«11 месяцаў жыў у Беларусі на кансьпіратыўных кватэрах»
Стас паехаў зь Беларусі ў красавіку 2021 году. Да гэтага хаваўся ад рэпрэсій — 11 месяцаў жыў на кансьпіратыўных кватэрах.
«Было цяжка, мяняў месца жыхарства, быў на паўлегальным становішчы, ня мог дазволіць сабе розныя рэчы. Таму пасьля 11 месяцаў выехаў зь Беларусі. Трохі пажыў у Расеі і перабраўся ва Ўкраіну», — расказвае беларус.
Стас кажа, што ўвесь гэты час працягваў дакумэнтаваць катаваньні, якія зазналі беларусы ў аддзелах міліцыі, ізалятарах і турмах. «Гэта важна — каб у будучыні праводзіць расьсьледаваньні і прыцягнуць да адказнасьці вінаватых у катаваньнях. Цяпер мой досьвед дакумэнтаваньня злачынстваў стаў запатрабаваны ва Ўкраіне», — кажа Стас.
«Паліцыя і СБУ праводзілі з намі „фільтрацыйныя мерапрыемствы“, і я іх разумею»
Вайна застала Стаса ў Кіеве. «Я жыў непадалёк ад урадавага кварталу. Прачынаўся ад гукаў выбухаў ракет. Разумеў, што і мяне можа забіць. Шчыра кажучы, не хацеў такой долі, такой сьмерці. Вырашыў зь сябрамі ехаць на захад Украіны. Было нялёгка, як і ўсім. Трое сутак дабіраліся праз блёкпасты, стаялі ў вялізных заторах, якія не рухаліся. Да нас як беларусаў была, вядома, пільная ўвага з боку паліцыі і СБУ. Праводзілі „фільтрацыйныя мерапрыемствы“ — дапытвалі, правяралі тэлефоны, перапіску. Таму што мы мелі беларускія пашпарты і нумары на аўтамабілі. Ваеннае становішча, што паробіш. Часам было даволі жорстка. Трэба было даказаць, што ты не дывэрсант. За нас заступіліся нашы калегі, украінскія праваабаронцы», — патлумачыў Стас.
Урэшце ён дабраўся ў горад на захадзе краіны і пачаў працу — фіксацыю злачынстваў Расеі. Ён далучыўся да ініцыятывы «Эўрамайдан SOS». Яна працавала ў час Майдану-2014, цяпер аднавіла дзейнасьць.
«Тут таксама праблема была бытавая — некаторыя нядобрасумленныя людзі скарысталіся момантам і падвысілі цэны на жытло, часам нават у чатыры разы. Але ім супрацьстаяць: робяць публічнымі такія факты, здаюць у бюро эканамічных расьсьледаваньняў. Нейкага нэгатыўнага стаўленьня да сябе я пакуль не сустрэў. Можа, таму, што вельмі мала кантактую з вонкавым сьветам, бо цалкам паглыблены ў працу, няма часу гуляць. Але я не баюся і мне за сябе не сорамна, што я беларус. Калі ты беларус і апынуўся ва Ўкраіне — ты ўжо шмат зрабіў, я так лічу», — разважае Стас.
«Мэта — паказаць расейцам праўду і сабраць інфармацыю для міжнародных судоў»
Стас з калегамі фіксуе сьведчаньні людзей, якія зазналі жахі вайны, зьбірае фатаздымкі разбурэньняў цывільнай і крытычнай інфраструктуры, жылых дамоў, дзіцячых садкоў, школ, дарог.
«Фіксуем, куды трапляюць бомбы, як абстрэльваюць гуманітарныя калёны. Фіксуем тое, што зьяўляецца ваенным злачынствам. Я запісваю інтэрвію зь людзьмі, якія вырваліся з Ірпяня, Бучы. У Ірпяні расстралялі калёну цывільных аўтамабіляў. Там у калёне было шмат машын, у іх сядзелі людзі. Іх забілі. Трупы былі ў аўта ці ляжалі на дарозе, іх ніхто не хаваў.
Наша мэта — сабраць як мага больш сьведчаньняў. Найперш каб паказаць расейцам, што робіць іхнае войска, якое нібыта „не страляе па цывільных аб’ектах“. Па-другое, гэта збор матэрыялу для перадачы ў міжнародныя суды. Думаю, што будзе і ААН працаваць, і крымінальныя суды па гэтай тэме. Мы бяром згоду ў людзей на перадачу іхных сьведчаньняў. Магчыма, будзе створаны асобны трыбунал, такі, які стваралі ў Нюрнбэргу. Таму важна ўсё гэта цяпер зафіксаваць», — кажа Стас.
Цяперашнія сьведчаньні ўкраінцаў «больш жудасныя і бесчалавечныя», чым сьведчаньні тых, хто прайшоў Акрэсьціна і Жодзіна ў Беларусі, гаворыць праваабаронца.
«Мае калегі ледзьве давалі рады сабе, эмоцыям, каб дакумэнтаваць гэта. Праца нялёгкая таксама — дамовіцца з чалавекам, апісаць гэта ўсё, сабраць дакумэнты, занесьці ў базу. Нам раілі не рабіць больш за два інтэрвію на дзень, каб псыхіка была жывая. Мне чалавек з Ірпяня пералічыў кожны дом на кожнай вуліцы, якія былі зруйнаваныя. Ён апісваў спаленыя аўтамабілі, забітых людзей... І ты разумееш маштаб гэтай жудасьці. Я неўзабавае буду запісваць гісторыю, як адзін беларус трапіў у расейскі палон у Ірпяні, як яго расейцы абрабавалі. Яны скралі ў яго фотаапарат. Здаецца, навошта табе чужы фотаапарат, калі праз гадзіну ты ўжо, можа, будзеш мёртвы? Мяне гэта моцна ўразіла. Яны не разумеюць, у якім яны становішчы, і дазваляюць сабе рабаваць», — кажа Стас.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
