Аляксандра (імёны герояў зьмененыя дзеля бясьпекі. — РС) — мама дзіцяці з СДУГ, пераехала зь Менску ў Вільню. Сыну Аляксандры Ўладзю цяпер 4 гады, дыягназ СДУГ яму паставілі год таму.
«Праблемы пачалі праяўляцца, калі сыну было прыкладна два з паловай гады. Ён разьвіваўся нармальна, шмат размаўляў, як для свайго ўзросту. Але ягоныя маўленчыя канструкцыі былі дзіўныя, ён будаваў выразы неяк ненатуральна. Таксама ён не казаў пра сябе „я“. Дзіўнаватая мова і адсутнасьць „я“ — гэта ўсё, што турбавала мяне тады», — апавядае Аляксандра.
Таксама хлопчык мог надоўга «заліпаць» на чымсьці, што цікава, гуляў толькі з адной цацкай, праяўляў цікавасьць больш да розных дзіўных прадметаў, кажа Аляксандра.
«Калі сыну было 2 з паловай гады, я ўсьвядоміла, што разьвіцьцё маўленьня ў яго неяк моцна прытармазілася, і вырашыла аддаць яго на разьвіцьцёвыя заняткі. Пасьля занятку пэдагог прагаварыла з маім мужам дзьве гадзіны. Ён выйшаў адтуль з поўнай упэўненасьцю, што ў сына вялікія праблемы».
Аляксандра прызнаецца, што нават не магла падумаць, што гэта можа быць СДУГ. Бо ў яе разуменьні гэта была гіпэрактыўнасьць, калі дзеці «скачуць па столі» з раніцы да ночы.
«Але СДУГ бывае розны. У майго сына вельмі мала імпульсіўных паводзінаў — гэта асобныя моманты. Напрыклад, у стрэсавай сытуацыі ён пстрыкае выключальнікам. Яму складана канцэнтравацца на той дзейнасьці, якая ад яго патрабуецца. Тое, што ён любіць, ён можа рабіць гадзінамі».
Потым Аляксандра пачала разьбірацца, што ня так. Нэўроляг і псыхоляг сказалі, што ўсё быццам нармальна, і параілі «адчапіцца ад дзіцяці». На некалькі месяцаў Аляксандра пакінула гэтую справу, але ўбачыла, што ва Ўладзя пачалі яшчэ больш праяўляцца прыкметы паводзінаў «не як ва ўсіх».
«Мне пашанцавала, мне параілі нэўрапсыхоляга. Яна накіравала нас да нэўроляга, да дзіцячага псыхіятра і псыхоляга-дыягноста ў іншай краіне (онлайн). Усе трое паставілі сыну дыягназ СДУГ».
Аляксандра прызнаецца, што з боку блізкіх людзей адчувала пастаянны ціск, зьвязаны з пастаноўкай дыягназу дзіцяці.
«Бабулі казалі: „Адчапіся ад яго, перарасьце“. Сяброўкі таксама, але гэта было хутчэй іх жаданьне мяне супакоіць».
Падчас дыягностыкі ва Ўладзя выявіліся праблемы з сэнсорыкай: ён засоўваў сабе ў рот розныя прадметы, каменьчыкі, пясок.
«Сам не адзяваўся, яму было непрыемна прасоўваць ногі ў шкарпэткі, напрыклад. Я яго пачала вадзіць да спэцыяліста ў Менску, і эфэкт быў проста дзівосны. Неяк ён прыйшоў і сам надзеў спакойна рукавіцы і шкарпэткі. Канцэнтрацыя паляпшаецца, таму што там вельмі шмат трэніровак ідзе менавіта на ўтрыманьне ўвагі, пераадоленьне перашкод».
«Мы высьветлілі, што ў садочку Ўладзь увогуле не размаўляў»
Пакуль Аляксандра жыла ў Менску, яна адправіла Ўладзя ў дзяржаўны садок і не сказала, што ў сына ёсьць асаблівасьці (тады яшчэ СДУГ ня быў дакладна вызначаны), бо так параілі спэцыялісты і знаёмыя. Цяпер пра гэта шкадуе.
«Выхавальнікі ў першы ж дзень задалі мне пытаньне: „Чаму хлопчык ня чуе нас? Мы да яго зьвяртаемся, а ён „у сабе“, „у аблоках“? Чаму ён ня хоча зь іншымі дзецьмі садзіцца маляваць?“. Калі дыягназ паставілі, я дамовілася на сустрэчу з выхавальнікамі, усё расказала, і яны нармальна гэта ўспрынялі».
Таксама Аляксандра кажа, што дзяцей з СДУГ трэба аддаваць у групу зь мінімальнай колькасьцю выхаванцаў.
«Я аддала дзіця ў садок у найлепшую групу ў раёне. Але там было дзяцей нават больш за норму. Сыну было вельмі цяжка, ён прыходзіў ніякі. Ну, і ніякай увагі яму не ўдзялялі, ніяк зь ім не займаліся. Потым мы высьветлілі, што ў садочку Ўладзь увогуле не размаўляў, а калі я прыходзіла яго забіраць, ён часьцей за ўсё сядзеў адзін у кутку і гуляў з канструктарам».
Калі сям’я пераехала ў Літву, то ўжо пры ўладкаваньні ў садок Аляксандра папярэдзіла, што ў сына сындром.
«Наогул садок, у які мы трапілі, спэцыялізуецца на інтэграцыі дзяцей з асаблівымі патрэбамі. Тут меншая група, і камунікацыя вельмі адэкватная, у групе ёсьць памочніца выхавальніка, якая прысылае фота, пытаецца, як лепш камунікаваць з сынам».
Аляксандра зазначае, што ня ўсе садочкі такія. Да таго ж беларускім эмігрантам няпроста пацьвердзіць дзецям дыягназ, бо для гэтага патрэбен дазвол на жыхарства, а атрымліваць яго доўга. Калі ж дыягназ пацьверджаны, то за дзецьмі з асаблівасьцямі павінны замацаваць т’ютара.
«Гэта дзеці, якія сапраўды часта ня могуць кіраваць сваімі паводзінамі»
Альберт Фейгельсон — аналітык паводзінаў, пэдагог-псыхоляг, выкладчык псыхалёгіі, FACT-тэрапэўт, бацька траіх дзяцей. Альберт — аўтар курсаў і кніг для спэцыялістаў і бацькоў, заснавальнік школы для бацькоў Aba-Home.
Сындром дэфіцыту ўвагі і гіпэрактыўнасьці — гэта выключна псыхіятрычны сындром, зь якім нараджаюцца, тлумачыць Альберт.
«У доктара галоўная задача — сабраць інфармацыю пра дзіця: як яно сябе паводзіць дома, у школе, у садку (ёсьць адмысловыя апытанкі, якія запаўняюць бацькі і настаўнікі). Калі паводзіны ў двух-трох месцах супадаюць, то тады могуць дыягнаставаць СДУГ».
СДУГ можа праявіцца тады, калі цалкам зьмяняюцца ўмовы вакол дзіцяці. Тады паводзіны могуць пачаць перашкаджаць яму, кажа экспэрт.
«Напрыклад, дзіця ня можа стаяць у чарзе, ня можа на пляцоўцы дамовіцца зь іншымі дзецьмі, яму цяжка сядзець, сфакусавацца на чымсьці. Яно ўвесь час нешта забывае, блытае, можа праяўляцца агрэсія. На ўсё, што б вы яго ні папрасілі, яно вам кажа „не“. Дзіця з боку выглядае як гарэза, якая ня слухаецца вас зусім».
Асноўная маса патрабаваньняў, якія дарослыя выстаўляюць да такіх дзяцей, для іх проста для невыканальныя, падкрэсьлівае спэцыяліст.
«Нават калі ўзяць такую простую просьбу, як „ідзі прыбяры ў пакоі“, для дзіцяці гэта занадта шмат рэчаў, якія яно павінна сабраць у сваёй галаве і зрабіць».
Самая вялікая праблема ў такіх дзетак — падтрымка матывацыі. Альберт прыводзіць у прыклад выраз амэрыканскага доктара Барклі, які шмат зрабіў для вырашэньня праблемы СДУГ:
«Дзіця з СДУГ клятвенна абяцае і верыць, што яно гэта зробіць. Але матывацыя падае хутчэй, чым яно заканчвае вам гэта абяцаць».
«Дзіця загарэлася: «я буду, я хачу», а празь дзьве гадзіны ўжо ня хоча. Выглядае, як быццам дзіця такое расьпешчанае, але гэта ня так. Гэта дзеці, якія сапраўды часта ня могуць кіраваць сваімі ўчынкамі, паводзінамі. Таму я заўсёды кажу бацькам такіх дзетак: «Калі ласка, не пытайцеся ў іх „чаму?“, бо ў іх няма адказу. Многія рэчы яны самі растлумачыць ня могуць».
Вельмі часта дзеці з СДУГ неспакойныя. Але гнеў і імпульсіўнасьць могуць быць зьвязаныя і зь недасыпам — калі дзіця недасыпае нават адну гадзіну кожны дзень, адносна ягонага ўзросту.
«Існуюць дакладныя крытэры для кожнага патэрну паводзінаў: як часта гэта паўтараецца, наколькі гэта перашкаджае самому дзіцяці, наколькі ўплывае на асяродзьдзе? Але самадыягностыкай тут займацца нельга, тым больш усялякія тэсты здаваць. Бо тэсты паказваюць толькі схільнасьці да СДУГ, але гэта не дыягностыка».
«Ёсьць лекі, якія ратуюць мільёны дзяцей па ўсім сьвеце»
Дыягностыкай і пацьверджаньнем дыягназу СДУГ на постсавецкай прасторы займаюцца выключна псыхіятры. Але ставіць гэты дыягназ яны ня лічаць патрэбным, бо фармакалягічная падтрымка ў гэтых краінах забароненая, кажа Альберт.
«Праблема ў такіх краінах яшчэ ў тым, што няма правільнага падыходу ў карэкцыі гэтага сындрому, няма падтрымкі школы, разуменьня, што рабіць, нават у саміх дактароў. Але ёсьць шмат спэкуляцыі на бацькоўскіх пачуцьцях, калі прапаноўваюць мэтады, якія нічога не даюць у канцы».
Важна разумець, што СДУГ ня лечаць, а карэктуюць, падкрэсьлівае спэцыяліст.
«Ёсьць група лекаў, якія ратуюць мільёны дзяцей па ўсім сьвеце. Але ніводзін добры спэцыяліст не прызначыць лекі адразу. Вам прапануюць паводзінавую тэрапію, самому паспрабаваць пераадолець усю сымптаматыку, каб абысьціся без фармакалёгіі».
Але ёсьць момант, калі дактары прызнаюць, што прырода перамагла і патрэбна мэдыкамэнтозная карэкцыя, дадае Альберт.
«Я ня згодны ўвогуле з тым, калі кажуць: „Мы так труцім дзяцей“. Чамусьці калі ў дзіцяці цукровы дыябэт, то мы яму колем інсулін. Калі яно кульгае, мы даем мыліцы, калі дрэнна бачыць — акуляры. І мы ня думаем нічога дрэннага, і зрок ад акуляраў не паляпшаецца, але так яно можа бачыць!»
Калі дыягназ усё ж паставілі, трэба разумець, што дзіця само яго не перарасьце.
«У мяне ёсьць цэлая кніга, прысьвечаная СДУГ. І там я падкрэсьліваю, што СДУГ — гэта не прысуд, а іншы стыль жыцьця», — кажа Альберт.
Самае важнае для дзетак з такім дыягназам на першым этапе — падтрымка бацькоў. Каб бацькі разумелі, што ёсьць рэчы, якімі дзіця кіраваць ня можа.
Існуе шмат тэхнік, як да дзіцяці даводзіцца разуменьне, што ў яго СДУГ, як з гэтым працаваць і жыць.
«Самае галоўнае для бацькоў — не баяцца. „Закапацца ў пясок“, маўляў, я нічога ня бачу, у гэтым выпадку не працуе. Так, з гадамі ў такіх дзяцей можа зьнізіцца імпульсіўнасьць і агрэсія, але можа сфармавацца такая колькасьць іншых праблематычных паводзінаў, што, можа, лепш, каб дзіця было агрэсіўна-імпульсіўным».
«Мы просім ад дзіцяці таго, што яно пакуль ня можа зрабіць»
Альберт заўважае, што адна з праблемаў СДУГ на постсавецкай прасторы — гэта прыняцьце такіх дзяцей грамадзтвам, школай.
«Я ў сваёй практыцы разоў 10 сядзеў у школах і размаўляў з дырэктарамі, з настаўнікамі. Няма пастаўленай сыстэмы падтрымкі і дапамогі дзецям з СДУГ і іхным сем’ям. А ў працэсе карэкцыі сямʼя бяз школы нічога ня зможа, як і школа безь сямʼі».
Падчас карэкцыі СДУГ на першым этапе бацькі мусяць падстроіцца пад дзіця, пад яго магчымасьці.
«А калі школа патрабуе, каб дзіця выседзела 45 хвілін, а яно проста па ўсёй сваёй біялёгіі, фізіялёгіі, прыродзе больш як 15 хвілін ня можа сядзець, то пачынаецца канфлікт. Мы просім ад дзіцяці таго, што яно пакуль ня можа зрабіць».
Для дзіцяці вельмі важна адчуваць, што яго разумеюць і спрабуюць яму дапамагчы. Тады ў яго зьявіцца матывацыя працаваць, зацікаўленасьць нешта выконваць.
