Ужо чацьвёрты год запар акцыя памяці праходзіць па-за межамі Беларусі — да яе далучаюцца людзі ў розных гарадах Літвы, Польшчы, Грузіі, Амэрыкі і іншых краін.
Расказваем, дзе памятныя падзеі адбудуцца сёлета.
28 і 29.10, Вільня
28 кастрычніка, 18:30. Прэм’ера спэктакля «Мая мама ў турме».
29 кастрычніка, 18:30. Вечарына жыцьця (не)расстраляных паэтаў.
29 кастрычніка, у аўторак, з 20 да 22 гадзіны ў беларускай прасторы «Замак» адбудзецца прагляд фільму пра ахвяраў рэпрэсій сталінскіх часоў. Таксама там запаляць памятныя зьнічы пад партрэтамі тых, хто загінуў у Ноч расстраляных паэтаў. Выступць паэт-бард, экс-палітвязень Анатоль Хіневіч.
29.10, Варшава
29 кастрычніка, 18:30 — 21:00. Ноч расстраляных паэтаў.
Імпрэза адбудзецца ў Беларускім моладзевым хабе. Прысутныя змогуць далучыцца да ўшанаваньня памяці рэпрэсаваных, чытаючы іх творы. Андрэй Хадановіч пакажа таксама ўласныя вершы і песьні, што паўсталі ў час пратэстаў, рэпрэсій і выгнаньня.
29 кастрычніка, 19:00. Прэм’ера музычнага спэктакля «Жоўты пясочак» (16+). Вуліца Пулаўская, 114.
29 кастрычніка, 19:00. Паэтычна-музычная вечарына Executed Poetry. Вуліца Макатоўская, 24/64.
Сярод выступоўцаў Васіль Дранько-Майсюк (лекцыя), Крысьціна Дробыш, Уладзь Лянкевіч, Артур Камароўскі, Ігар Кулікоў (вершы), Syndrom Samazvanca (акустычны выступ).
29.10, Беласток
У памяць «Ночы расстраляных паэтаў» 1937 году «Вольны Хор» выступіць з адмысловай праграмай твораў рэпрэсаваных беларускіх аўтараў у Беластоку. Канцэрт адбудзецца ў Музэі памяці Сыбіры.
Уваход на імпрэзу вольны, пачатак а 18-й гадзіне.
29.10, Шчэцін
19:00. Ноч расстраляных паэтаў.
29.10, Талін
Ноч расстраляных паэтаў. Кнігарня Rahva Raamat (Viru Keskus, 3 паверх). Уваход вольны.
29.10, Нью-Ёрк
Пачатак а 18-й гадзіне мясцовага часу.
«29 кастрычніка мы зьбяромся, каб узгадаць імёны забітых, ушанаваць іх памяць і зачытаць іх творы. Гэта вельмі трагічная гістарычная падзея, давайце адзначым яе ганарова.
Месца удакладніцца пасьля рэгістрацыі. Прыкладны адрас (Мангэтан, Нью-Ёрк)», — напісалі арганізатары.
29.10, Батумі
Месца сустрэчы: Беларуская прастора аКсяродак (Batumi, Parnavaz Mepe, 62a).
Імпрэза пачнецца ў 19:30.
29.10, Гданьск
19:00. Ноч паэтаў. Вечарына «Радыё ня/страчаных надзей». Адрас: Elżbietańska, 9.
Мерапрыемства пройдзе ў фармаце тэатральна-музычнай дзеі з удзелам зорак беларускага тэатру Зоі Белахвосьцік і Валянціны Гарцуевай.
29.10, Люблін
17:00. Вечарына «Ноч (не)расстраляных паэтаў».
І
Пачатак у 17.00 у Малой аўлі Філялягічнага факультэту Ўнівэрсытэту Марыі Кюры-Складоўскай.
Урачыстае адкрыцьцё, чытаньне вершаў рэпрэсаваных паэтаў у выкананьні «купалаўца» Аляксандра Казеллы і твораў Максіма Знака ў выкананьні польскага актора Матэвуша Новака.
Адрас: пл. М. Кюры-Складоўскай, 4а, паверх –1.
ІІ
Наведваньне муралаў, прысьвечаных беларускім пратэстам 2020 году, і размова з аўтаркай, мастачкай Аленай Семянюк. Адрас: вул. І. Радзішэўскага, 18 — інтэрнат Amor.
ІІІ
Шпацыр па месцах памяці пра паўстанцаў 1863 году — За нашу і вашу свабоду! Адрас: вул. Лангевіча, 5 — могілкі на вул. Ліпавай.
IV
Цёплая гарбата, размовы, чытаньне вершаў у прасторы «Баабаб».
Адрас: Кракаўскае прадмесьце, 39b.
29.10, Кіеў
19:00. Ноч расстралянай паэзіі. Адрас: Чыкаленка, 1-3.
29.10, Прага
18:00 Ноч (не)расстраляных паэтаў.
Месца сустрэчы: Božská Lahvice, Bílkova 122/6, 110 00 Josefov.
30.10, Сопат
20:00. Спэктакль-канцэрт «Расстраляныя. Ахвярам чорнай ночы 1937».
Час ва ўсіх мерапрыемствах мясцовы!
Савецкія рэпрэсіі
У Беларусі масавыя рэпрэсіі пачаліся яшчэ з прыходам да ўлады бальшавікоў, у 1917 годзе. А скончыліся — калі памёр Сталін, у 1953-м. Дасьледчыкі мяркуюць, што пад іх падпалі як мінімум 600 тысяч чалавек. Паводле іншых ацэнак, гэтая лічба дасягае 1,4 мільёна. Але дакладныя лічбы невядомыя — КДБ дагэтуль не адкрыў архівы. Беларусы лічацца трэцімі паводле колькасьці ахвяраў рэпрэсіяў у сталінскія часы.
Найкрывавейшымі для беларускай гісторыі сталі дні 29 і 30 кастрычніка 1937 году. Тады камуністы расстралялі больш за сто прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі.
Расстрэлы адбываліся ў сутарэньнях менскай унутранай турмы НКВД — «Амэрыканкі».
Сьпіс па Беларускай ССР датаваны 15 верасьня 1937 году, падпісаны Сталіным і Молатавым. За тры месяцы да расстрэлу, 1 жніўня 1937 году, ва ўнутраным двары Менскай турмы НКВД БССР спалілі некалькі дзясяткаў тысяч рукапісаў ненадрукаваных твораў, якія не прайшлі цэнзуру.
У ноч з 29 на 30 кастрычніка 1937 году ў Менску, як мяркуецца, ва ўрочышчы Курапаты, савецкая ўлада расстраляла 108 беларускіх інтэлігентаў, дзяржаўных, культурных дзеячоў і навукоўцаў.
Сярод расстраляных былі 22 літаратары: паэты, празаікі, перакладчыкі, крытыкі. Найстарэйшаму з забітых камуністамі, празаіку і публіцысту Янку Нёманскаму, споўнілася 47 гадоў, а сярод самых маладых былі паэт і перакладчык Юлі Таўбін (26 гадоў), літаратурны крытык Пятро Хатулёў (25), пэдагог і школьны настаўнік Іван Жылуцкі (25).
Расстрэл 29.10.1937 стаў самым трагічным пунктам хвалі маштабных рэпрэсій супраць нацыянальнай інтэлігенцыі Беларусі. Хваля доўжылася з 1929 па 1938 год, мела на мэце зьнішчэньне нацыянальна арыентаваных творцаў, выкладчыкаў, службоўцаў, навукоўцаў і закранула больш за 500 выдатных дзеячоў беларускай культуры. Некалькі соцень чалавек выслалі за межы Беларусі, некалькі соцень расстралялі, дзясяткі адправілі ў лягеры, дзе бальшыня іх загінула.
Курапаты
3 чэрвеня 1988 году ў газэце «Літаратура і мастацтва» быў надрукаваны артыкул Зянона Пазьняка і Яўгена Шмыгалёва «Курапаты — дарога сьмерці». У выніку сьвет даведаўся пра масавыя сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі.
Паводле розных падлікаў, ад 30 да 250 тысяч чалавек карнікі НКВД расстралялі з 1937 па 1941 год у лясным масіве пад Менскам. Гэта пацьвердзілі ўсе праведзеныя расьсьледаваньні.
Мяркуецца, менавіта тут знайшлі свой вечны спачын і прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі.
Пасьля прыходу да ўлады ў 1994-м Аляксандра Лукашэнкі праз частку Курапатаў праклалі аўтадарогу, у іншай частцы ўрочышча нярэдка адбываліся правакацыі — невядомыя, якіх міліцыя ніколі не магла знайсьці і прад’явіць грамадзкасьці, апаганьвалі крыжы, разьбівалі «лаву Клінтана», малявалі свастыкі і прарасейскія лёзунгі.
Традыцыя «Ночы паэтаў»
Ідэя чытаць вершы расстраляных паэтаў ўвасобілася ў 2017 годзе ў адмысловую вечарыну.
Тры гады запар у канцы кастрычніка яе праводзілі ў Курапатах. Маліліся за Беларусь каля Крыжа пакуты, зачытвалі прозьвішчы рэпрэсаваных, дэклямавалі вершы творцаў, якія пацярпелі, трапіўшы ў жорны савецкай сыстэмы.
Каля будынку КДБ у цэнтры Менску рабілі акцыю «Ланцуг памяці». Людзі стаялі з запаленымі зьнічамі, успамінаючы ахвяр.
Праекты, прысьвечаныя расстраляным
Музычны партал TuzinFM стварыў альбом «(Не)расстраляная паэзія» на вершы забітых паэтаў. Ён склаў умоўны топ-18 паэтаў і прапанаваў іхныя выбраныя творы.
Літаратуразнаўцы чыталі на розных пляцоўках лекцыі, прысьвечаныя Мойшэ Кульбаку, Юрку Лявоннаму, Анатолю Вольнаму, Валеру Маракову, Міхасю Зарэцкаму, Міхасю Чароту і іншым расстраляным паэтам.
Да памятнай даты выходзілі кнігі выбраных твораў Алеся Дудара, Юлія Таўбіна і іншых творцаў.
У 2021 годзе ў выдавецтве «Янушкевіч» выйшла кніга «Нерасстраляныя». Выданьне зьмяшчае гісторыі жыцьця, выбраныя творы і архіўныя здымкі беларускіх паэтаў і пісьменьнікаў.
У кнізе апавядаецца пра 18 асобаў, сярод іх Цішка Гартны, Вацлаў Ластоўскі, Міхась Чарот, Мойшэ Кульбак, Міхась Зарэцкі. Некаторыя матэрыялы, якія зьмешчаныя ў кнізе, тады апублікавалі ўпершыню.
У кастрычніку 2023 году выпускніца ЭГУ Наста Чарнова падрыхтавала да друку кнігу «Ноч расстраляных паэтаў». Гэта зборнік вершаў рэпрэсаваных паэтаў, які выйшаў у Вільні. Яго распаўсюджваюць бясплатна.
Вечарына ў 2023-м
Праз масавыя рэпрэсіі і перасьлед усяго нацыянальна арыентаванага сёлета «Ноч паэтаў» будзе прэрагатывай беларускіх дыяспар па ўсім сьвеце, ад блізкай Польшчы да далёкай Бразыліі.
Адкрыта ўшаноўваць ахвяр сталінскіх рэпрэсій у самой Беларусі цяпер стала яшчэ больш небясьпечна, чым было раней.
Вечарыны памяці забітай інтэлігенцыі адбудуцца мінімум у 13 краінах сьвету.
У праграме сёлетніх ушанаваньняў — памінальныя службы, шматмоўныя паэтычныя чытаньні, вечары памяці, гістарычныя лекцыі і спэктаклі.
Сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі
У Беларусі масавыя рэпрэсіі пачаліся яшчэ з прыходам да ўлады бальшавікоў — у 1917 годзе. А скончыліся, калі памёр Сталін — у 1953-м. Дасьледчыкі мяркуюць, што пад іх падпалі як мінімум 600 тысяч чалавек. Паводле іншых ацэнак гэтая лічба дасягае 1,4 мільёна. Але дакладныя лічбы не вядомыя — КДБ дагэтуль не раскрыла архівы. Беларусы лічацца трэцімі паводле колькасьці ахвяраў рэпрэсіяў у сталінскія часы.
Чаму беларускі рэжым не прызнае сталінскія рэпрэсіі
Асноўнае пра Курапаты
Расстраляныя літаратары. Гісторыя 12 творцаў, забітых 80 год таму
Як унукі і праўнукі шукаюць зьвесткі пра рэпрэсаваных сваякоў
«Баюся ўлады, якая пачне забіваць». Стогадовая беларуска, асуджаная ў СССР за шпіянаж, распавядае пра рэпрэсіі
Картатэка Сталіна
Форум