаныя Штаты рэзка асудзілі тое, як праводзіліся апошнія прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі, а таксама брутальныя расправы зь іншадумцамі, супраць беларускіх афіцыйных асобаў, вінаватых у парушэньнях правоў чалавека, уведзеныя візавыя і фінансавыя санкцыі. Калі Захад у гэтай сытуацыі пойдзе на нейкія перамовы з Лукашэнкам – ці ня згубіць ён у гэтых умовах свой твар, ці ня стане гэта здрадай у адносінах да беларускіх дэмакратаў, якія церпяць ад перасьледу беларускіх уладаў?
(Навакоўскі: ) “Ня думаю. Ведаеце, калі б Лукашэнка згадзіўся на дэмакратызацыю сыстэмы, гэта азначала б , што раней ці пазьней ён страціць уладу. Хіба што ён бы цалкам зьмяніўся, што хіба ня вельмі рэальна. Сутнасьць дэмакратычнай сыстэмы ў тым, што яна адкідае ня толькі дыктатараў, але ўвогуле радыкальныя, харызматычныя фігуры. Калі нічога не рабіць, можа пачацца чарговы “дэмакратычны экспэрымэнт у Беларусі” – як калісьці Лукашэнка выйграў дэмакратычныя выбары. Цяпер беларуская дэмакратыя можа мець яшчэ адзін посьпех, апошні, калі да ўлады прыйдуць, спрашчаючы, Казулін і посткамуністы. Мілінкевіч – гэта гарантыя празаходняга выбару Беларусі, а яны – гарантыя таго, што Беларусь будзе падобнай да Расеі, краіны з алігархічнай сыстэмай”.
(Дракахруст: ) Падставай для усіх развагаў пра перамовы з Лукашэнкам зьяўляецца перасьцярога, што “газавы наступ” Масквы можа паставіць пад пагрозу незалежнасьць Беларусі? А чаму так лічыцца? У рэшце рэшт і заходнія краіны, і беларуская апазыцыя ўвесь час казалі, што беларускі рэжым трымаецца адно на падтрымцы Масквы. Масква падтрымку скасоўвае. Можа, трэба гэта вітаць, а не кідацца ратаваць Лукашэнку?
(Сіліцкі: ) Што тычыцца цаны на газ. Усім вядома, што існуе пэўныя працэсы - Беларусь і Расея вызначаюць цану на газ, потым усясьветныя кошты падскокваюць і час ад часу ўзьнікае патрэба ў карэкцыі, бо Беларусі прапаноўвалі цану ў 50 даляраў за тысячу кубамэтраў, калі ўсясьветная цана была 90-100. Зараз яна 200 даляраў. Палова гэтага пытаньня ня тычыцца аніякага палітычнага шантажу. Другая палова тычыцца.
Да гэтага я дадам, што паводле маёй інфармацыі некаторыя формы датацыяў, прынамсі , зьвязаныя з перапродажам нафты, Беларусі ўжо абрэзаныя.
Ці гэта карысна для беларускай незалежнасьці? Ведаеце, газавая "ігла" - гэта доўгатэрміновая бомба пад беларускую незалежнасьць, бо яна пераўтварае эканоміку і грамадзтва ў сапраўднага наркамана, у адзінку, цалкам залежную ад Расеі. Чым раней мы зь яе саскочым, тым лепш. Больш за тое, чаму Расеі цісьне на Лукашэнку менавіта зараз, не да выбараў, а пасьля? Таму што яна выбрала той момант, калі Лукашэнку, даруйце, нічога не пагражае. Вось адзін з фактараў гульні, што гэта не нясе аніякай небясьпекі для геапалітычных інтарэсаў Расеі, але і для самога Лукашэнкі. Мне здаецца, што зараз Лукашэнка ў стане ў большай ступені, чым нейкі дэмакратычны ўрад, які прыйдзе пасьля яго, абсарбіраваць палітычныя і сацыяльныя кошты, якія зьвязаныя з гэтай карэкцыяй цэн, з гэтай газавай атакай.
Што да пытаньня станоўча гэта ці адмоўна. З аднаго боку зразумела адмоўна, бо людзям давядзецца больш плаціць і многія пабяднеюць. Зь іншага боку - гэта неабходны крок. Калі мы хочам, каб Беларусь была незалежнай, мы проста павінны адмовіцца кліенцкага існаваньня, і чым раней мы гэта зробім, тым лепш.
(Дракахруст: ) Сп-р Навакоўскі ў сваім артыкуле піша пра “газавы шантаж” Менску з боку Масквы. Але тая цана на газ, якую “Газпром” прапануе Менску, гэта цана, якую спакойна плаціць Польшча, не кажучы пры гэтым пра нейкі шантаж ці пагрозу польскай незалежнасьці. Можа, пагроза – уяўная?
(Навакоўскі: ) “Ёсьць розьніца – Польшча плаціць такую цану за газ, але Польшча знаходзіцца ў рынкавай сыстэме, яе гаспадарка інтэграваная ў заходнюю. Так, рынкавая цана ёсьць у рэшце рэшт цаной за незалежнасьць. Некаторыя беларускія тавары канкурэнтназдольныя як на расейскім, так і на заходнім рынку менавіта таму, што яны танныя. Калі заўтра падвысіць цану газу для Беларусі у некалькі разоў, дык беларускія прадпрыемствы чакае катастрофа. Канец экспарту і на захад, і на ўсход. Канешне, трэба, каб цана была рынкавай, але не адразу, бо гэта зруйнуе эканоміку”.
(Дракахруст: ) Падчас кожнага з мінулых крызысаў у беларуска-расейскіх адносінах у Маскве кожны раз гучала перасьцярога, што Лукашэнка ў выпадку чаго кінецца на Захад, дзе яго, маўляў, сустрэнуць з абдымкамі. Але, зараз выглядае, шлях гэты цалкам спалены. Чаму ж наагул узьнікае думку пра такі сцэнар?
(Лукьянаў: ) На мой погляд, тут галоўнае пытаньне - здольнасьць Захаду весьці гульню. Зразумела, што на Лукашэнцы столькі ўсяго вісіць пачынаючы з антыканстытуцыйных рэфэрэндумаў і нелегітымных выбараў і сканчаючы падазрэньнямі ў ліквідацыі палітычных супернікаў, што цяжка ўявіць сабе рэзкую зьмену стаўленьня да яго. З гэтага Масква і зыходзіць, што яму падзецца няма куды. Хаця некалькі тыдняў таму былы кіраўнік крамлёўскай адміністрацыі Аляксандар Валошын, выступаючы ў Бэрліне, выказаў іншае меркаваньне. Ён кіраваўся лёгікай, паводле якой на Захадзе настолькі кепска ставяцца да Расеі, што гатовыя прыняць ў абдымкі любога, хто зь ёй у канфлікце.
Паводле Валошына, калі Лукашэнка ўступіць у канфлікт з Расеяй, ён адразу стане пажаданым ў Эўразьвязе і ў ЗША. Гэта ня так усё проста, але я думаю, што нейкія элемэнты гульні з боку Захаду могуць быць. Тым больш што пытаньне стаіць так: ці чакаць, пакуль гэты рэжым сам сабой абрынецца ці рабіць актыўныя дзеяньні. Чакаць можна, але пакуль сп-пр Лукашэнка прадэманстраваў, што "аранжавыя мікробаў", якіх палохаюцца ўсе на постсавецкай прасторы, ён здольны нэўтралізаваць.
Усе гэтыя санкцыі Эўразьвязу і ЗША , замарожваньне ці то існых ці то мітычных рахункаў - яны такія рытуальныя, і вялікай шкоды ня робяць.
Тое, што адбываецца ва Ўкраіне, дзе падзеі адбываюцца не настолькі пасьпяхова , як чакалася, на мой погляд паказвае, што пэрыяд "каляровых" рэвалюцыяў скончыўся: ці знайшлася проціатрута ў аўтарытарных сыстэмах ці то скончылася энэргія такіх падзей. Не хачу будаваць прагнозы, але гульня можа быць самая розная.
(Дракахруст: ) Вэрсыя сп-ра Лукьянава часткова падцьвяржаецца фактамі найноўшай гісторыі. Калі ў лютым 2004 году Расея на некалькі гадзінаў адключыла газ Беларусі, то Эўропа, павагаўшыся, у вельмі стрыманай форме ўсё ж падтрымала беларускую пазыцыю. Куды больш адназначнай была эўрапэйская падтрымка Ўкраіны ў яе сёлетнім газавым канфлікце з Расеяй. Вы, сп-р Сіліцкі, гаворыце пра ўяўнасьць дылемы, сфармуляванай Ежы Маракам Навакоўскім. Ну а калі газавыя спрэчкі Менску і Масквы дойдуць да рэальнага супрацьстаяньня, да адключэньня газу , Эўропе давядзецца рабіць выбар.
(Сіліцкі: ) Эўропа тут не назіральнік збоку ў гэтай гіпатэтычнай сварцы паміж Пуціным і Лукашэнкам. Расейскі газ у Эўропу ідзе праз Беларусь, гэтаксама як і праз Украіну. Для Эўропы ня ёсьць галоўным пытаньнем, што рабіць з Беларусьсю, давайце ня будзем цешыць сябе ілюзіямі. Для Эўропы галоўнае пытаньне - гэта выпрацоўка адзінай энэргетычнай палітыкі, стварэньне "энэргетычнага Эўразьвязу". Тое, што адбылося паміж Расеяй і Ўкраінай напачатку гэтага году, вельмі моцна падштурхнула эўрапейцаў як мінімум думаць пра гэта. Калі будзе нейкі канфлікт (але я прапаную яшчэ пачакаць, ці будзе ён насамрэч ці мы проста тут ваду ў ступе таўчэм) дык вось калі будзе яшчэ адзін такі канфлікт, гэта можа стаць яшчэ адным імпульсам для фармаваньня адзінай энэргетычнай палітыкі Эўропы.
Зараз такой палітыкі няма і кожны чых Расеі выклікае кашаль у Эўропе. Эўропа разглядае сябе таксама ў пэўнай ступені закладнікам гэтых трубаў.
(Дракахруст :) Віталь, Вы сказалі "гэта можа стаць імпульсам". Імпульсам да чаго? Так, Беларусь - пакупнік ( а таксама транзыцёр) расейскага газу, і Эўропа - пакупнік. Тая ж сытуацыя была і ў 2004 годзе з Беларусьсю і ў 2006 годзе - з Украінай. І тым ня менш Эўропа і тады (хаця і больш стрымана), і сёлета ўстала не на бок Расеі, не на бок прадаўца, а на бок пакупніка і транзыцёра. Вы кажаце, што невядома, ці дойдзе справа да канфлікту ці не. Ну а калі дойдзе, на чый бок устане Эўропа?
(Сіліцкі: ) Пакуль Беларусь будзе знаходзіцца на газавай "іголцы", гэтыя канфлікты - коштавыя і транзытныя - будуць працягвацца. І пакуль гэта будзе працягвацца, Эўропа будзе вымушаная рабіць той выбар, аб якім Вы кажаце. На чый бок яна ўстане? Яна ўстане на бок уласных інтарэсаў, а не на бок Беларусі ці Расеі.
(Дракахруст: ) І у чым яны ў такой сытуацыі будуць палягаць?
(Сіліцкі: ) Уласныя інтарэсы Эўропы будуць палягаць у стабільнасьці транзыту. Эўропа абярэ той бок, які ў большай ступені гарантуе гэтую стабільнасьць. А для адказу давайце памятаць, што газ - расейскі.
(Дракахруст: ) Сп-р Навакоўскі вельмі жорстка сфармуляваў гэапалітычную дылемму – лепш лукашэнкаўская, але незалежная Беларусь, чым падпарадкаваная Расеі. І гэта, на ягоны погляд, ёсьць грунт для размовы з беларускім кіраўніком. Можна сабе ўявіць і іншы чыньнік. Пасьля беларускіх выбараў у эўрапейскіх палітычных колах у адносінах да Беларусі набыла папулярнасьць ужо цытаваная формула – падтрымка грамадзянскай супольнасьці і байкот, ціск на беларускую ўладу. Але пакуль ня бачна, каб гэтая магічная формула прыносіла плён. Які матыў можа ў большай ступені падштурхнуць Эўропу да дыялёгу?
(Лукьянаў: ) Я цярпець не магу геапалітыку, а ў нас на жаль у Расеі гэапалітычнае мысьленьне дамінуе. Але калі такі сцэнар пачне неяк рэалізоўвацца, то гэапалітычны фактар будзе даволі істотным. На пастсавецкай прасторы існуе шмат фактараў, але геапалітычнае суперніцтва - адзін зь іх. Гэта прысутнічае ў сьвядомасьці палітыкаў і ў Расеі, і на Захадзе.
Што тычыцца ўнутранай сытуацыі , то рэжым Лукашэнкі нашмат менш стабільны, чым яму хацелася б, але пакуль у яго атрымлівалася нэўтралізаваць самыя сур’ёзныя пагрозы. Калі Расея пойдзе да канца і будзе ціснуць эканамічна па газу і іншых накірунках, то Лукашэнку як мінімум ёсьць чым адказаць - як мінімум транспартны транзыт, значная частка якога з Захаду ідзе праз Беларусь.
Ужо ёсьць сыгналы, што Аляксандар Рыгоравіч гатовы да сымэтрычнага адказу. Калі ўцягнуцца ў гандлёвую вайну ўсурьёз, то сцэнары розных пераменаў могуць стаць больш рэальнымі. Калі Беларусь апынецца ў сытуацыі жорсткай гандлёвай блякады і вайны з Расеяй, то сымпатыі Эўропы, незалежна ад стаўленьня да Лукашэнкі, безумоўна будуць на баку , як будзе лічыцца, слабага, гэта значыць Беларусі.
(Дракахруст: ) Віталь Сіліцкі, а якое Вашае меркаваньне, у выпадку жорсткага канфлікту паміж Менскам і Масквой у Эўропы ня ўзьнікне нават спакуса павесьці актыўную палітычную лінію, яна адно будзе паўтараць, як мантру – падтрымка грамадзянскай супольнасьці, ізаляцыя ўлады?
(Сіліцкі: ) Давайце ня мець ілюзіяў наконт таго, што для Эўропы, для Эўразьвязу беларускае пытаньне - нумар адзін, ці нават нумар два ці нумар тры, і яго трэба тэрмінова вырашыць і яны спаць з-за яго ня могуць. На жаль, але я ведаю, што кажу, усё застанецца, як ёсьць. Яны ў сваіх брусэлях, парыжах і бэрлінах будуць спаць спакойна. У іх няма адчуваньня, што сытуацыя ў Беларусі перашкаджае ім жыць. Яны могуць дазволіць сабе нейкі час працягваць тую палітыку, якую яны зараз вядуць. Яны могуць дазволіць сабе працягваць гэтыя , даруйце, абсалютна ліпавыя санкцыі супраць лукашэнкаўскага рэжыму. Яны могуць дазволіць сабе актыўны бег на месцы.
(Дракахруст: ) Сп-р Сіліцкі, Вы малюеце вобраз гэткай бязвольнай і апатычнай Эўропы. Але я вярнуся да прыкладу, які прывёў сп-р Лукьянаў – менавіта Эўропа знайшла шляхі нармалізацыі адносінаў з Каддафі, прымусіла яго пайсьці на саступкі, хаця матывам самога лібійскага ўладара было, відаць, сапраўды нежаданьне падзяліць лёс Хусэйна.
(Сіліцкі: ) Гэта нармальная практыка зь іх боку. Лукашэнка - не Каддафі, ён не ўяўляе пагрозы ні для каго ў Эўразьвязе і ў яго няма нафты. А з-за гэтага і яму няма аніякай пагрозы з боку Захаду. Візавыя санкцыі - гэта сьмешна, яны паедуць у свае Сілічы на лыжах пакатаюцца.
Я не ўпэўнены, што будзе далей, але зараз у гэтых адносінах няма драмы. Ёсьць эстэтычная незадаволенасьць, ёсьць маральнае непрыняцьцё - але ня больш.
(Дракахруст: ) Сп-р Лукьянаў, а што магло б стаць тэмай гэтых гіпатэтычных перамоваў Захаду з афіцыйным Менскам? Ад Каддафі патрабавалі адмовы ад ядзернай праграмы і кампэнсацыі за ахвяраў ягоных тэрарыстычных атакаў. Ад Лукашэнкі Захад ужо даўно патрабуе дэмакратызацыі. Але ж выглядае, што для пабудаванай ім сыстэмы гэта – сьмерць у растэрміноўку. Што ад расейскага ціску загінуць, што ад наступстваў дэмакратызацыі... Чаму ён пагодзіцца на гэта?
(Лукьянаў: ) Канешне, дэмакратызацыя рэжыму для яго вельмі небясьпечная. Як толькі пачынаецца дэмакратызацыя, як толькі ён дае слабіну, то ўся гэтая канструкцыя пачынае сыпацца. Таму я думаю, што гэты гіпатэтычны сцэнар можа быць толькі ў тым выпадку, калі Расея сапраўды будзе вельмі моцна ціснуць на Беларусь, заціскаючы яе ў вугал, настойваючы на фактычнай адмове ад сувэрэнітэту. У гэтым выпадку, абараняючыся, Лукашэнка можа паспрабаваць зьвярнуцца па дапамогу да іншых партнэраў. Ён разумее, што Эўропа , нават калі пойдзе на такую зьдзелку, стаўленьня да яго асабіста ня зьменіць. Але мне здаецца, што Лукашэнка з меркаваньняў самазахаваньня, а Эўропа - з меркаваньняў глыбокага прагматызму, могуць нейкую падобную гульню запусьціць.
(Дракахруст: ) Сп-р Навакоўскі, калі прыняць, што перамовы паміж Захадам і Лукашэнкам мэтазгодныя, то што менавіта Захад мог бы прапанаваць, што сапраўды б зацікавіла беларускага ўладара? Кампэнсаваць мільярдныя выдаткі ад чатырохкратнага падвышэньня газавых цэн? І чаго можна было б папрасіць узамен, што Лукашэнка ў прынцыпе мог бы даць?
(Навакоўскі: ) “Ня ведаю, ці гаворка ідзе пра дыялёг. Ці вядзецца дыялёг з кніжкай, ці аўтамабілем, якія мы хочам купіць? Я баюся, што Захад павінен папросту паспрабаваць купіць Лукашэнку. Кампэнсаваць кошты падвышэньня газу. Узамен патрабуючы запаволіць працэс інтэграцыі з Расеяй, ці увогуле яго спыніць, павярнуцца да Захаду, дазволіць працаваць у Беларусі недзяржаўным арганізацыям, дазволіць свабодна працаваць медыям, апазыцыі і прызнаньне крытэрыяў Рады Эўропы што да ацэнкі сытуацыі ў галіне правоў чалавека”.
Падставаў для размовы пра нейкую нармалізацыю адносінаў наагул не было б, калі б не адзін фактар – расейскі “газавы наступ”, паведамленьне “Газпрому” аб падвышэньні з наступнага году цаны на газ для Беларусі з 47 да 200 даляраў за тысячу кубамэтраў.
Гэты крок Масквы , які будзе мець відавочныя эканамічныя, і менш відавочныя, але ад гэтага можа больш важныя палітычныя наступствы, ізноў зрабіў актуальнымі па меншай меры размовы пра ролю, якую можа адыграць Захад у гэтым канфлікце паміж Беларусьсю і Расеяй.
Прагучала заява самога Лукашэнкі наконт таго, што на “кожны крок Захаду насустрач Беларусі мы будзем рабіць два”. Падобных заяваў і раней рабілася шмат, але зараз, відаць, у чарговы раз узьнікла патрэба ў падобных заявах. Да гэтых эўрапэйскіх крокаў насустрач можна аднесьці выказваньні старшыні Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы Рэнэ ван дэр Ліндэна пра непажаданасьць ізаляцыі Беларусі і ягоныя пляны наведаць Менск.
Але калі пэўных палітычных крокаў у накірунку зьдзелкі паміж Менскам і Эўропай пакуль , па вялікім рахунку, няма, гэтая тэма актыўна абмяркоўваецца аналітыкамі. Вярта зьвярнуць увагу на дзьве публікацыі – расейскага палітоляга Фёдара Лукьянава і польскага аналітыка Ежы Марэка Навакоўскага. Лукьянаў у артыкуле “Лібійскі шлях Лукашэнкі” прыгадвае, як Захад нармалізаваў адносіны нават з палкоўнікам Каддафі, на сумленьні якога – значна больш, чым на сумленьні беларускага кіраўніка. А Навакоўскі ў рэдагаваным ім часопісе Wprost паставіў пытаньне рубам – што лепш беларуская незалежнасьць з Лукашэнкам ці беларуская дэмакратыя пад апекай Масквы. Сп-ры Лукьянаў і Навакоўскі – госьці сёньняшняга “Праскага акцэнту”.
Сп-р Навакоўскі, Ваш апошні артыкул пра Беларусь рэзка вылучаецца з агульнага хору публікацыяў польскага друку на гэтую тэму. Вы фармулюеце вельмі жорсткую дылему: беларуская незалежнасьць з Лукашэнкам ці беларуская дэмакратыя пад апекай Масквы і заклікаеце да дыялёгу з афіцыйным Менскам на карысьць першага варыянту. А чаму Вы лічыце, што такая дылема наагул існуе, чаму нельга дасягнуць незалежнасьці і дэмакратыі без Лукашэнкі? Хіба не да гэтага вядзе формула, выпрацаваная Эўразьвязам: байкот і санкцыі супраць беларускай улады+падтрымка беларускай грамадзянскай супольнасьці?
(Навакоўскі: ) “Я сказаў так: гэтая дылема можа з’явіцца. Канешне, Беларусь можа дайсьці да дэмакратыі і без Лукашэнкі, але на дадзены момант я бачу, і ня толькі я, калі мы будзем вельмі выразна ставіць дэмакратыю на першае мейсца, дык цаной за гэта можа быць незалежнасьць. Не абавязкова, але можа. Калі расейцы будуць ключавым партнэрам, што да дэмакратызацыі Беларусі – а так цяпер многія мяркуюць: папрасіць Расею аб гэтым, дык Масква прывядзе да ўлады тых людзей, якія прыхільныя Расеі”.
(Дракахруст: ) Са сп-ром Навакоўскім нязгодны беларускі палітоляг Віталь Сіліцкі. Паводле яго недарэчнай зьяўляецца самыя дылема – незалежнасьць з Лукашэнкам ці дэмакратыя пад апекай Масквы.
(Сіліцкі: ) Дылема , на мой погляд, цалкам фальшывая. Сыстэма як раз існуе з-за таго, што яна існуе пад крылом Масквы. Казаць аб тым, што ці незалежнасьць з "бацькам" ці дэмакратыя без незалежнасьці ці без Беларусі - гэта прызнаваць тую інтэрпрэтацыю незалежнасьці, якую вызнае сам Лукашэнка. Ён зводзіць незалежнасьць фактычна да двух рэчаў - гэта ягоная ўласная ўлада і труба.
Усе гэтыя апошнія размовы наконт таго, што трэба дапамагаць "бацьку" мацаваць незалежнасьць - гэта размовы, якія іграюць яму на руку. Я мяркую, што такой дылемы проста не існуе.
(Дракахруст: ) Наступнае пытаньне – у Маскву, аўтару артыкулу “Лібійскі шлях Лукашэнкі” Фёдару Лукьянаву. Чаму Вы лічыце, што Захад, Эўропа, назваўшы Лукашэнку апошнім дыктатарам кантынэнту, пойдзе зь ім на нейкія кантакты, ці ня страціць Захад пры гэтым ўсе маральныя перавагі сваёй сёньняшняй пазыцыі?
(Лукьянаў: ) З пункту гледжаньня маралі, зразумела , гэта будзе вельмі дзіўным рашэньнем, але я нездарма ў сваім камэнтарыі напісаў пра "лібійскі шлях". Больш адыёзнага лідэра, чым Каддафі, цяжка сабе ўявіць. Ён у пэўным сэнсе быў горш за Хусэйна, бо Саддама абвінавачвалі ў тым, што ён крывавы дыктатар і заціскае ўласны народ, а вось Каддафі афіцыйна лічыўся галоўным міжнародным тэрарыстам, ён прызнаў, што па ягонаму загаду былі забітыя больш за 200 эўрапэйцаў падчас тэракту ў 1988 годзе. Але ўсе гэта не перашкодзіла знайсьці падыходы да яго. Ён, праўда, сам першы пайшоў насустрач, спалохаўшыся лёсу Хусэйна. Аднак ягонае пасланьне было ўспрынятае. І зараз Лібія ня проста прынятая ў міжнародную супольнасьць, але і набыла рэспэктабэльнасьць.
Лукашэнка, у параўнаньні з Каддафі, асоба больш прыстойная. Зразумела, Беларусь - Эўропа, а Лібія - не Эўропа. Зь іншага боку, Лібія, як і Беларусь , уваходзіць у зону эўрапэйскай палітыкі суседзтва Эўрапэйскага Зьвязу.
І таму ўсё магчыма. Але каб на Захадзе пачалі інакш глядзець на Лукашэнку, ён павінен даказаць, што ягоныя намеры сурьёзныя. Я мяркую. што першая ўмова - гэта рэзкае пагаршэньне адносінаў з Расеяй, а гэта цалкам магчыма. І другое - гэта нейкія крокі па ўнутранай лібэралізацыі рэжыму. Яны павінны прадэманстраваць калі ня тое, што ён гатовы гуляць паводле эўрапэйскіх правілаў, то хаця б рабіць выгляд, што ён гатовы гуляць.
(Дракахруст: ) Тое ж пытаньне, пра маральны бок праблемы – у Варшаву да Ежы Марэка Навакоўскага. Эўропа і Злучаныя Штаты рэзка асудзілі тое, як праводзіліся апошнія прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі, а таксама брутальныя расправы зь іншадумцамі, супраць беларускіх афіцыйных асобаў, вінаватых у парушэньнях правоў чалавека, уведзеныя візавыя і фінансавыя санкцыі. Калі Захад у гэтай сытуацыі пойдзе на нейкія перамовы з Лукашэнкам – ці ня згубіць ён у гэтых умовах свой твар, ці ня стане гэта здрадай у адносінах да беларускіх дэмакратаў, якія церпяць ад перасьледу беларускіх уладаў?
(Навакоўскі: ) “Ня думаю. Ведаеце, калі б Лукашэнка згадзіўся на дэмакратызацыю сыстэмы, гэта азначала б , што раней ці пазьней ён страціць уладу. Хіба што ён бы цалкам зьмяніўся, што хіба ня вельмі рэальна. Сутнасьць дэмакратычнай сыстэмы ў тым, што яна адкідае ня толькі дыктатараў, але ўвогуле радыкальныя, харызматычныя фігуры. Калі нічога не рабіць, можа пачацца чарговы “дэмакратычны экспэрымэнт у Беларусі” – як калісьці Лукашэнка выйграў дэмакратычныя выбары. Цяпер беларуская дэмакратыя можа мець яшчэ адзін посьпех, апошні, калі да ўлады прыйдуць, спрашчаючы, Казулін і посткамуністы. Мілінкевіч – гэта гарантыя празаходняга выбару Беларусі, а яны – гарантыя таго, што Беларусь будзе падобнай да Расеі, краіны з алігархічнай сыстэмай”.
(Дракахруст: ) Падставай для усіх развагаў пра перамовы з Лукашэнкам зьяўляецца перасьцярога, што “газавы наступ” Масквы можа паставіць пад пагрозу незалежнасьць Беларусі? А чаму так лічыцца? У рэшце рэшт і заходнія краіны, і беларуская апазыцыя ўвесь час казалі, што беларускі рэжым трымаецца адно на падтрымцы Масквы. Масква падтрымку скасоўвае. Можа, трэба гэта вітаць, а не кідацца ратаваць Лукашэнку?
(Сіліцкі: ) Што тычыцца цаны на газ. Усім вядома, што існуе пэўныя працэсы - Беларусь і Расея вызначаюць цану на газ, потым усясьветныя кошты падскокваюць і час ад часу ўзьнікае патрэба ў карэкцыі, бо Беларусі прапаноўвалі цану ў 50 даляраў за тысячу кубамэтраў, калі ўсясьветная цана была 90-100. Зараз яна 200 даляраў. Палова гэтага пытаньня ня тычыцца аніякага палітычнага шантажу. Другая палова тычыцца.
Да гэтага я дадам, што паводле маёй інфармацыі некаторыя формы датацыяў, прынамсі , зьвязаныя з перапродажам нафты, Беларусі ўжо абрэзаныя.
Ці гэта карысна для беларускай незалежнасьці? Ведаеце, газавая "ігла" - гэта доўгатэрміновая бомба пад беларускую незалежнасьць, бо яна пераўтварае эканоміку і грамадзтва ў сапраўднага наркамана, у адзінку, цалкам залежную ад Расеі. Чым раней мы зь яе саскочым, тым лепш. Больш за тое, чаму Расеі цісьне на Лукашэнку менавіта зараз, не да выбараў, а пасьля? Таму што яна выбрала той момант, калі Лукашэнку, даруйце, нічога не пагражае. Вось адзін з фактараў гульні, што гэта не нясе аніякай небясьпекі для геапалітычных інтарэсаў Расеі, але і для самога Лукашэнкі. Мне здаецца, што зараз Лукашэнка ў стане ў большай ступені, чым нейкі дэмакратычны ўрад, які прыйдзе пасьля яго, абсарбіраваць палітычныя і сацыяльныя кошты, якія зьвязаныя з гэтай карэкцыяй цэн, з гэтай газавай атакай.
Што да пытаньня станоўча гэта ці адмоўна. З аднаго боку зразумела адмоўна, бо людзям давядзецца больш плаціць і многія пабяднеюць. Зь іншага боку - гэта неабходны крок. Калі мы хочам, каб Беларусь была незалежнай, мы проста павінны адмовіцца кліенцкага існаваньня, і чым раней мы гэта зробім, тым лепш.
(Дракахруст: ) Сп-р Навакоўскі ў сваім артыкуле піша пра “газавы шантаж” Менску з боку Масквы. Але тая цана на газ, якую “Газпром” прапануе Менску, гэта цана, якую спакойна плаціць Польшча, не кажучы пры гэтым пра нейкі шантаж ці пагрозу польскай незалежнасьці. Можа, пагроза – уяўная?
(Навакоўскі: ) “Ёсьць розьніца – Польшча плаціць такую цану за газ, але Польшча знаходзіцца ў рынкавай сыстэме, яе гаспадарка інтэграваная ў заходнюю. Так, рынкавая цана ёсьць у рэшце рэшт цаной за незалежнасьць. Некаторыя беларускія тавары канкурэнтназдольныя як на расейскім, так і на заходнім рынку менавіта таму, што яны танныя. Калі заўтра падвысіць цану газу для Беларусі у некалькі разоў, дык беларускія прадпрыемствы чакае катастрофа. Канец экспарту і на захад, і на ўсход. Канешне, трэба, каб цана была рынкавай, але не адразу, бо гэта зруйнуе эканоміку”.
(Дракахруст: ) Падчас кожнага з мінулых крызысаў у беларуска-расейскіх адносінах у Маскве кожны раз гучала перасьцярога, што Лукашэнка ў выпадку чаго кінецца на Захад, дзе яго, маўляў, сустрэнуць з абдымкамі. Але, зараз выглядае, шлях гэты цалкам спалены. Чаму ж наагул узьнікае думку пра такі сцэнар?
(Лукьянаў: ) На мой погляд, тут галоўнае пытаньне - здольнасьць Захаду весьці гульню. Зразумела, што на Лукашэнцы столькі ўсяго вісіць пачынаючы з антыканстытуцыйных рэфэрэндумаў і нелегітымных выбараў і сканчаючы падазрэньнямі ў ліквідацыі палітычных супернікаў, што цяжка ўявіць сабе рэзкую зьмену стаўленьня да яго. З гэтага Масква і зыходзіць, што яму падзецца няма куды. Хаця некалькі тыдняў таму былы кіраўнік крамлёўскай адміністрацыі Аляксандар Валошын, выступаючы ў Бэрліне, выказаў іншае меркаваньне. Ён кіраваўся лёгікай, паводле якой на Захадзе настолькі кепска ставяцца да Расеі, што гатовыя прыняць ў абдымкі любога, хто зь ёй у канфлікце.
Паводле Валошына, калі Лукашэнка ўступіць у канфлікт з Расеяй, ён адразу стане пажаданым ў Эўразьвязе і ў ЗША. Гэта ня так усё проста, але я думаю, што нейкія элемэнты гульні з боку Захаду могуць быць. Тым больш што пытаньне стаіць так: ці чакаць, пакуль гэты рэжым сам сабой абрынецца ці рабіць актыўныя дзеяньні. Чакаць можна, але пакуль сп-пр Лукашэнка прадэманстраваў, што "аранжавыя мікробаў", якіх палохаюцца ўсе на постсавецкай прасторы, ён здольны нэўтралізаваць.
Усе гэтыя санкцыі Эўразьвязу і ЗША , замарожваньне ці то існых ці то мітычных рахункаў - яны такія рытуальныя, і вялікай шкоды ня робяць.
Тое, што адбываецца ва Ўкраіне, дзе падзеі адбываюцца не настолькі пасьпяхова , як чакалася, на мой погляд паказвае, што пэрыяд "каляровых" рэвалюцыяў скончыўся: ці знайшлася проціатрута ў аўтарытарных сыстэмах ці то скончылася энэргія такіх падзей. Не хачу будаваць прагнозы, але гульня можа быць самая розная.
(Дракахруст: ) Вэрсыя сп-ра Лукьянава часткова падцьвяржаецца фактамі найноўшай гісторыі. Калі ў лютым 2004 году Расея на некалькі гадзінаў адключыла газ Беларусі, то Эўропа, павагаўшыся, у вельмі стрыманай форме ўсё ж падтрымала беларускую пазыцыю. Куды больш адназначнай была эўрапэйская падтрымка Ўкраіны ў яе сёлетнім газавым канфлікце з Расеяй. Вы, сп-р Сіліцкі, гаворыце пра ўяўнасьць дылемы, сфармуляванай Ежы Маракам Навакоўскім. Ну а калі газавыя спрэчкі Менску і Масквы дойдуць да рэальнага супрацьстаяньня, да адключэньня газу , Эўропе давядзецца рабіць выбар.
(Сіліцкі: ) Эўропа тут не назіральнік збоку ў гэтай гіпатэтычнай сварцы паміж Пуціным і Лукашэнкам. Расейскі газ у Эўропу ідзе праз Беларусь, гэтаксама як і праз Украіну. Для Эўропы ня ёсьць галоўным пытаньнем, што рабіць з Беларусьсю, давайце ня будзем цешыць сябе ілюзіямі. Для Эўропы галоўнае пытаньне - гэта выпрацоўка адзінай энэргетычнай палітыкі, стварэньне "энэргетычнага Эўразьвязу". Тое, што адбылося паміж Расеяй і Ўкраінай напачатку гэтага году, вельмі моцна падштурхнула эўрапейцаў як мінімум думаць пра гэта. Калі будзе нейкі канфлікт (але я прапаную яшчэ пачакаць, ці будзе ён насамрэч ці мы проста тут ваду ў ступе таўчэм) дык вось калі будзе яшчэ адзін такі канфлікт, гэта можа стаць яшчэ адным імпульсам для фармаваньня адзінай энэргетычнай палітыкі Эўропы.
Зараз такой палітыкі няма і кожны чых Расеі выклікае кашаль у Эўропе. Эўропа разглядае сябе таксама ў пэўнай ступені закладнікам гэтых трубаў.
(Дракахруст :) Віталь, Вы сказалі "гэта можа стаць імпульсам". Імпульсам да чаго? Так, Беларусь - пакупнік ( а таксама транзыцёр) расейскага газу, і Эўропа - пакупнік. Тая ж сытуацыя была і ў 2004 годзе з Беларусьсю і ў 2006 годзе - з Украінай. І тым ня менш Эўропа і тады (хаця і больш стрымана), і сёлета ўстала не на бок Расеі, не на бок прадаўца, а на бок пакупніка і транзыцёра. Вы кажаце, што невядома, ці дойдзе справа да канфлікту ці не. Ну а калі дойдзе, на чый бок устане Эўропа?
(Сіліцкі: ) Пакуль Беларусь будзе знаходзіцца на газавай "іголцы", гэтыя канфлікты - коштавыя і транзытныя - будуць працягвацца. І пакуль гэта будзе працягвацца, Эўропа будзе вымушаная рабіць той выбар, аб якім Вы кажаце. На чый бок яна ўстане? Яна ўстане на бок уласных інтарэсаў, а не на бок Беларусі ці Расеі.
(Дракахруст: ) І у чым яны ў такой сытуацыі будуць палягаць?
(Сіліцкі: ) Уласныя інтарэсы Эўропы будуць палягаць у стабільнасьці транзыту. Эўропа абярэ той бок, які ў большай ступені гарантуе гэтую стабільнасьць. А для адказу давайце памятаць, што газ - расейскі.
(Дракахруст: ) Сп-р Навакоўскі вельмі жорстка сфармуляваў гэапалітычную дылемму – лепш лукашэнкаўская, але незалежная Беларусь, чым падпарадкаваная Расеі. І гэта, на ягоны погляд, ёсьць грунт для размовы з беларускім кіраўніком. Можна сабе ўявіць і іншы чыньнік. Пасьля беларускіх выбараў у эўрапейскіх палітычных колах у адносінах да Беларусі набыла папулярнасьць ужо цытаваная формула – падтрымка грамадзянскай супольнасьці і байкот, ціск на беларускую ўладу. Але пакуль ня бачна, каб гэтая магічная формула прыносіла плён. Які матыў можа ў большай ступені падштурхнуць Эўропу да дыялёгу?
(Лукьянаў: ) Я цярпець не магу геапалітыку, а ў нас на жаль у Расеі гэапалітычнае мысьленьне дамінуе. Але калі такі сцэнар пачне неяк рэалізоўвацца, то гэапалітычны фактар будзе даволі істотным. На пастсавецкай прасторы існуе шмат фактараў, але геапалітычнае суперніцтва - адзін зь іх. Гэта прысутнічае ў сьвядомасьці палітыкаў і ў Расеі, і на Захадзе.
Што тычыцца ўнутранай сытуацыі , то рэжым Лукашэнкі нашмат менш стабільны, чым яму хацелася б, але пакуль у яго атрымлівалася нэўтралізаваць самыя сур’ёзныя пагрозы. Калі Расея пойдзе да канца і будзе ціснуць эканамічна па газу і іншых накірунках, то Лукашэнку як мінімум ёсьць чым адказаць - як мінімум транспартны транзыт, значная частка якога з Захаду ідзе праз Беларусь.
Ужо ёсьць сыгналы, што Аляксандар Рыгоравіч гатовы да сымэтрычнага адказу. Калі ўцягнуцца ў гандлёвую вайну ўсурьёз, то сцэнары розных пераменаў могуць стаць больш рэальнымі. Калі Беларусь апынецца ў сытуацыі жорсткай гандлёвай блякады і вайны з Расеяй, то сымпатыі Эўропы, незалежна ад стаўленьня да Лукашэнкі, безумоўна будуць на баку , як будзе лічыцца, слабага, гэта значыць Беларусі.
(Дракахруст: ) Віталь Сіліцкі, а якое Вашае меркаваньне, у выпадку жорсткага канфлікту паміж Менскам і Масквой у Эўропы ня ўзьнікне нават спакуса павесьці актыўную палітычную лінію, яна адно будзе паўтараць, як мантру – падтрымка грамадзянскай супольнасьці, ізаляцыя ўлады?
(Сіліцкі: ) Давайце ня мець ілюзіяў наконт таго, што для Эўропы, для Эўразьвязу беларускае пытаньне - нумар адзін, ці нават нумар два ці нумар тры, і яго трэба тэрмінова вырашыць і яны спаць з-за яго ня могуць. На жаль, але я ведаю, што кажу, усё застанецца, як ёсьць. Яны ў сваіх брусэлях, парыжах і бэрлінах будуць спаць спакойна. У іх няма адчуваньня, што сытуацыя ў Беларусі перашкаджае ім жыць. Яны могуць дазволіць сабе нейкі час працягваць тую палітыку, якую яны зараз вядуць. Яны могуць дазволіць сабе працягваць гэтыя , даруйце, абсалютна ліпавыя санкцыі супраць лукашэнкаўскага рэжыму. Яны могуць дазволіць сабе актыўны бег на месцы.
(Дракахруст: ) Сп-р Сіліцкі, Вы малюеце вобраз гэткай бязвольнай і апатычнай Эўропы. Але я вярнуся да прыкладу, які прывёў сп-р Лукьянаў – менавіта Эўропа знайшла шляхі нармалізацыі адносінаў з Каддафі, прымусіла яго пайсьці на саступкі, хаця матывам самога лібійскага ўладара было, відаць, сапраўды нежаданьне падзяліць лёс Хусэйна.
(Сіліцкі: ) Гэта нармальная практыка зь іх боку. Лукашэнка - не Каддафі, ён не ўяўляе пагрозы ні для каго ў Эўразьвязе і ў яго няма нафты. А з-за гэтага і яму няма аніякай пагрозы з боку Захаду. Візавыя санкцыі - гэта сьмешна, яны паедуць у свае Сілічы на лыжах пакатаюцца.
Я не ўпэўнены, што будзе далей, але зараз у гэтых адносінах няма драмы. Ёсьць эстэтычная незадаволенасьць, ёсьць маральнае непрыняцьцё - але ня больш.
(Дракахруст: ) Сп-р Лукьянаў, а што магло б стаць тэмай гэтых гіпатэтычных перамоваў Захаду з афіцыйным Менскам? Ад Каддафі патрабавалі адмовы ад ядзернай праграмы і кампэнсацыі за ахвяраў ягоных тэрарыстычных атакаў. Ад Лукашэнкі Захад ужо даўно патрабуе дэмакратызацыі. Але ж выглядае, што для пабудаванай ім сыстэмы гэта – сьмерць у растэрміноўку. Што ад расейскага ціску загінуць, што ад наступстваў дэмакратызацыі... Чаму ён пагодзіцца на гэта?
(Лукьянаў: ) Канешне, дэмакратызацыя рэжыму для яго вельмі небясьпечная. Як толькі пачынаецца дэмакратызацыя, як толькі ён дае слабіну, то ўся гэтая канструкцыя пачынае сыпацца. Таму я думаю, што гэты гіпатэтычны сцэнар можа быць толькі ў тым выпадку, калі Расея сапраўды будзе вельмі моцна ціснуць на Беларусь, заціскаючы яе ў вугал, настойваючы на фактычнай адмове ад сувэрэнітэту. У гэтым выпадку, абараняючыся, Лукашэнка можа паспрабаваць зьвярнуцца па дапамогу да іншых партнэраў. Ён разумее, што Эўропа , нават калі пойдзе на такую зьдзелку, стаўленьня да яго асабіста ня зьменіць. Але мне здаецца, што Лукашэнка з меркаваньняў самазахаваньня, а Эўропа - з меркаваньняў глыбокага прагматызму, могуць нейкую падобную гульню запусьціць.
(Дракахруст: ) Сп-р Навакоўскі, калі прыняць, што перамовы паміж Захадам і Лукашэнкам мэтазгодныя, то што менавіта Захад мог бы прапанаваць, што сапраўды б зацікавіла беларускага ўладара? Кампэнсаваць мільярдныя выдаткі ад чатырохкратнага падвышэньня газавых цэн? І чаго можна было б папрасіць узамен, што Лукашэнка ў прынцыпе мог бы даць?
(Навакоўскі: ) “Ня ведаю, ці гаворка ідзе пра дыялёг. Ці вядзецца дыялёг з кніжкай, ці аўтамабілем, якія мы хочам купіць? Я баюся, што Захад павінен папросту паспрабаваць купіць Лукашэнку. Кампэнсаваць кошты падвышэньня газу. Узамен патрабуючы запаволіць працэс інтэграцыі з Расеяй, ці увогуле яго спыніць, павярнуцца да Захаду, дазволіць працаваць у Беларусі недзяржаўным арганізацыям, дазволіць свабодна працаваць медыям, апазыцыі і прызнаньне крытэрыяў Рады Эўропы што да ацэнкі сытуацыі ў галіне правоў чалавека”.
