Лінкі ўнівэрсальнага доступу

 
«Мне за сябе ня сорамна». Беларус, які дакумэнтаваў катаваньні пратэстоўцаў, цяпер фіксуе ваенныя злачынствы Расеі ва Ўкраіне

«Мне за сябе ня сорамна». Беларус, які дакумэнтаваў катаваньні пратэстоўцаў, цяпер фіксуе ваенныя злачынствы Расеі ва Ўкраіне


Руіны прыгарада Кіеве Ірпіня, 2 сакавіка
Руіны прыгарада Кіеве Ірпіня, 2 сакавіка

Стас Шашок быў у Беларусі актывістам «Моладзевага блёку». Пасьля рэпрэсій на радзіме выехаў ва Ўкраіну. Пасьля пачатку вайны ён застаўся ва Ўкраіне. Цяпер дакумэнтуе ваенныя злачынствы Расеі.

«11 месяцаў жыў у Беларусі на кансьпіратыўных кватэрах»

Стас паехаў зь Беларусі ў красавіку 2021 году. Да гэтага хаваўся ад рэпрэсій — 11 месяцаў жыў на кансьпіратыўных кватэрах.

«Было цяжка, мяняў месца жыхарства, быў на паўлегальным становішчы, ня мог дазволіць сабе розныя рэчы. Таму пасьля 11 месяцаў выехаў зь Беларусі. Трохі пажыў у Расеі і перабраўся ва Ўкраіну», — расказвае беларус.

Стас Шашок
Стас Шашок

Стас кажа, што ўвесь гэты час працягваў дакумэнтаваць катаваньні, якія зазналі беларусы ў аддзелах міліцыі, ізалятарах і турмах. «Гэта важна — каб у будучыні праводзіць расьсьледаваньні і прыцягнуць да адказнасьці вінаватых у катаваньнях. Цяпер мой досьвед дакумэнтаваньня злачынстваў стаў запатрабаваны ва Ўкраіне», — кажа Стас.

«Паліцыя і СБУ праводзілі з намі „фільтрацыйныя мерапрыемствы“, і я іх разумею»

Вайна застала Стаса ў Кіеве. «Я жыў непадалёк ад урадавага кварталу. Прачынаўся ад гукаў выбухаў ракет. Разумеў, што і мяне можа забіць. Шчыра кажучы, не хацеў такой долі, такой сьмерці. Вырашыў зь сябрамі ехаць на захад Украіны. Было нялёгка, як і ўсім. Трое сутак дабіраліся праз блёкпасты, стаялі ў вялізных заторах, якія не рухаліся. Да нас як беларусаў была, вядома, пільная ўвага з боку паліцыі і СБУ. Праводзілі „фільтрацыйныя мерапрыемствы“ — дапытвалі, правяралі тэлефоны, перапіску. Таму што мы мелі беларускія пашпарты і нумары на аўтамабілі. Ваеннае становішча, што паробіш. Часам было даволі жорстка. Трэба было даказаць, што ты не дывэрсант. За нас заступіліся нашы калегі, украінскія праваабаронцы», — патлумачыў Стас.

Урэшце ён дабраўся ў горад на захадзе краіны і пачаў працу — фіксацыю злачынстваў Расеі. Ён далучыўся да ініцыятывы «Эўрамайдан SOS». Яна працавала ў час Майдану-2014, цяпер аднавіла дзейнасьць.

«Тут таксама праблема была бытавая — некаторыя нядобрасумленныя людзі скарысталіся момантам і падвысілі цэны на жытло, часам нават у чатыры разы. Але ім супрацьстаяць: робяць публічнымі такія факты, здаюць у бюро эканамічных расьсьледаваньняў. Нейкага нэгатыўнага стаўленьня да сябе я пакуль не сустрэў. Можа, таму, што вельмі мала кантактую з вонкавым сьветам, бо цалкам паглыблены ў працу, няма часу гуляць. Але я не баюся і мне за сябе не сорамна, што я беларус. Калі ты беларус і апынуўся ва Ўкраіне — ты ўжо шмат зрабіў, я так лічу», — разважае Стас.

«Мэта — паказаць расейцам праўду і сабраць інфармацыю для міжнародных судоў»

Стас з калегамі фіксуе сьведчаньні людзей, якія зазналі жахі вайны, зьбірае фатаздымкі разбурэньняў цывільнай і крытычнай інфраструктуры, жылых дамоў, дзіцячых садкоў, школ, дарог.

«Фіксуем, куды трапляюць бомбы, як абстрэльваюць гуманітарныя калёны. Фіксуем тое, што зьяўляецца ваенным злачынствам. Я запісваю інтэрвію зь людзьмі, якія вырваліся з Ірпяня, Бучы. У Ірпяні расстралялі калёну цывільных аўтамабіляў. Там у калёне было шмат машын, у іх сядзелі людзі. Іх забілі. Трупы былі ў аўта ці ляжалі на дарозе, іх ніхто не хаваў.

Наша мэта — сабраць як мага больш сьведчаньняў. Найперш каб паказаць расейцам, што робіць іхнае войска, якое нібыта „не страляе па цывільных аб’ектах“. Па-другое, гэта збор матэрыялу для перадачы ў міжнародныя суды. Думаю, што будзе і ААН працаваць, і крымінальныя суды па гэтай тэме. Мы бяром згоду ў людзей на перадачу іхных сьведчаньняў. Магчыма, будзе створаны асобны трыбунал, такі, які стваралі ў Нюрнбэргу. Таму важна ўсё гэта цяпер зафіксаваць», — кажа Стас.

Цяперашнія сьведчаньні ўкраінцаў «больш жудасныя і бесчалавечныя», чым сьведчаньні тых, хто прайшоў Акрэсьціна і Жодзіна ў Беларусі, гаворыць праваабаронца.

«Мае калегі ледзьве давалі рады сабе, эмоцыям, каб дакумэнтаваць гэта. Праца нялёгкая таксама — дамовіцца з чалавекам, апісаць гэта ўсё, сабраць дакумэнты, занесьці ў базу. Нам раілі не рабіць больш за два інтэрвію на дзень, каб псыхіка была жывая. Мне чалавек з Ірпяня пералічыў кожны дом на кожнай вуліцы, якія былі зруйнаваныя. Ён апісваў спаленыя аўтамабілі, забітых людзей... І ты разумееш маштаб гэтай жудасьці. Я неўзабавае буду запісваць гісторыю, як адзін беларус трапіў у расейскі палон у Ірпяні, як яго расейцы абрабавалі. Яны скралі ў яго фотаапарат. Здаецца, навошта табе чужы фотаапарат, калі праз гадзіну ты ўжо, можа, будзеш мёртвы? Мяне гэта моцна ўразіла. Яны не разумеюць, у якім яны становішчы, і дазваляюць сабе рабаваць», — кажа Стас.

Вайна Расеі супраць Украіны

  • А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
  • Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
  • Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
  • 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
  • З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
  • Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
  • 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
  • У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
  • 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
  • У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
  • Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
  • 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
  • 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
  • 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
  • Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG