Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Як зьмяніліся беларусы за 20 гадоў


Страйк студэнтаў БДУ, 26 кастрычніка 2020
Страйк студэнтаў БДУ, 26 кастрычніка 2020

За 20 гадоў кардынальна памянялася адукацыйная структура насельніцтва, доля асобаў з пачатковай адукацыяй зьменшылася ў 7 разоў, доля людзей з вышэйшай адукацыяй амаль падвоілася

Пра тое, што яны зьмяніліся, сьведчаць сёлетнія масавыя пратэсты пасьля выбараў — зьява беспрэцэдэнтная ў найноўшай гісторыі краіны як паводле шматлюднасьці, гэтак і паводле працягласьці. Пра прычыны гэтай зьявы ўжо напісана шмат і яшчэ больш будзе напісана.

Можна адзначаць прычыны палітычныя, культурныя, зьвяртаць увагу на ўнікальны зьбег абставінаў — невядома, ці адбылася б гэтая рэвалюцыя без пандэміі каранавірусу, калі б Лукашэнка летась замест парлямэнцкіх выбараў зладзіў прэзыдэнцкія.

Але таксама сярод прычынаў можна назваць і зьмены сацыяльна-дэмаграфічнай структуры беларускага грамадзтва.

Сьцісла

  • Паміж перапісамі 1999 і 2019 гадоў доля моладзі ў Беларусі зьменшылася на 5 адсоткавых пунктаў, доля старых — прыкладна настолькі ж павялічылася
  • За 20 гадоў кардынальна памянялася адукацыйная структура насельніцтва, доля асобаў з пачатковай адукацыяй зьменшылася ў 7 разоў, доля людзей з вышэйшай адукацыяй — амаль падвоілася
  • Найбольшыя зьмены ў адукацыйнай структуры адбыліся сярод моладзі і сярод самых старых.
  • У 1999 годзе сярод самых старых большасьць мела толькі пачатковую адукацыю. Падчас леташняга перапісу сярод самых старых гэтая доля зьменшылася да 11%, а доля асобаў з вышэйшай адукацыяй сярод іх вырасла за 20 гадоў утрая. Таксама ўтрая вырасла доля высокаадукаваных сярод моладзі 20–29 гадоў.

Праілюструем сацыяльна-дэмаграфічныя зьмены на дадзеных трох перапісаў, якія былі праведзеныя ў незалежнай Беларусі. Першы прайшоў у 1999 годзе, праз 5 гадоў пасьля прыходу да ўлады Аляксандра Лукашэнкі, трэці — летась, менш як за год да сёлетніх прэзыдэнцкіх выбараў.

Графік 1. Зьмены ўзроставай структуры насельніцтва

* крыніца: Белстат

Кірунак зьменаў відавочны — зьмяншэньне долі дзяцей і моладзі, павелічэньне долі асобаў найстарэйшага ўзросту.

Агулам за 20 гадоў доля моладзі (15–29 гадоў) у насельніцтве краіны зьменшылася з 21,6% да 16,1% — прыкладна на 5 адсоткавых пунктаў. Адпаведна, доля дзьвюх найстарэйшых узроставых кагортаў (60 гадоў і болей) павялічылася з 18,2% да 22,7% — прыкладна таксама на 5 пунктаў.

Зьмены заўважныя, але не кардынальныя. Хоць відавочна, што беларускі выпадак — гэта ня выпадак арабскіх краінаў, рэвалюцыі ў якіх многія дасьледчыкі тлумачылі «моладзевай бурбалкай», велізарнай доляй моладзі ў насельніцтве гэтых краінаў. У Беларусі гэтая доля не велізарная, і яна зьмяншаецца.

Але ў чым адбыліся сапраўды рэвалюцыйныя зьмены, дык гэта ў адукацыі.

Графік 2. Зьмены адукацыйнай структуры насельніцтва

* крыніца: Белстат

** На графіку прыводзяцца дадзеныя перапісаў па насельніцтве ўзросту 15 гадоў і старэйшым

Доля асобаў з пачатковай адукацыяй сярод падлеткаў і дарослых за 20 гадоў зьменшылася ў 7 (!) разоў. Магчыма, у 1999 годзе гарадзкая, прасунутая публіка проста не ўсьведамляла, што 14% іх дарослых суайчыньнікаў маюць адукацыю, не вышэйшую за дзьве-тры клясы. І гэта былі ня дзеці, якім яшчэ вучыцца, гэта былі сталыя людзі, якія больш вучыцца ня будуць.

Адначасна з 1999 па 2019 год амаль удвая вырасла доля асобаў з вышэйшай адукацыяй. Гэтая адукацыйная група расла за гэтыя гады найбольш імкліва ў параўнаньні зь іншымі. Таксама даволі інтэнсіўны рост дэманстравала група зь сярэдняй спэцыяльнай адукацыяй, а група з базавай адукацыяй — істотнае зьмяншэньне.

Цікава, як мянялася ад перапісу да перапісу сувязь паміж адукацыяй і ўзростам.

Графік 3. Зьмены адукацыйнай структуры ўзроставых групаў

* крыніца: Белстат https://www.belstat.gov.by/

**На гэтым графіку, як і на папярэднім, прыводзяцца дадзеныя перапісаў па насельніцтве ўзросту 15 гадоў і старэйшым

На графіку 3 асабліва ўражваюць долі людзей з пачатковай адукацыяй сярод кагортаў самых старых узростаў у 1999 годзе — 42% сярод людзей узросту 60–69 гадоў і нават 60% сярод асобаў узросту 70 гадоў і старэйшых. Зразумела, што ў год першых у Беларусі прэзыдэнцкіх выбараў, за 5 гадоў да перапісу 1999 году, гэтыя долі былі яшчэ вышэйшыя. Але на графіку 3 бачна, як істотна яны скараціліся за 20 гадоў.

Яшчэ адна асаблівасьць — гэта імклівы, у тры разы, рост долі асобаў з вышэйшай адукацыяй як сярод моладзі 20–29 гадоў, гэтак і сярод самых старых — 70 гадоў і старэйшых.

Зразумела, узровень адукацыі не вызначае палітычныя погляды і грамадзкую пазыцыю. Але ён, безумоўна, істотна на іх уплывае.

Так, у Беларусі няма «моладзевай бурбалкі». Але нават з улікам скарачэньня долі моладзі навідавоку выбухападобны рост колькасьці высокаадукаванай моладзі. І адначасна — такі ж імклівы рост долі высокаадукаваных старых.

Прынамсі часткова гэтым тлумачыцца нечаканы выбух грамадзка-палітычнай энэргіі, які адбываецца зараз у Беларусі. Ён тлумачыцца ня толькі гэтым, але і гэтым не ў апошнюю чаргу.

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG