На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста на канале Свабода Premium адказвае сацыёляг, прафэсар Андрэй Вардамацкі.
Вардамацкі
- Пасьля 2014 году мы вывучалі стаўленьне беларусаў да далучэньня Крыму да РФ, мы задавалі пытаньне пра гэта кожныя 2 месяцы. У 2014–2015 гадах гэтае далучэньне ўхвалялі дзьве траціны апытаных, адмоўныя адказы давалі прыкладна 20%.
- У сьнежні 2021 году далучэньне Крыму да Расеі ўхвалялі ўжо толькі 48%. Гэта назапашаныя зьмены. Можна меркаваць, што зараз зьмены грамадзкай думкі пойдуць хутчэй, могуць быць нават выбуховыя зьмены.
- Мы задавалі пытаньне зь бінарным выбарам геапалітычнай арыентацыі — вы за саюз з Расеяй ці за далучэньне Беларусі да Эўразьвязу. Паказьнікі вельмі вагаліся. Бывалі моманты, калі на працягу месяца лічбы мяняліся на 10 адсоткавых пунктаў.
- Такая зьменлівасьць у геапалітычных прыярытэтах — гэта чыньнік ідэнтычнасьці, якая фармуецца. У гэтым адрозьненьне Беларусі ад краінаў, дзе ідэнтычнасьць ужо ўсталяваная. Скажам, у Польшчы стаўленьне да NATO не мяняецца, на графіку гэта простая лінія.
- У Беларусі ў 2018 годзе прарасейская частка грамадзтва складала прыкладна 60%, у 2019-м — каля 50%, у 2020-м — каля 45%.
- У Беларусі ёсьць пласт насельніцтва, зарыентаваны на Расею, незалежна ад эканамічнага становішча і палітычнай каньюнктуры. Гэта як у палітыкаў ёсьць цьвёрды, крышталізаваны электарат. Я прыдумаў паняцьце «крышталізаваны прарасейскі арыентат».
- Што да варыянтаў адносінаў з Расеяй, то пераважная большасьць апытаных — да трох чвэрцяў — выказвалася за варыянт дружалюбных адносінаў, бяз мытняў і межаў. Варыянт адказу — Беларусь павінна ўвайсьці ў склад РФ у якасьці суб’екта фэдэрацыі — на працягу 8 гадоў набіраў 3-5%.
- Дынаміка зьменаў у грамадзкай сьвядомасьці — гэта не замена прарасейскай арыентацыі на праэўрапейскую, а адыход ад прарасейскай арыентацыі ў няпэўную пазыцыю, у кола тых, хто ня вызначыўся.
- Паступовы, плаўны адыход ад прарасейскай арыентацыі адбываўся, як я казаў, і раней. Зараз, у сувязі з вайной, ён можа паскорыцца.
- Ёсьць складнікі геапалітычнай сьвядомасьці — рацыянальны, тэарэтычны, побытавы. Зараз эмацыйны складнік будзе разбураць тэарэтычны, зьвязаны зь вялікай сумеснай гісторыяй, эканамічнымі і культурнымі сувязямі і г.д., падабенствам этнічных тыпажоў трох народаў.
- Гэты працэс закране і беларусаў, але ва Ўкраіне гэты працэс пойдзе больш інтэнсіўна. Там адбудзецца зьмена гістарычнай памяці. Раней пры слове «вайна» ўспаміналася Другая сусьветная, а зараз эмацыйная карцінка зьменіцца, заменіцца на карціны разбомбленага ў лютым 2022 году Харкава і іншых украінскіх гарадоў.
- У пратэстах 2020 году геапалітычнага складніку не было наагул. Арыентацыя і на Захад, і на Расею дамінавала сярод пратэстоўцаў.
- Зараз людзі бачаць вельмі цяжкія карціны — разбурэньні, забітыя людзі. Гэты эмацыйны пласт будзе разбураць, падрываць канструкты кшталту «русского мира» і сумеснай гісторыі. І гэта можа прывесьці да зьмяншэньня нават «крышталізаванага прарасейскага арыентату».
- Істотныя зьмены адбудуцца ў масавай сьвядомасьці ва ўсіх трох краінах. Найбольш інтэнсіўна гэта будзе адбывацца ва Ўкраіне, слабей у Расеі, працэс пойдзе і ў Беларусі — у сэнсе і геапалітычных арыентацыяў, і стаўленьня да ўдзелу ў цяперашнім канфлікце.
Напад Расеі на Ўкраіну
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
