Многія расейскія сем’і праз Мінабароны сталі дабівацца вяртаньня прызыўнікоў дадому. Пакуль дадому, аднак, ніхто не даехаў — нават выведзеныя з Украіны прызыўнікі застаюцца ў сваіх частках даслужваць тэрмін да канца. Ня факт, што на іх таксама распаўсюдзіцца статус вэтэранаў, які Ўладзімір Пуцін абяцаў удзельнікам вайны ва Ўкраіне: бо па дакумэнтах яны былі «на вучэньнях» у Белгарадзкай ці Курскай вобласьці, а не на тэрыторыі суседняй дзяржавы.
Маці салдатаў, якія замест «вучэньняў» апынуліся на вайне ва Ўкраіне, расказалі праекту расейскай службы Радыё Свабода Север. Реалии, што іх адправілі туды без асабістых рэчаў, а камандаваньне прымушала падпісваць кантракт, але кінула іх, калі прызыўнікі трапілі ў палон.
Яшчэ да ўварваньня ім прыйшлося высылаць сынам грошы на цёплае адзеньне і абутак, а кармілі салдат пратэрмінаванымі харчамі. Амаль усе маці пагадзіліся размаўляць з журналістамі толькі на ўмовах ананімнасьці і папрасілі памяняць усе імёны. Але іх рэальныя дадзеныя ёсьць у распараджэньні рэдакцыі.
«Сказалі для вучэньняў купіць цёплае — боты, шкарпэткі»
Сына Святланы Паўла прызвалі ў войска ў ліпені мінулага году. Апошні раз ён патэлефанаваў маці 23 лютага, яна павіншавала яго са сьвятам. Сьвятлана кажа, што ў той дзень салдаты тэрміновай службы былі на вучэньнях і гаворкі не ішло пра тое, што яны кудысьці пойдуць празь мяжу. Зрэшты, не выключае маці, сын мог і ўтаіць ад яе нэгатыўныя навіны — у яго заўсёды «ўсё добра»: «Я толькі па чутках даведвалася. Хлопчыкі, якія зь ім разам, сваім мамам зусім іншае гаварылі».
«Пасьля 23 лютага — усё, як зьнік, — расказвае маці тэрміновіка. — Патэлефанаваў толькі ў пачатку сакавіка, і я даведалася, што ён ва Ўкраіне. Высьветлілася, што там іх і ўгаворвалі падпісаць кантракты і прымушалі, і палохалі! Чаго толькі ім не абяцалі! А палохалі, што інакш яны дэзэртыры будуць. Паўлік не падпісаў кантракту, але хтосьці з хлопцаў падпісваў».
«Дзякуй Богу, як падняўся скандал, пачалі салдатаў тэрміновай службы выводзіць адтуль. Але потым у нашым чаце „мамачак“ нехта напісаў, што частку дзяцей назад на Сумы паварочваюць, а тых, хто ісьці адмовіцца, нібыта расстраляюць, — расказвае Святлана. Ня ведаю, ці праўда гэта, але чытаць было вельмі страшна. Супакоюся я толькі тады, калі сына ўбачу. Мне трэба, каб сын прыйшоў дадому. Каб ён проста вярнуўся дадому. Здаровы і з нармальнай псыхікай», — штораз паўтарае жанчына.
Святлана расказвае, што ёй неаднаразова даводзілася пасылаць сыну грошы, каб той мог купіць сабе вопратку і абутак.
«Я дзівілася, а сын кажа: „Мама, тут такая галеча, мы ўсё самі купляць павінны“. Ну і мы, вядома, апошняе аддамо, каб толькі яму грошай паслаць. Як сын апынуўся ва Ўкраіне, я наагул ня ведаю. Але ім увесь час казалі, што іх адпраўляюць на вучэньні, яны і сапраўды спачатку паехалі як на вучэньні, ён заўсёды тэлефанаваў мне ў выходныя, а тут у будны дзень даслаў галасавое паведамленьне: ім загадалі для вучэньняў купіць цёплую вопратку — боты, шкарпэткі, усё астатняе. Каб апрануцца цяплей, — апавядае Святлана. — Я яшчэ задзівілася: як жа так, іх адпраўляюць голымі, ці што? Хіба ў войску не павінны забясьпечваць усім неабходным? Але я грошы яму адправіла, ён яшчэ фатаздымкі прыслаў, што купіў шапку, шкарпэткі».
Святлана таксама расказвае, што калі Паўла прызвалі, у ваенкамаце маленькага карэльскага гарадку яму выдалі боты, якія аказаліся салдату малыя.
«Я яму кажу: ну што зробіш, давай купім, якія табе там трэба, — расказвае маці. — А ён: „Ды добра, абыдуся“. А потым ужо з часткі патэлефанаваў, выхваляецца: знайшоў нейкія боты, кажа, падклею трошкі — і нармальна будзе. А іншыя хлопцы — хто на дасланыя бацькамі грошы рыдлёўкі купляў, хто скрабкі нейкія, Паша мне расказваў. То бок іх павінны ўсім забясьпечваць, але яны на ўсё просяць бацькоў грошы пасылаць».
«Калі іх прывялі ва Ўкраіну, адразу сказалі: „Вас тут не было“»
Валянцін — яшчэ адзін прызыўнік з Карэліі, ён наогул не павінен быў трапіць у войска. Хлопец вучыўся ва ўнівэрсытэце, у 2021 годзе плянаваў атрымаць прафэсію праграміста, бацькі пачалі шукаць яму месца працы. Але праз пандэмію ён запусьціў вучобу, прыйшлося ўзяць акадэмічны водпуск, і ў выніку ў ліпені 2021 году замест дыплёма Валянцін атрымаў позву з ваенкамату. Да пачатку вайны ва Ўкраіне ён праслужыў сем месяцаў.
«Калі іх толькі прывялі ва Ўкраіну, адразу сказалі: „Майце на ўвазе, вас тут не было“, — пераказвае яго маці Людміла тое, што пасьпеў расказаць па тэлефоне сын. — Ад іх пачалі патрабаваць, каб падпісалі кантракты. Прапаноўвалі ім кантракты з самага пачатку службы, абяцалі кучу ўсякіх ільгот — і кватэру, і заробак нейкі велізарны абяцалі. Але ўжо потым, калі я тэлефанавала ў Мінабароны, мяне там пыталі: „Ён у вас кантрактнік?“ „Не“, — адказваю. „Дакладна, — пытаюцца, — не падпісваў кантракту?“ — „Ды дакладна, дакладна! Я яму забараніла гэта рабіць, як бы вы ні ўгаворвалі! У нас ня тая сытуацыя, каб яму ў войску заставацца. У яго пэрспэктыўная спэцыяльнасьць, вернецца — атрымае дыплём. А кватэру мы яму ўжо купілі“».
Людміла падкрэсьлівае, што ў частцы, у якой служыў яе сын, асабліва настойліва пачалі пераконваць падпісаць кантракт, калі падразьдзяленьне ўжо апынулася на тэрыторыі Ўкраіны. Камандзіры палохалі салдат, што ўсе адмоўнікі пойдуць пад трыбунал, расказвае Людміла: яна лічыць, што камандзіры павінны несьці адказнасьць за такі ціск.
«Сын мне патэлефанаваў: мама, калі што — ведай, што я сам нічога не падпісваў», — падкрэсьлівае яна.
«На вучэньні яны паехалі недзе 6 лютага, — успамінае Людміла. — Перад гэтым дні за два сын мне патэлефанаваў і сказаў, што яму патрэбна цёплае вопратка. Кажа, ім сказалі, што „зьменкі“ ніякай не будзе, трэба самім купіць усё, інакш так і будуць хадзіць у тым, у чым прыехалі. Мы паслалі сыну грошы на сподняе, на шкарпэткі, на тэрмабялізну, на футболкі — на ўсё-ўсё, аж да зубной пасты — усё трэба было самому купляць».
А потым, як я зразумела, іх з вучэньняў гэтых тэрмінова сарвалі і ўсе рэчы ў яго ў намётавым лягеры засталіся. І ўвесь час, што яны былі ва Ўкраіне, яны ня мыліся, не галіліся, адзеньне зь сябе не здымалі. «І спалі пры гэтым на зямлі, — расказвае маці. — Пры гэтым, яшчэ калі яны ехалі на вучэньні, у лютым, сын тэлефанаваў мне і пытаўся, ці не пачнецца вайна: размовы такія ўжо тады хадзілі. Але я да апошняга ня верыла, што гэта можа здарыцца. Яшчэ і яго супакойвала: вы ж на тэрміновай службе, вас у любым выпадку туды не пашлюць, ня маюць права».
Як і іншыя маці салдатаў тэрміновай службы, Людміла пачула сына апошні раз напярэдадні вайны. Увечары 22 лютага Валянцін ёй патэлефанаваў і сказаў, што іх адпраўляюць ва Ўкраіну.
«Я не паверыла, — успамінае маці. — Кажу: напэўна, вас у ачапленьне паставяць каля мяжы. А далей — цішыня. Раніцай 24 лютага я ўбачыла выступ Пуціна па тэлевізары — гэта такі шок быў! Памятаю, у якой я была паніцы. Па тэлевізары казалі, як усё добра, а ў мяне ў галаве толькі адно стукае: чаму не тэлефануе сын? Глядзець нешта, акрамя тэлевізара, я сапраўды баялася. Адзін ролік убачыла ў інтэрнэце — пазнала хлопчыка з нашага гораду сярод палонных. Так стала страшна... Я кінула працу і з усіх ног пабегла ў ваенкамат. Пытаюся: „Гэта фэйк нейкі?“ Мне там адказваюць: „Не, гэта сапраўды наш хлопец, у нас у горадзе прызываўся“. Мне стала зусім дрэнна».
«Толькі 2 сакавіка сын патэлефанаваў, нарэшце, і сказаў, што яны недзе пад Кіевам. І зноў тэлефон замоўк. А 10 сакавіка ён патэлефанаваў такім голасам, што я пахаладзела адразу. „Мама, — кажа, — нас перакідваюць у Сумы, там нас будуць забіваць“. Я нічога не зразумела, але па голасе чую, як яму страшна, — расказвае Людміла. — Такі жах быў у голасе, гэта і мне перадалося».
Людміла кажа, што тэлефанавала ў частку, дзе служыць сын, але зампаліт і камандзір не адказвалі.
«Дазванілася ў выніку ў дзяжурную частку, але там як толькі пачулі, што я мама вайскоўца, адразу размову абарвалі, — расказвае Людміла. — І далей я больш не змагла датэлефанавацца. Ніякай інфармацыі не было, пра сына я нічога даведацца не магла. Выявілася, што нас, такіх матуль, шмат. Мы стварылі чат, у нас свая мова ёсьць кансьпіратыўная: „дразды“ — гэта частка, дзе служыць мой сын, „арлы“ — гэта частка ў тым жа пасёлку праз дарогу. Высьветлілася, што з абедзьвюх частак „туды“ адправілі салдатаў тэрміновай службы».
«Церазь мяжу яны пераходзілі — гэта таксама былі нібы вучэньні»
Мікалай Польшчыкаў — яшчэ адзін салдат тэрміновай службы, адпраўлены ва Ўкраіну: яго прызвалі ў Разані, ён быў паранены і трапіў у палон. Тыдзень яго маці Алена ўвогуле ня ведала, дзе ён, а потым убачыла сына ў роліку, запісаным украінцамі.
Мікалай, па словах маці, вучыўся ў каледжы на бухгальтара, адзін час яны з маці працавалі разам у адной краме: ён быў прадаўцом-касірам. Потым звольніўся, каб здаць іспыты і атрымаць правы, «таму што далей мы ведалі, што прызавуць на ваенную службу», тлумачыць Алена.
«Ён да яе рыхтаваўся. Хто ж ведаў, што служба будзе такая», — уздыхае маці.
Служыў Мікалай у Таманскай дывізіі, у Нара-Фамінску пад Масквой. 30 студзеня іх частку адправілі на вучэньні ў Курск, адтуль — у Белгарад. З вучэньняў ён тэлефанаваў маці ў пачатку лютага, расказваў, што яны на БМП малявалі фарбай нейкія пазнакі.
«Яшчэ ніякай вайны не было, а яны ўжо малявалі на машынах Z. Ім тлумачылі, што гэта таксама частка вучэньняў: калі будзе бой, гэта трэба, каб не падстрэліць сваіх, — кажа Алена. — А 23 лютага сын са мной пагаварыў — і прапаў. Патэлефанаваў толькі 28-га: мы, сказаў, ва Ўкраіне. Як гэта, пытаю, ва Ўкраіне, тамака ж вайна?! Ты ж на тэрміновай службе! А іх зацягнулі туды падманам. Ніхто з хлопцаў ня ведаў, куды яны едуць. Ім сказалі — на вучэньні. Ну вучэньні дык вучэньні, яны і паехалі. І церазь мяжу яны пераходзілі — гэта таксама былі нібы вучэньні. А потым Уладзімір Уладзіміравіч абвясьціў, што гэта спэцапэрацыя».
«Яны не падпісвалі ніякіх кантрактаў, нічога, гэта я дакладна ведаю, ён бы мне абавязкова сказаў, а я б не дазволіла, — падкрэсьлівае Алена. — А 7 сакавіка мой сын трапіў у палон. Тыдзень — тыдзень! — я нічога пра гэта ня ведала, ніхто мне не паведаміў, ніхто не патэлефанаваў зь ягоных камандзіраў. І вось на працы выходжу на абед, а ў мяне адзін хлопчык наш пытаецца: „Гэта праўда, што ваш Коля ў палоне?“ І паказвае мне відэа: там мой Коля гаворыць нібыта нейкай чужой мовай. Мне стала дрэнна. Я пабегла дадому тэлефанаваць у частку, у Нара-Фамінск, а там адказала толькі псыхоляг Марына Ўладзіміраўна. І яна пацьвердзіла, што мой сын сапраўды знаходзіцца ў палоне ўжо тыдзень, з 7 сакавіка».
«Чаму ж мне ніхто не сказаў, дзе ён?! Потым я даведалася, што ён быў яшчэ і паранены ў плячо. Я ведаю, што яго ўжо падлячылі там, але сэрца ўсё роўна не на месцы. Госпадзе, яму ж усяго 20 гадоў, а ён ужо такое перажыў! Гэта ж усё жыцьцё яму пераверне! — плача маці. — Потым сын патэлефанаваў і таксама сказаў, што ён у палоне, яму далі патэлефанаваць украінцы, дазволілі нам пагаварыць тры хвіліны. Кажа: „Мама, забярыце нас адсюль, як заўгодна, таму што мы ня ведаем, ці вядуцца пра нас перамовы. Тэлефануй, кажа, у Чырвоны Крыж, Пуціну, куды заўгодна, ці зьбіраюцца нас адсюль забіраць“. А я потым гаварыла яшчэ з адным татам, у якога ў палоне сын Саша Марозаў, і з адной мамай, дык яны тое ж самае расказваюць».
«Я прашу, малю, каму толькі ні тэлефаную. У пракуратуру напісала заяву, у Мінабароны тэлефаную стала. Мне толькі адказваюць: ваша справа разглядаецца. А што мне зь іхнага „разглядаецца“?! Мне сын мой патрэбен!» — кажа Алена.
«23 лютага сын тэлефануе і кажа: «Мама мяне загрузілі боепрыпасамі і адпраўляюць ва Ўкраіну»
Кірылу прызвалі ў войска восеньню 2021 году — да пачатку расейскага ваеннага ўварваньня ва Ўкраіну ён пасьпеў праслужыць тры з паловай месяцы.
«Яшчэ ў сьнежні сын патэлефанаваў мне і кажа: нас неўзабаве павязуць на вучэньні ў палі месяцы на два-тры, — апавядае ягоная маці Тацяна. — У студзені іх сапраўды павезьлі ў Курск, сын тэлефанаваў адтуль. Ён у мяне служыць кіроўцам у РМА — роце матэрыяльнага забесьпячэньня. Неяк тэлефануе і кажа: „Мы ўжо пад Белгарадам“. А 23 лютага гадзін у сем вечара сын тэлефануе і кажа: „Мама, мяне загрузілі боепрыпасамі і адпраўляюць ва Ўкраіну“. Ноч я ня спала, як быццам нешта адчувала. А раніцай даведалася, што там вайна».
«Два тыдні я нічога ня ведала пра сына. А ў пачатку сакавіка раптам патэлефанаваў яго сябар: „Цётка Таня, Кірыл ня можа вам датэлефанавацца, а справа тэрміновая. Ён просіць біць трывогу, таму што яго прымушаюць падпісаць кантракт“, — расказвае маці. Потым ужо, калі Тацяна зьвязалася з сынам, ён пераказаў ёй, што яму казалі камандзіры: „Вы лепш падпішыце кантракт, таму што вы з намі тут усё роўна застаняцеся да канца, а па кантракце вам хоць заплацяць за гэта нейкія грошы“.
Кірыл падпісваць кантракт адмовіўся. І тады адзін з афіцэраў даў яму тэлефон, каб патэлефанаваў маці: «Гавары, што цябе прымушаюць падпісаць кантракт, няхай яна цябе адсюль выцягвае».
«Ня ведаю, што гэта за афіцэр, але дзякуй яму, — дзякуе Тацяна. — Наогул сыну прапаноўвалі кантракт з самага пачатку, яшчэ да Ўкраіны. Ён мне тэлефанаваў і пытаўся, ці варта падпісваць: абяцаюць, маўляў, што ён будзе толькі нешта патруляваць, а затое грошы стануць плаціць добрыя і жытло дадуць. Але я яму сказала: ні ў якім разе. У яго добрая прафэсія, ён у нас аўтамэханік. І праца ёсьць, чакае яго, ён там ужо тры гады адпрацаваў, яшчэ ў тэхнікуме пачаў... Вы не ўяўляеце, што ён умее з машыны рабіць. Дом яны пабудавалі з татам удвох. Так што я дакладна ведаю, што нічога ён не падпісваў, няма чаго яму рабіць у гэтым войску».
«Увогуле, я датэлефанавалася да Міністэрства абароны, знайшла нейкую „гарачую лінію“. Сказала ім усё, што думаю», — кажа Тацяна.
Пасьля масавых скаргаў бацькоў расейскіх тэрміновай службы ў Мінабароны, з Украіны вывелі 412 чалавек, у тым ліку Кірыла. Тацяна расказвае, што ён вярнуўся з тэмпэратурай і бессаньню, іншыя яго калегі — хто з абмарожанымі нагамі прыйшоў, хто з пнэўманіяй. Як аказалася, да ўварваньня яны жылі зімой у Белгарадзкай вобласьці ў палатках.
«Ён мне толькі сказаў: „Мама, там было вельмі страшна“. Ён там цела без галавы бачыў, кагосьці бяз ног... — расказвае Тацяна. — Бегалі яны там лясамі, а зьверху іх бамбілі з самалётаў».
«Прадуктаў у іх толкам не было, сухпайкі і тыя пратэрмінаваныя. Ёсьці, кажа, немагчыма, але даводзілася. Сын у роце матзабесьпячэньня служыў, ён гэтыя пайкі сам раздаваў, так што на свае вочы ўсё бачыў. І ў гэтым пайку рыс, чай, а што зь імі рабіць? Вады ў іх не было, яны сьнег тапілі, каб папіць. Яны нават зубы не маглі пачысьціць, таму што, калі іх ва Ўкраіну адпраўлялі, дык нават асабістыя рэчы не далі ўзяць з лягера, — расказвае маці. Сын як зьехаў зь лягера загружацца — так больш туды і не вярнуўся. Цёплай вопраткі ў іх таксама не было. Вось у чым мой паехаў на вучэньні, тое і насіў ва Ўкраіне. А спалі яны там на зямлі».
Тацяна кажа, што Кірылу пашанцавала: ва Ўкраіне вакол яго апынуліся вайскоўцы значна старэйшыя па ўзросту — нехта доўга праслужыў на кантракце, нехта быў у Чачэніі. Як людзі дасьведчаныя, яны ахоўвалі хлопца: «І яму не прыйшлося бегаць зь іншымі бязглуздымі хлапчукамі. Мусіць, гэта яго і выратавала».
«Я ўсё-такі дастукалася да іх камандзіра, — абураецца Тацяна. — Ён і са мной, як з іншымі матулямі, гаварыць адмаўляўся, але я стала пісаць яму SMS. Задаю пытаньне: „Дзе мой сын?“ Ён адказвае: „Я ў іншай вобласьці“. Я: „Але ён жа там не адзін, нейкі камандзір зь ім павінен быць?“ У адказ — цішыня».
