Раней яна кантактавала зь міністрам замежных спраў Беларусі Ўладзімерам Макеем. Пасьля ягонай сьмерці беларускія ўлады адмовіліся ад зносін зь ёю.
Тэрэза Рыбэйру адказала на пытаньні Радыё Свабода аб падтрымцы незалежных беларускіх СМІ і зьняволеных журналістаў у Беларусі.
- Тэрэза Рыбэйру (Teresa Ribeiro) з Партугаліі — пяты прадстаўнік АБСЭ па пытаньнях свабоды СМІ.
- Яна мае значны палітычны, дыпляматычны, праваабарончы і мэдыйны досьвед.
- Працавала ў Міністэрстве замежных спраў Партугаліі, займала пасаду прэзыдэнта Нацыянальнай камісіі па правах чалавека.
- Працавала ў сродках масавай інфармацыі, міжнародных мэдыйных арганізацыях.
— Найперш я хацеў бы спытаць вас пра вашыя ўражаньні ад размоў зь беларускімі журналістамі, якія вы мелі апошнім часам. Што вас найбольш уразіла ў іх аповедах?
— Найперш іх адвага, мужная праца, тое, як яны не перастаюць інфармаваць сваю аўдыторыю. Што, можа, найбольш мяне ўражвае, — гэта іх адданасьць прафэсіі журналіста, тое, як яны ахвяруюць дзеля яе асабістым жыцьцём і камфортам.
Той факт, што журналіст мусіць пакінуць родную краіну, каб не спыняць працу, — гэта падстава для вялікай павагі, і гэта вельмі ўражвае.
— 33 журналісты розных СМІ цяпер у турмах у Беларусі, яны пакутуюць праз стаўленьне да іх турэмнай адміністрацыі, ня маюць сувязяў са сваякамі. Я хачу ў вас спытаць: як АБСЭ можа ім дапамагчы? Ці ёсьць у вас свае каналы?
— Ведаеце, я б сказала, што адзін з самых важных маіх рэсурсаў — гэта магчымасьць выкарыстоўваць свой голас.
Мандат прадстаўніка па свабодзе СМІ мае два вымярэньні. Адно заключаецца ў тым, каб выяўляць парушэньні абавязаньняў, якія дзяржавы-ўдзельніцы добраахвотна ўзялі на сябе.
І, вядома, ваяваць з журналістамі, садзіць іх у турму, прымушаць іх замаўчаць — гэта супярэчыць абавязаньням і прынцыпам АБСЭ ў сфэры СМІ. Гэта абавязаньні, якія краіны-ўдзельніцы ўзялі на сябе і якіх прытрымліваюцца добраахвотна. І я выкарыстоўваю свой мандат, каб падняць голас супраць такіх парушэньняў. Так што гэта важная частка маёй працы.
І яшчэ адна важная частка — дапамагаць краінам-удзельніцам прыводзіць сваю практыку ў адпаведнасьць з абавязаньнямі, якія яны добраахвотна ўзялі на сябе ў рамках АБСЭ.
На жаль, у мяне няма кантактаў зь беларускімі ўладамі, каб выконваць гэтую частку працы. Я шмат разоў спрабавала весьці адкрыты дыялёг з уладамі, але, на жаль, у мяне гэта не атрымлівалася.
— Вы прасілі, а яны адмаўляліся?
— У мяне былі раней размовы з уладамі, але прасунуцца наперад, на жаль, не ўдалося.
— Але Беларусь усё яшчэ сябра АБСЭ, і яны маглі б нешта рабіць, каб засьведчыць сваю прысутнасьць, адказваць на вашы лісты...
— Так, безумоўна. Я ніколі не здаюся, я ня толькі працягваю выяўляць парушэньні, але і спрабую пераканаць дзяржавы-ўдзельніцы весьці канструктыўны дыялёг. Але гэта пакуль не ўдаецца.
— То бок з пачатку вашага мандату ў студзені 2021 году вы не наведвалі Беларусь?
— Не. Мне патрэбна запрашэньне, і гэты візыт павінен мець сэнс. Вядома, я заўсёды гатовая прыехаць.
— Ці можаце вы зьвярнуцца да новага міністра замежных спраў Алейніка, каб ён вас запрасіў?
— Гэта магчыма. Я, праўда, ня вельмі перакананая, што мяне будуць рады бачыць. Ведаеце, для такога візыту павінен быць інтарэс і з боку краіны. Калі інтарэсу няма, то нашто такія візыты? Вы ня можаце проста сказаць: «Вось дазвольце мне прыехаць». Калі няма інтарэсу, то і сэнсу няма.
— Я казаў, што ў Беларусі 33 журналісты-палітвязьні, гэта, можа, рэкорд для ўсёй Эўропы, на жаль. Але ў нас ёсьць яшчэ адзін антырэкорд: 20 беларускіх незалежных СМІ названыя экстрэмісцкімі фармаваньнямі. Гэты сьпіс склалі КДБ і іншыя органы Беларусі, у ім значыцца і Радыё Свабода.
Як па-вашаму, ці можна было б неяк апратэставаць такую практыку на міжнародным узроўні? Можа, АБСЭ ці нейкая іншая арганізацыя магла б гэта ўзяць на сябе?..
— Ведаеце, трэба быць рэалістамі. Сапраўды, мой абавязак — заяўляць, што гэта не адпавядае абавязаньням, гэта непрымальна з пункту гледжаньня міжнародных стандартаў, з пункту гледжаньня прынцыпаў і абавязаньняў, якія былі ўзятыя на сябе ў рамках АБСЭ. Вядома, ёсьць межы таго, што мы можам зрабіць. І ўсё ж голас мае значэньне. І нам трэба мабілізаваць шмат галасоў і заяўляць, што гэта непрымальна, гэта супярэчыць міжнародным стандартам.
На мой погляд, голас — магутны інструмэнт, каб прыцягваць увагу. Ня будзем прымяншаць сілу голасу. Ён мае вагу. Трэба ўсьведамляць межы таго, што мы можам зрабіць, але ў той жа час трэба працаваць далей і выкарыстоўваць любыя інструмэнты, якія ёсьць у нашым распараджэньні. Гэта вельмі важна.
— Ці можаце вы агулам ахарактарызаваць сытуацыю ў Беларусі? Свабода СМІ там памерла ці яшчэ не?
— Спадзяюся, што не. Вельмі цяжка кваліфікаваць тое, што адбываецца. Я ведаю, што цяпер сытуацыя вельмі прыкрая. Але ня будзем прымяншаць моц і сілу волі людзей. І таму я не хачу сказаць, што свабода СМІ там мёртвая, бо ёсьць людзі, якія па-ранейшаму верныя і адданыя свабодзе СМІ, свабодзе выказваньня. Трэба пра гэта памятаць, і трэба верыць, што можна мець голас і даць голас гэтым людзям.
— А чым можа дапамагчы АБСЭ, каб аднавіць свабоду СМІ, каб дапамагчы палітвязьням, журналістам, якія цяпер у турмах у такім цяжкім становішчы? Ці могуць яны спадзявацца на гэтую арганізацыю?
— Зноў жа, ня будзем прымяншаць тое, што мы можам зрабіць. І ня толькі мы: нам патрэбны супольныя намаганьні, каб трымаць гэтыя праблемы на парадку дня. Гэта ўтрымлівае ўвагу палітыкаў на такіх пытаньнях. Таму гэта важна.
Ня будзем мінімізаваць. Інакш мы скажам: «Ну, гэта нічога ня варта». Не, гэта шмат чаго варта.
І гэта важна, і таму такія мандаты, як мандат прадстаўніка па свабодзе СМІ, успрымаюцца вельмі падазрона некаторымі краінамі, таму што яны ведаюць, што гэта рэчы мацнейшыя, чым здаецца шырокай публіцы.
І яны сапраўды могуць мабілізаваць супольныя намаганьні, узьняць голас, які будзе пачуты і паспрыяе фармаваньню міжнароднай грамадзкай думкі.
Важна прыцягваць увагу палітычнага сьвету да гэтых рэчаў, якія супярэчаць міжнароднаму праву ў галіне правоў чалавека.
