Нядаўна Беларуская аналітычная майстэрня (БАМ) агучыла вынікі сваіх апошніх сацыялягічных дасьледаваньняў.
Свабода зьвярнулася да кіраўніка майстэрні прафэсара Андрэя Вардамацкага з просьбай пракамэнтаваць вынікі.
— Паводле апытаньняў БАМ, у адказах на пытаньне пра выбар паміж саюзам з РФ і ўступленьнем Беларусі ў ЭЗ доля прыхільнікаў саюзу з Расеяй крыху павялічылася — з 46% у сакавіку 2022 да 51–53% у наступныя хвалі апытаньняў. Доля прыхільнікаў эўраінтэграцыі за гэты ж час зьнізілася з прыкладна 30% да 22–25%. У чым прычыны гэтага заўважнага, хоць і параўнальна невялікага зруху?
— На пачатку вайны экспэрты прагназавалі, што вынікам яе стане пагаршэньне стаўленьня беларусаў да Расеі, да саюзу зь ёй. Адбылося адваротнае: рост прарасейскіх настрояў, павелічэньне долі прыхільнікаў саюзу з Расеяй.
Тлумачэньне гэтаму — сытуацыя ў мэдыяпрасторы, зьмены ў ёй. Наратыў беларускіх дзяржаўных мэдыя стаў у значнай ступені тоесным наратыву расейскіх дзяржаўных СМІ. Расейскія мэдыя паглыбілі пранікненьне ў мэдыяпрастору Беларусі, у тым ліку і ў інтэрнэце. А недзяржаўныя беларускія мэдыя, дыпляматычна кажучы, у значнай ступені перасталі быць гульцамі ў беларускай мэдыйнай прасторы.
Кумулятыўным вынікам узьдзеяньня гэтых фактараў і стаў невялічкі рост долі прыхільнікаў інтэграцыі з Расеяй у пытаньні аб геапалітычным выбары.
Аднак важны вынік нашых дасьледаваньняў — гэта тое, што рост прарасейскіх настрояў спыніўся. Тры апошнія дасьледаваньні дэманструюць брак пазытыўнай дынамікі.
— Наколькі гэты зрух назіраецца ў адказах на іншыя пытаньні, зьвязаныя з Расеяй і яе палітыкай, найперш ваеннымі дзеяньнямі супраць Украіны? Тыя, хто за саюз з РФ у дыхатамічным пытаньні, — яны ж і за Расею ў вайне, і за прысутнасьць расейскіх войскаў у Беларусі, і за расейскую тактычгую ядзерную зброю ў Беларусі?
— Я прапаную вашай увазе графікі, якія апісваюць залежнасьць, сувязь «ваенных» індыкатараў з геапалітычным выбарам. Гэты выбар вызначаецца адказамі на пытаньне «На ваш погляд, у якім саюзе дзяржаваў было б лепш жыць народу Беларусі — у Эўрапейскім Зьвязе ці ў саюзе з Расеяй?».
Сярод прыхільнікаў саюзу з Расеяй станоўча ставяцца да разьмяшчэньня расейскіх войскаў на тэрыторыі Беларусі 77%, а сярод прыхільнікаў уступленьня Беларусі ў ЭЗ — толькі 7%. Вельмі паказальна і відавочна. Тое самае можна назіраць і па іншых паказьніках.
Такім чынам, можна канстатаваць сувязь, і даволі шчыльную, паміж геапалітычным выбарам і стаўленьнем да канкрэтных сюжэтаў, зьвязаных з вайной Расеі супраць Украіны.
Сувязь адказаў на пытаньні «На ваш погляд, у якім саюзе дзяржаваў было б лепш жыць народу Беларусі — у Эўрапейскім Зьвязе ці ў саюзе з Расеяй?» і «Ці ўхваляеце вы дзеяньні Расеі ў цяперашнім збройным канфлікце з Украінай?»
Сувязь адказаў на пытаньні «На Ваш погляд, у якім саюзе дзяржаваў было б лепш жыць народу Беларусі – у Эўрапейскім Зьвязе ці ў саюзе з Расеяй?» і «Як вы ставіцеся да таго, што дзейная ўлада разьмясьціла расейскія войскі ў Беларусі?»
Сувязь адказаў на пытаньні «На Ваш погляд, у якім саюзе дзяржаваў было б лепш жыць народу Беларусі – у Эўрапейскім Зьвязе ці ў саюзе з Расеяй?» і «Як вы ставіцеся да разьмяшчэньня ядзернай зброі ў Беларусі?»
— Чаму ніякая прапаганда ня ў стане пахіснуць скансалідаванае нежаданьне, каб беларускае войска ўдзельнічала ў вайне? Яна не ўсемагутная?
— Бо прапаганда сутыкаецца ў гэтым пункце зь вельмі глыбока эшалянаванай абаронай. Я б казаў: гістарычна эшалянаванай абаронай. Гэта цьвёрдая гістарычная памяць беларусаў, якія праходзілі праз такую колькасьць войнаў, празь якую не праходзіў амаль што ніводзін народ у рэгіёне. Мы ўсе ведаем пра Другую сусьветную вайну, калі загінуў кожны трэці беларус.
Як вы ставіцеся да магчымага ўводу беларускага войска на тэрыторыю Ўкраіны для ўдзелу ў ваенных дзеяньнях?
Але ж трагічная гісторыя цягнецца далей у глыбіню стагодзьдзяў, калі адбываліся такія ж трагедыі, з колькасьцю загінулых ня меншай, чым у Другую сусьветную, калі браць у прапорцыі адносна ўсяго тагачаснага насельніцтва: Першая сусьветная вайна, Паўночная вайна і г.д. Так выпрацаваўся падсьвядомы мэханізм гістарычнай памяці, які кажа: адыдзі, ня ўлазь, не чапай зброю. І гэта імгненная рэакцыя, таму такія лічбы зьявіліся адразу, ужо на трэці тыдзень пасьля пачатку «спэцыяльнай ваеннай апэрацыі». І гэтая гістарычная памяць — такая жалезабэтонная, інэртная, абсалютна рыгідная, якая не паддаецца ніякаму прапагандысцкаму, мэдыйнаму «малаточку» і нават «кувалдзе».
— На прэзэнтацыі 13 ліпеня былі абнародаваныя таксама вынікі глыбінных інтэрвію. Яны дазваляюць дасьледаваць матывацыі адказаў рэспандэнтаў у колькасных апытаньнях. Выканаўца гэтага праекту БАМ Марына Гуляева гаварыла пра «інфармацыйныя коканы», у якіх, паводле яе, знаходзяцца беларусы. А чым абумоўленае знаходжаньне ў гэтых «коканах»? Хіба ня самі людзі выбіраюць, што ім чытаць, слухаць, глядзець?
— Тэза пра два «інфармацыйныя коканы» была сфармуляваная і заяўленая вашым найпакарнейшым слугой на канфэрэнцыі «Разьвіцьцё альтэрнатыўнай беларускай сыстэмы адукацыі ў сучасных умовах» у лістападзе 2022 году. Там было прапанавана структураваньне беларускай грамадзкай думкі пра вайну ва Ўкраіне вакол двух «інфармацыйных коканаў»: «Не — вайне» (уяўленьні, сьветапогляд дыяспары і інфармацыйна прасунутай часткі беларусаў на тэрыторыі Беларусі) і «Няма вайны» (пункт гледжаньня многіх беларусаў унутры Беларусі).
Што да вашага пытаньня — ці фармуе «кокан» погляды тых, хто ў ім, ці людзі самі выбіраюць свой «кокан», то адказ — і тое, і тое. Працэс ідзе ў абодва бакі.
— Што вас асабіста ўразіла ў гэтых глыбінных інтэрвію?
— Мяне ўразілі некалькі момантаў. Першы — гэта ваганьні геапалітычных арыентацыяў рэспандэнтаў. Назіраюцца пераходы як ад Расеі да Эўропы, гэтак і адваротныя, і ваганьні паміж імі як сталы стан сьвядомасьці.
Вось некаторыя заявы ўдзельнікаў глыбінных інтэрвію:
«Перайшоў да Эўропы, калі зьявілася шмат матэрыялаў пра Расею».
«У мяне бацькі за Расею, што тут незразумелага?»
«Гэтая пераможная прапаганда, яна спрацавала. У прыватнасьці, супраць мовы, супраць сьцяга, і гэта працуе тут. А гэтая прапаганда, яна вядзецца і цяпер, так скажам, тук-тук-тук, як дзяцел убівае ў галаву гэта ўсё людзям. Тут нават, так скажам, адэкватны чалавек пачынае думаць: а можа, я памыляюся? Гэта нейкі Оруэл атрымліваецца. Вы ведаеце, нават я задаваў сабе такое пытаньне: можа, я памыляюся?»
«Я бачу, як глядзяць на нас літоўскія памежнікі. У 2020 годзе я б адназначна адказаў: з Эўропай. Цяпер я адказваю, што зь Вялікай Брытаніяй, гэта значыць: без Эўропы, але і без Расеі таксама».
Яшчэ адна асаблівасьць глыбінных інтэрвію — зьяўленьне ў масавай сьвядомасьці ідэі Балта-Чарнаморскага зьвязу. Раней гэтага не было, цяпер зьявілася.
— Многія крытыкуюць апытаньні, якія цяпер праводзяцца ў Беларусі і Расеі. Паводле крытыкаў, вынікі апытаньняў адлюстроўваюць адно страх апытаных шчыра выказваць сваю сапраўдную думку. Часам крытыкі ўжываюць мэтафару: маўляў, ці паказалі б сапраўдныя думкі людзей апытаньні, якія праводзіліся б у ГУЛАГу? Сярод крытыкаў ёсьць і прафэсіяналы, скажам, расейскія сацыёляг Грыгорый Юдзін і паліталягіня Кацярына Шульман. Вы зь імі ня згодныя?
— Прыгадаю адказы на пытаньне пра стаўленьне да разьмяшчэньня расейскіх войскаў у Беларусі. Долі станоўчых і адмоўных адказаў практычна супадаюць. Гэта клясычны спліт, падзел грамадзкай думкі, кожная з ацэнак складае прыкладна па 40%. Ці можна ўявіць сабе ГУЛАГ, у якім думкі па значным палітычным пытаньні падзяліліся б пароўну, але, галоўнае, — пра гэта вязьні лягеру заявілі б уголас?
Грыгорый Юдзін у адным са сваіх нядаўніх інтэрвію , крытыкуючы адных расейскіх сацыёлягаў, спасылаецца на колькасныя дадзеныя іншых, у прыватнасьці, кампаніі Russian Field. Гэтая кампанія апэруе дадзенымі адказаў на пытаньне — «Калі б Пуцін прыняў такое ці іншае рашэньне, ці падтрымалі б вы такі варыянт?». І атрымлівалася, што большасьць аказваецца на баку любога рашэньня прэзыдэнта РФ. Вырашыць ён працягваць вайну — большасьць «за». Вырашыць спыніць — таксама большасьць «за».
Грыгорый Юдзін ня проста спасылаецца на гэтыя колькасныя дасьледаваньні і апытаньні, але сьцьвярджае, што яны рэальна адлюстроўваюць грамадзкую думку Расеі. Гэта значыць, ён давярае колькасным апытаньням, пабудаваным і праведзеным граматна і карэктна для пэўнай грамадзкай сытуацыі і грамадзкага клімату ў Расеі.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
