На тым, якой тут будзе стратэгія новага-старога прэзыдэнта ЗША, можа адбіцца ягоны папярэдні досьвед прэзыдэнцтва. Згадваем, як складаліся беларуска-амэрыканскія дачыненьні ў 2016–2020 гадах.
Сьцісла:
- Ад пачатку палітычнай кар’еры Дональда Трампа Аляксандар Лукашэнка дэманстраваў да яго непрыхаваную сымпатыю. Бо Трамп абяцаў у замежнай палітыцы кіравацца прагматызмам.
- Спадзевы Лукашэнкі на нармалізацыю амэрыкана-беларускіх адносін спраўдзіліся толькі часткова.
- Каманда Трампа толькі цяпер пачне распрацоўваць Стратэгію вырашэньня праблем Усходняй Эўропы.
Прэзыдэнцкія выбары, якія толькі што адбыліся ў ЗША, узрушылі ня толькі палітызаваную публіку, якая заўсёды сочыць за палітычнымі падзеямі, але і абыякавага да палітыкі абывацеля ў многіх краінах. Пераканаўчая перамога ня толькі Дональда Трампа, але і Рэспубліканскай партыі на выбарах у Сэнат, кантроль рэспубліканцаў над выканаўчай і заканадаўчай уладай азначаюць вялікія зьмены ў палітыцы ЗША, якую цяпер будуць вызначаць кансэрватары. Як гэтыя зьмены паўплываюць на Беларусь?
Тут варта зьвярнуцца да досьведу папярэдняй прэзыдэнцкай кадэнцыі Дональда Трампа. Трэба адзначыць, што з самага пачатку палітычнай кар’еры амэрыканскага прэзыдэнта Аляксандар Лукашэнка дэманстраваў да яго непрыхаваную сымпатыю. І яе матывы цалкам зразумелыя. Бо Трамп абяцаў у сваёй палітыцы не акцэнтаваць увагу на каштоўнасьцях, абароне дэмакратыі і правоў чалавека ў іншых краінах, а ў замежнай палітыцы кіравацца прагматызмам. І гэта магло б зьняць перашкоды да нармалізацыі адносін амэрыканскай адміністрацыі зь беларускім рэжымам.
У час прэзыдэнцкіх выбараў у ЗША ў 2016 годзе Лукашэнка спрагназаваў, што пераможа Трамп. І абгрунтаваў гэта тым, што амэрыканцы яшчэ не гатовыя масава галасаваць за жанчыну (Гілары Клінтан). «Прыйшоў да ўлады амэрыканскі грамадзянін, які любіць Амэрыку і які хоча, каб гэтая краіна была яшчэ больш магутная, чым цяпер», — казаў ён тады.
Віншаваньні Лукашэнкі на адрас пераможцы на тагачасных выбарах былі надзвычай цёплыя: «Ваша перамога — сьведчаньне выбару амэрыканскага народу на карысьць палітыкі, якая грунтуецца на сумленнасьці, адказнасьці, пошуку перамен. Сваёй актыўнай, шчырай і сьмелай пазыцыяй падчас перадвыбарчай кампаніі вы ўскалыхнулі амэрыканскае грамадзтва, вярнуўшы яго да сапраўднай дэмакратыі».
У жніўні 2018 году Лукашэнка казаў: «Я не хаваў і не хаваю, што я ж вельмі моцна заўзеў за Дональда Трампа. І публічна некалькі разоў выказваўся пра ход перадвыбарчай кампаніі ў ЗША на карысьць фактычна Дональда Трампа... Ён неардынарны палітык. Такога яшчэ не было, каб найбуйнейшая краіна ў сьвеце і яе прэзыдэнт так актыўна дзейнічаў, і прытым такімі нестандартнымі мэтадамі... І ён мае рацыю». Лукашэнка таксама моцна абураўся намерам праціўнікаў Трампа зладзіць яму імпічмэнт.
У верасьні 2019 году Лукашэнка заявіў, што прэзыдэнт ЗША Дональд Трамп пераможа на чарговых прэзыдэнцкіх выбарах і што ён чакае яго зь візытам у Менск. Таксама кіраўнік Беларусі хваліў Трампа за меркаваньне, што неабходна працягваць працу прадпрыемстваў падчас пандэміі каранавірусу.
Спадзевы Лукашэнкі на нармалізацыю амэрыкана-беларускіх адносін спраўдзіліся толькі часткова. Што тычыцца стаўленьня Вашынгтону да тэмы правоў чалавека ў Беларусі, то ў дзейнасьці адміністрацыі ЗША дзейнічала лёгіка каляіны, інэрцыя існай палітыкі. Да таго ж адміністрацыя Трампа была вымушаная кіравацца законам пад назвай «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі», які прадугледжваў эканамічныя санкцыі супраць беларускіх чыноўнікаў і дзяржпрадпрыемстваў.
Тым ня менш на першы плян у двухбаковых адносінах выйшла геапалітыка. Адміністрацыя Трампа ўзяла курс на ўзмацненьне канкурэнцыі з Расеяй за ўплыў у краінах рэгіёну Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропы. Пры гэтым сувэрэнітэт Беларусі быў названы часткай бастыёна, які абараняе рэгіён ад расейскага нэаімпэрыялізму.
Зь іншага боку, Беларусь у другой палове 2010-х гадоў не падтрымала Расею ў яе канфлікце з Украінай і Захадам, дыстанцыявалася ад саюзьніка, заняла пазыцыю нэўтралітэту і пачала працэс размарожваньня адносін з Захадам.
Усё гэта спрыяла пачатку нармалізацыі адносін. У жніўні 2019 году ў Менск прылятаў дарадца прэзыдэнта ЗША па нацбясьпецы Джон Болтан. Празь яго Лукашэнка перадаў Дональду Трампу і ягонай жонцы Мэляні падарункі — корцік і вырабы зь беларускага лёну.
А ў лютым 2020-га ў Менску зьявіўся ўжо дзяржсакратар ЗША Майк Пампэо. Лукашэнка яму казаў: «Перадайце прывітаньне Дональду. У яго ж зяць Кушнер, карані яго — тут». Пасьля гэтага ЗША паставілі Беларусі танкер нафты, прадэманстраваўшы магчымасьць альтэрнатывы расейскай нафце.
На здушэньне рэжымам Лукашэнкі народных пратэстаў у 2020 годзе адміністрацыя прэзыдэнта ЗША адрэагавала нэгатыўна. 17 жніўня таго году Дональд Трамп адзначыў, што ў Беларусі склалася «жудасная сытуацыя». На наступны дзень ён заявіў, што «ў Беларусі цяпер ня надта шмат дэмакратыі». Адміністрацыя Трампа прыняла два пакеты санкцыяў (2 кастрычніка і 23 сьнежня 2020 г.) адносна Беларусі за фальсыфікацыю выбараў і гвалт супраць пратэстоўцаў.
Нягледзячы на гэта, Лукашэнка шмат разоў запэўніваў, што на прэзыдэнцкіх выбарах 2020 году ў ЗША перамог Трамп, аднак злыя алігархі сфальсыфікавалі вынікі, а людзі, якія на знак пратэсту штурмавалі Капітолій, мелі рацыю.
У чэрвені 2023 году Лукашэнка, разважаючы пра амэрыканскую выбарчую кампанію, зноў агітаваў за Трампа: «Будзем за яго заўзець, каб ён прыйшоў да ўлады і за суткі спыніў гэтую натаўскую машыну, якая сёньня ваюе супраць Расеі».
Цяпер выказваецца шмат прагнозаў наконт палітыкі новай адміністрацыі адносна Беларусі, вайны ва Ўкраіне, стаўленьня да Расеі. Падаецца, што пакуль нейкай рэальнай стратэгіі вырашэньня праблем у рэгіёне Ўсходняй Эўропы ў новага-старога прэзыдэнта ЗША няма. Імаверна, толькі цяпер яна пачне распрацоўвацца, бо ўсе ранейшыя заявы Трампа наконт гэтага мелі хутчэй перадвыбарчы характар.
Прэзыдэнцкія выбары ў ЗША 2024 году
- За перамогу змагаліся два палітыкі: былы прэзыдэнт, 78-гадовы Дональд Трамп, кандыдат ад Рэспубліканскай партыі, і віцэ-прэзыдэнтка, 60-гадовая Камала Гарыс, кандыдатка ад Дэмакратычнай партыі. Па выніках выбараў Дональд Трамп забясьпечыў сабе вяртаньне ў Белы дом.
- Дональд Трамп балятаваўся на пасаду трэці раз. У 2020 годзе ён прайграў Джо Байдэну.
- Трамп стаў другім прэзыдэнтам у гісторыі, які выйграў выбары пасьля перапынку ў кадэнцыях. Адзіным прэзыдэнтам, які дасягнуў гэтага, быў Гровэр Кліўлэнд, яшчэ ў канцы XIX стагодзьдзя.
- Камала Гарыс замяніла Джо Байдэна на выбарах ад Дэмакратычнай партыі. Гэта адбылося пасьля ягонага кепскага выступу на дэбатах з Дональдам Трампам, які падкрэсьліў, што ёсьць прычыны для занепакоенасьці ягоным узростам.
- Гарыс падкрэсьлена падтрымлівала права на аборты пасьля рашэньня Вярхоўнага суду ў 2022 годзе, якое спыніла канстытуцыйнае права на аборты. Гарыс назвала Трампа «пагрозай для дэмакратыі», адзначыўшы ягоную ролю ў нападзе 6 студзеня на Капітолій ЗША і яго адмову прызнаць пройгрыш Байдэну ў 2020 годзе.
- Трамп жа заявіў, што на другім магчымым тэрміне ён зробіць больш для паляпшэньня эканомікі, спыніць хвалю мігрантаў і будзе больш жорсткім у адносінах да супернікаў ЗША, такіх як Кітай.
- Гарыс заявіла, што будзе працягваць палітыку Байдэна ў дапамозе Ўкраіне. Трамп паставіў пад сумнеў падтрымку Ўкраіны, заявіўшы, што Эўропа павінна несьці асноўную частку цяжару падтрымкі Кіева ў змаганьні супраць расейскага ўварваньня.
- Свабода аналізавала, чаму вынік выбараў у ЗША залежыць ад «хісткіх штатаў». Усяго такіх штатаў сем: Пэнсыльванія, Мічыган, Вісконсін, Арызона, Нэвада, Джорджыя і Паўночная Караліна. У 38 штатах адна і тая ж партыя атрымлівае большасьць галасоў на кожных прэзыдэнцкіх выбарах з пачатку XXI стагодзьдзя, часта зь вялікай перавагай. Толькі 12 штатаў «зьмянялі перавагі» хаця б раз з 2000 году.
- У некаторых штатах адна партыя дамінуе яшчэ даўжэй, напрыклад у Мінэсоце з 1976 году большасьць галасоў стабільна атрымлівае кандыдат ад дэмакратаў, а ў Тэхасе з 1980 году перамагае рэспубліканец.
- Таксама ў лістападаўскай кампаніі 2024 году перавыбіраецца траціна Сэнату і ўвесь склад Палаты прадстаўнікоў.
- Сэнат зацьвярджае на пасадах прызначэнцаў прэзыдэнта, у тым ліку судзьдзяў усіх узроўняў, і ратыфікуе міжнародныя пагадненьні. Кожны штат прадстаўляюць два сэнатары — усяго іх сто, тэрмін паўнамоцтваў — шэсьць гадоў. Барацьба ідзе за 34 месцы са 100 наяўных.
- Палата прадстаўнікоў традыцыйна адыгрывае ключавую ролю ў працы над бюджэтам ЗША і сфэрай падаткаў, а таксама мае права ініцыяваць працэдуру імпічмэнту фэдэральным службовым асобам, уключаючы прэзыдэнта. Цяпер у Палаце засядаюць 435 кангрэсмэнаў, тэрмін кадэнцыі якіх складае два гады. Яны прадстаўляюць 50 штатаў, а таксама Фэдэральную акругу Калюмбія (мае дарадчы голас) і пяць тэрыторый ЗША.
Форум