Для мяне, як для чалавека, які добра памятае першую спробу ўлады зьнішчыць БЧБ-сымбалі, гэтыя страхі выглядаюць перабольшанымі. Перакананы, што другое пахаваньне БЧБ-сьцяга не адбудзецца — гэтак жа, як не адбылося першае ў траўні 1995 году, хоць яго тады таксама адны з трывогай і адчаем баяліся, другія — з кепска прыхаванай надзеяй чакалі і жадалі.
Вядома, грамадзкая атмасфэра ў сярэдзіне 90-х была зусім іншая. Тым, хто пэцкае чорнай фарбай тыя так званыя «ліхія 90-я», хочацца нагадаць: так, многім тады жылося цяжка, і крамы выглядалі значна бядней, чым цяпер. Але людзі ў той час мелі каштоўнасьці значна большыя, чым кавалак каўбасы — свабоду і надзею — менавіта тое, чаго так прагне цяперашняя моладзь і дзеля чаго выходзіць пад амапаўскія дубінкі. І вяртаньня менавіта тых свабоды і надзеі так зацята не жадае цяперашняя ўлада.
Гэтыя свабода і надзея выціскаліся па кроплі, мэтадычна і мэтанакіравана, на працягу больш як чвэрці стагодзьдзя. Адразу вынішчыць іх было немагчыма. Нават праз год пасьля прыходу да ўлады Лукашэнкі яшчэ можна было зь дзяржаўнай трыбуны адкрыта гаварыць тое, што думаеш.
Я сам зь некаторым зьдзіўленьнем праз дваццаць шэсьць год перачытваю тое, пра што сам жа пісаў 20 траўня 1995 году ў адной з галоўных дзяржаўных газэт — «Звяздзе», на наступны дзень пасьля таго, як БЧБ-сьцяг быў, па сутнасьці, забаронены. Публікацыя пад назвай «Ці згуртуюць нацыю новыя сымбалі» зьявілася на першай старонцы газэты:
* * *
«Новы чырвона-зялёны сьцяг над рэзыдэнцыяй прэзыдэнта ў адных выклікае на вачах сьлёзы настальгічнай радасьці і замілаваньне, у другіх — абурэньне і насьмешку. І тых, і другіх — нямала, так што рэфэрэндум ня столькі вырашыў праблему, колькі выразна абазначыў раскол у грамадзтве.
Тых 25 працэнтаў выбаршчыкаў, якія на рэфэрэндуме сказалі новым сьцягу і гербу «не» — думаць інакш не прымусіш і за мяжу ня вышлеш. А ёсьць жа яшчэ 35 працэнтаў грамадзян, якія ўвогуле не прыйшлі на прэзыдэнцкі рэфэрэндум. Як думаюць яны?
У любым выпадку — даводзіцца канстатаваць, што дзяржаўныя сімвалы ў нашай маладой і нявопытнай краіне зь лёгкай рукі такіх жа маладых палітыкаў з фактара, які згуртоўвае, кансалідуе нацыю, ператварыліся ў інструмэнт расколу і ідэалягічнага разьмежаваньня. Праявы гэтага, я мяркую, зьявяцца ўжо ў самым блізкім часе. Апазыцыйныя прэзыдэнту сілы, зразумела ж, ні ад бела-чырвона-белага сьцяга, ні ад герба «Пагоня» не адмовяцца. Няцяжка прадбачыць, што гэтыя колеры, гэтыя сімвалы стануць сімваламі дэмакратычных сіл.
Гэтак жа, як сьцяг і герб савецкай Беларусі — сімваламі ўсіх пракамуністычных і прарасійскіх партый і рухаў. Прэзыдэнт, на жаль, ня ўзьняўся над гэтай барацьбой і гэтым процістаяньнем — а заняў зусім пэўны бок барыкады.
Ці былі іншыя шляхі выхаду з гэтай сытуацыі? Напэўна.
Наіўна думаць, што Беларусь — першапраходца ў справе ператварэньня сімвалаў у інструмэнт грамадзянскага процістаяньня. Яскравы прыклад зь нядаўняй гісторыі — сытуацыя ў Паўднёва-Афрыканскай Рэспубліцы, дзе з прыходам да ўлады Нэльсана Мандэлы зь яго партыяй чарнаскурай большасьці і скасаваньнем рэжыму апартэіду патрэба ў зьмене сімволікі ўзьнікла ў сувязі з тым, што існаваўшы раней сьцяг — чырвона-бела-блакітны — лічыўся сьцягам белых. Чорныя ж змагаліся пад іншым сьцягам — чорна-зялёна-жоўтым. Паказальна, што Нэльсан Мандэла не ініцыіраваў рэфэрэндум з гэтай нагоды — хоць зусім зразумела, што лёгка мог бы выйграць яго. Палітыкі, гісторыкі, мастакі — прадстаўнікі абедзьвюх абшчын — дамовіліся, што новыя сімвалы, каб быць прынятымі ўсім народам, не павінны прыніжаць адных, каго меншасьць, і ўзвышаць іншых, хто ў большасьці, — паколькі ў гэтым выпадку ўвесь час будзе заставацца глеба для канфліктаў. Як вынік — паўднёваафрыканцы стварылі новы сьцяг, у якім спалучаюцца ўсе шэсьць колераў, што ўваходзілі раней у сьцягі белых і чорных. І гэты новы сьцяг быў узьняты над Прэторыяй у прысутнасьці соцень тысяч паўднёваафрыканцаў і замежных гасьцей (у тым ліку першых асоб шэрагу дзяржаў), пад гукі дзяржаўнага гімна і суквецьці фаервэрку.
Дарэчы, падобнымі ўрачыстасьцямі суправаджаліся цырымоніі ўзьняцьця новых дзяржаўных сьцягоў амаль ва ўсіх краінах, якія здабылі незалежнасьць у апошні час, — Зімбабве, Намібіі, Эрытрэі. У пачатку 90-х гадоў у краінах Прыбалтыкі, якія аднавілі сваю незалежнасьць, вяртаньне нацыянальных сімвалаў таксама суправаджалася ўрачыстымі цырымоніямі, у часе якіх савецкія сьцягі, зьнятыя з галоўных флагштокаў краін, з пашанай да гэтых сімвалаў перадаваліся ў нацыянальныя музэі — як неад’емная частка гісторыі дзяржавы.
У нас жа, як паведаміла ўчора са спасылкай на агенцтва РІД «Народная газета», пасьля таго, як рабочыя без усялякіх цырымоній зьнялі бела-чырвона-белы сьцяг з даху былога ЦК КПБ, дзе цяпер месьціцца Адміністрацыя Прэзыдэнта, «кіраўнік спраў Прэзыдэнта Іван Ціцянкоў на даху будынка разарваў яго на кавалкі і, пазначыўшы на іх дату і час „знамянальнай падзеі“, расьпісаўшыся, раздаў бела-чырвоныя абрыўкі як сувэніры».
Каменціраваць гэты акт немагчыма. Зусім відавочна, што грамадзяне, ведаючы пра такія адносіны да ранейшых сімвалаў, адпаведным чынам будуць ставіцца і да сімвалаў новых».
* * *
Даўно няма той «Звязды», у якой можна было пісаць тое, што думаеш. Нарадзіліся і вырасьлі новыя пакаленьні, якія ня памятаюць ні Ціцянкова, ні свабодную атмасфэру 90-х, ні БЧБ-сьцяг над Домам ураду. Але калі я гляджу на іх — маладых, прыгожых і адважных, якія ўзьнімаюць гэты сьцяг, выціраючы кроў з разьбітых амапаўскімі дубінкамі твараў, я думаю пра тое, што нічога не было марным — у тым ліку боль, крыўда і расчараваньне, перажытыя намі ў сярэдзіне 90-х.
Цяжка знайсьці нешта пазытыўнае ў тым, што было зроблена з нацыянальнай сымболікай у тым далёкім траўні 1995-га. А ўсё ж... Вось думаю: калі б тады, 26 год таму, Лукашэнка зь нейкіх прычынаў не наважыўся мяняць дзяржаўныя сымбалі (а такая верагоднасьць заставалася, супраціў тады быў сур’ёзны) — пад якімі б сымбалямі цяпер змагаліся за новую свабодную Беларусь прыхільнікі зьменаў?
Лукашэнка за гэтыя гады не зьмяніўся б — пад чырвона-зялёнымі ці БЧБ-сымбалямі ён кіраваў бы, тут розьніца была б мінімальная. І якія сьцягі сёньня ўзьнімалі б пратэстоўцы, калі б БЧБ-сымболіка была на шаўронах ОМОНу і такія ж сьцягі гойдаліся над «аўтазакамі» і над турмой на Акрэсьціна?
Дарэчы, гэта якраз тое, з чым сутыкнуліся пратэстоўцы ў Расеі. Сымбаля пратэсту ў іх фактычна няма. Не выходзіць жа за свабоду і дэмакратыю пад тым жа сьцягам, пад якім гэтыя свабоду і дэмакратыю нішчаць.
Суцяшэньне, вядома, невялікае, але ўсё ж...
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
