Інтэрвію з Паўлам Латушкам, які працягвае заклікаць беларускія ўлады да дыялёгу аб выхадзе з грамадзка-палітычнага крызісу пасьля несумленных выбараў 9 жніўня і масавага гвалту супраць удзельнікаў акцый пратэсту.
Сябра прэзыдыюму Каардынацыйнай рады Павал Латушка адрэагаваў на заявы Аляксандра Лукашэнкі ў ягоны адрас, зробленыя 1 верасьня ў Баранавічах, а таксама на працяг ціску на іншых сябраў прэзыдыюму, ігнараваньне ўладамі заклікаў да дыялёгу і агульную сытуацыю ў краіне, якую ён ахарактарызаваў як спыненьне дзеяньня Канстытуцыі і заканадаўства.
Што сказаў Лукашэнка?
1 верасьня ў Баранавічах Аляксандар Лукашэнка адказаў на пытаньне пра тых, хто зь дзяржаўных службоўцаў перайшоў у апазыцыю.
«Яны ж заўсёды былі такімі. Я ведаю, пра каго ты намякаеш, — яркая асоба. На каленях стаяў, калаціўся: пашліце мяне ва ўрад. Стаў міністрам. Папрацаваў міністрам: „Хачу назад, хачу паслом быць“. — „Куды?“. — „Ну, у Францыю“. — „Добра, едзь у Францыю“... Неяк стараўся па-бацькоўску ставіцца. Потым здалося, што ўлада нахілілася, а можа і ўжо дзесьці павалілася. Гэта не таму, што ён нарэшце прачнуўся або матуля яму вочы раскрыла. Не, ён і быў такі. Але ён убачыў, што, напэўна, гэтая ўлада ўсё, абрынецца — трэба бегчы ў іншую. Але паводле закону ён адкажа. Ён перайшоў чырвоную лінію. Канстытуцыйны суд заяву зрабіў, генэральны пракурор крымінальную справу распачаў па фактах захопу ўлады. Вось ён і адкажа па законе».
Аляксандар Лукашэнка не назваў прозьвішча, але меў на ўвазе былога міністра культуры і амбасадара Беларусі ў Францыі Паўла Латушку, які ў часе пратэстаў супраць несумленных выбараў быў звольнены з пасады дырэктара тэатру імя Янкі Купалы. Павал Латушка разам са значнай часткай калектыву тэатру далучыўся да пратэстаў, пасьля ўвайшоў у прэзыдыюм Каардынацыйнай рады, якая прапануе дыялёг аб трансфэры ўлады. Ён ужо быў дапытаны ў Сьледчым камітэце ў крымінальнай справе аб закліках да захопу ўлады, які і іншыя сябры прэзыдыюму.
Свабода папрасіла Паўла Латушку адрэагаваць на заявы Лукашэнкі і расказаць аб працы Каардынацыйнай рады ва ўмовах грамадзка-палітычнага крызісу.
Пра ціск на Каардынацыйную раду
«Гэта непасрэдны ціск на сяброў прэзыдыюму Каардынацыйнай рады, каб дэзарганізаваць яе дзейнасьць як грамадзкага органа, які мае на мэце вырашыць складаны ўнутрыпалітычны крызіс у краіне шляхам дыялёгу, — кажа Павал Латушка.— Той факт, што двое сяброў прэзыдыюму, Вольга Кавалькова і Сяргей Дылеўскі, знаходзяцца пад адміністрацыйным арыштам, а супраць Ліліі Ўласавай праводзіцца расьсьледаваньне ў крымінальнай справе Дэпартамэнтам фінансавых расьсьледаваньняў. А таксама і тое, што ў мой адрас кіраўніком дзяржавы было выказваньне аб магчымасьці прыцягненьня да крымінальнай адкзанасьці, — гэта ўсё сьведчаньні ціску. І фактычна гэта паказвае намер улады на сёньняшні дзень адмовіцца ад дыялёгу.
Каардынацыйная рада прадстаўляе большасьць беларускага грамадзтва, якое выступае за перамены ў Беларусі. Гэта інстытут створаны грамадзтвам, мае ад яго паўнамоцтвы; зразумела, што яны не фармалізаваныя, але ўсё ж рада мае агульнаграмадзкую падтрымку, але ня можа ажыцьцяўляць сваю галоўную місію дыялёгу. Мы ня маем на мэце парушаць ні Крымінальны кодэкс, ні Канстытуцыю, ні ажыцьцяўляць захоп улады, а толькі наладзіць дыялёг паміж уладай і грамадзтвам. Гэты ціск на нас выклікае неразуменьне, але чаму гэта адбываецца, кожны можа сам зрабіць выснову.
Пра «бацькоўскую дапамогу» ад Лукашэнкі і пераход «чырвонай рысы»
— Лукашэнка меў вас на ўвазе, калі казаў, што камусьці па-бацькоўску дапамагаў, а ён перайшоў на другі бок... Як вы гэта ўспрынялі асабіста?
— Па-першае, бацька мой (на жаль, ён ужо не на гэтым сьвеце) заўсёды вучыў справядлівасьці, вучыў кіравацца маральнымі прынцыпамі, і я ў сваім жыцьці стараўся і буду старацца зыходзіць з гэтага. Што тычыцца дзяржаўнай кар’еры, то гэта вынік той працы, якую я ажыцьцяўляў на розных пасадах, і я кіраваўся заўсёды галоўным — забясьпечваць інтарэсы Беларусі як незалежнай краіны. З гэтага зыходзіў і буду зыходзіць. На сёньняшні дзень я не парушаю заканадаўства нашай краіны, не раблю нічога, што б правакавала сытуацыю з пункту гледжаньня прыцягненьня да крымінальнай ці іншай адказнасьці. Таму лічу мэтазгодным далей працягваць сыстэмную працу дзеля таго, каб быў дыялёг паміж грамадзтвам і ўладай.
Я не пераходзіў на другі бок, бо я разам з грамадзтвам Беларусі. Фактычна дзейная ўлада засталася ўжо амаль у адзіноце на іншым баку.
Дзейны кіраўнік дзяржавы забыў, што мяне звольнілі з пасады дырэктара тэатру на ягонае ўказаньне пасьля такога нечуванага ціску на калектыў тэатру і патрабаваньняў «разабрацца» з акторамі, якія выказалі сваю грамадзянскую пазыцыю. Сёньня ўлада выштурхоўвае ў палітыку шмат асобаў, і гэта вынік менавіта яе дзеяньняў.
Ніколі не прасіўся на пасаду міністра культуры ці пасла ў Францыі. Не пераходзіў чырвонай рысы, бо я на баку сумленьня і голасна выказваю свой пратэст супраць гвалту і беззаконьня. Хачу, каб улада ў нашай краіне выбіралася, а не самапрызначалася. Усё больш і больш чыноўнікаў будуць пакідаць свае пасады, выбіраючы бок праўды, а не хлусьні.
Пра нежаданьне ўладаў да дыялёгу
— Вы гаворыце пра сваю прыхільнасьць да дыялёгу, але Лукашэнка яшчэ ні разу не ўступаў у дыялёг ні з кім, апрача Пуціна.
— На жаль, гэта факт, але мы бачым, што таксама ёсьць зрухі ў гэтым кірунку, найперш з тым, што ўлада прапаноўвае, хаця б дэкляруе, магчымасьць прыняцьця Канстытуцыі ў новай рэдакцыі. Мы ня бачылі тэксту гэтых зьменаў, нібыта існуе ўжо трэці варыянт. На жаль, ніхто ня змог зь ім пазнаёміцца, мы ня маем інфармацыі, калі можа адбыцца прыняцьце новай Канстытуцыі і як будзе гарантаваная рэалізацыя магчымых зьменаў, ці будзе ўлічаны пункт гледжаньня Каардынацыйнай рады і ўвогуле грамадзтва.
Таксама была задэкляраваная дзейнасьць камісіі, якую стварыла Генэральная пракуратура для расьсьледаваньня фактаў гвалту над грамадзянамі Беларусі, у выніку якіх пацярпелі тысячы чалавек. Мы пакуль ня ведаем фактаў пра яе дзейнасьць. Але гэта таксама ў нейкім сэнсе дыялёг. Дыялёг ажыцьцяўляецца праз СМІ, робяцца нейкія крокі. Ці ён нас задавальняе? Безумоўна, не. Мы за адкрыты, публічны дыялёг, за тое, каб паказаць яго сутнасьць, зьмест і мэты ўсяму беларускаму грамадзтву. Гэтага чакае сёньня беларускае грамадзтва, і гэта адпавядае інтарэсам беларускай дзяржавы, захаваньню яе незалежнасьці і сувэрэнітэту, вырашэньню ўсіх унутраных спраў менавіта тут, на тэрыторыі краіны.
Каго і як запрасіць да дыялёгу?
— А якім чынам можна было б такі дыялёг арганізаваць на справе? Прыйсьці ў Палату прадстаўнікоў ці сабрацца ў Адміністрацыі прэзыдэнта, кагосьці яшчэ запрасіць, каб мэханізм быў зразумелы? Што вы прапануеце?
— На сёньняшні дзень мэханізм, які быў прапанаваны грамадзтвам, — гэта Каардынацыйная рада. Ён пакуль ня можа дасягнуць той мэты, якую ставіла грамадзтва перад ёю. Гэта працэс, які ня можа быць вырашаны цягам аднаго дня. Колькі ён зойме часу, мы ня ведаем, спрагназаваць цяжка, але іншага варыянту не існуе.
Калі мы гаворым пра парлямэнт, то калі ласка, але калі ён прамаўчаў пра ўсе факты парушэньня заканадаўства падчас выбараў, пра факты гвалту, ці мае ён маральнае і палітычнае права ўступаць у гэты дыялёг? Калі дэпутаты лічаць, што маюць; калі яны сапраўды будуць прадстаўляць волю людзей — а мы бачым, што апошнім часам дэпутаты таксама пачалі гаварыць, калі выбарнікі пачалі іх заклікаць да справаздачы, што яны асуджаюць гвалт. Адзінкавыя выпадкі такія ёсьць. Калі парлямэнт сапраўды гатовы прадстаўляць думкі большасьці грамадзтва, ён можа стаць партнэрам у гэтым дыялёгу.
— Сьвятлана Ціханоўская ацаніла размовы пра новую Канстытуцыю як жаданьне Лукашэнкі адцягнуць увагу, каб далей заставацца ва ўладзе. Вы лічыце, што ўсё ж ёсьць сэнс цяпер гаварыць пра Канстытуцыю?
— Сэнс ёсьць заўсёды, пакуль ёсьць магчымасьць вырашэньня праблемы шляхам дыялёгу. Мы павінны, галоўнае, атрымаць дакладную інфармацыю пра зьмест, сутнасьць і тэрміны рэалізацыі гэтых прапаноў. Пакуль гэтага няма, гэта ўсё ўспрымаецца як спроба зацягнуць сытуацыю, дачакацца, калі калі грамадзкі пратэст сьцішыцца і ня будзе масавых акцый. Але гэта памылковы, кароткатэрміновы погляд на сытуацыю. Пазьней гэта прывядзе да росту актыўнасьці зноў, бо праблема ня будзе вырашаная. Або яна будзе справакаваная фактычна існуючым на сёньня эканамічным крызісам.
Пра замаруджваньне расьсьледаваньня фактаў гвалту
— Прадстаўнік Сьледчага камітэту ў размове са Свабодай 31 жніўня прызнаў, што яны завялі 50 крымінальных спраў за пагрозы і абразы дэпутатаў і чыноўнікаў, а па фактах зьбіваньня людзей, катаваньняў, зьнікненьняў, аб забойствах у Менску і Берасьці двух чалавек падчас разгону пратэстаў невядома ні пра адну справу. Ці ня гэта адказ на вашыя прапановы аб дыялёгу?
— Гэта яскрава сьведчыць, што не выконваецца дзейнае заканадаўства нашай краіны, Крымінальны кодэкс, Канстытуцыя, гэта вядзе да непаразуменьня ў грамадзтве і пратэстаў, якія працягваюцца па ўсёй краіне. Зразумела, што вынікам урэшце будзе завядзеньне крымінальных спраў. Ці закончацца яны судовымі выракамі — гэта таксама вялікае пытаньне. Цяпер таксама ідзе зацягваньне сытуацыі, калі да месяца падоўжылі папярэдняе расьсьледаваньне гэтых усіх спраў, і пазьней Сьледчы камітэт павінен будзе ўхваліць рашэньне. Калі гэта будзе адмоўнае рашэньне, адмовіць у завядзеньні спраў, — гэта выльецца ўсё на вуліцы. Я магу гэта спрагназаваць адназначна. Калі прыме станоўчае рашэньне і будзе зацягваць разгляд гэтых спраў месяцамі, а можа, і гадамі, гэта таксама будзе правакаваць пратэст. Улада будзе пісаць сцэнар далейшых акцый пратэсту на вуліцах гарадоў.
Гэта палітыка двайных стандартаў унутры Беларусі, але таксама трэба разумець, што калі ёсьць пагрозы ў адрас дэпутатаў і чыноўнікаў, то вінаватыя павінны быць прыцягнутыя да адказнасьці ў рамках дзейнага заканадаўства. Тут паўстае і пытаньне даверу да праваахоўнай, судовай сыстэмы, ён значна паменшаны, калі ня страчаны ўвогуле.
Калі мы не завершым разбору аб фактах гвалту супраць грамадзян, гібелі і зьнікненьняў, то мы адкрыем скрыню Пандоры. Калі ня будзе пастаўленая прававая кропка ў гэтай сытуацыі, гэта будзе абазначаць, што ўсё гэта будзе паўтарацца ў нашай краіне. Што мы і бачым цяпер, калі працягваюцца затрыманьні і зьбіваньне людзей. Ці можна кіраваць такім чынам краінай? Не. Ці зможа нармальна функцыянаваць краіна ў такой сытуацыі? Не. Гэта дэстабілізуе ня толькі грамадзка-палітычную сытуацыю, але прывяло да пагрозы эканамічнай дэстабілізацыі.
Пра нядопуск мітрапаліта Кандрусевіча ў Беларусь
— Я б хацеў вас папрасіць ацаніць выпадак нядопуску ў краіну мітрапаліта Тадэвуша Кандрусевіча, у дачыненьні якога ўвогуле парушылі канстытуцыйнае права вяртаньня на радзіму.
— Гэта выклікае толькі абурэньне. Канстытуцыя гарантуе права грамадзяніна Беларусі вярнуцца на сваю тэрыторыю, гэта выключны выпадак з часоў СССР. Я спадзяюся, што на гэта будзе рэакцыя ўсіх хрысьціян Беларусі. Дзяржава тут парушае правы Каталіцкай царквы праз немагчымасьць вяртаньня ярарха. Тут таксама ўлада піша нэгатыўны сцэнар сама. Я цяжка ўяўляю, што хрысьціянская грамадзкасьць на гэта можа станоўча адрэагаваць. Якія падставы, у чым прычыны такіх дзеяньняў у адносінах на ярарха Касьцёла, які выступаў за расьсьледаваньне крымінальных спраў аб фактах гвалту ў дачыненьні да грамадзян Беларусі, які спрабаваў наладзіць дыялёг і выказаў сваё абурэньне?
У нас на сёньня лінія закону перастала дзейнічаць, у тым ліку выбарчае заканадаўства, калі нават у Вярхоўным судзе нельга разгледзець скаргу па сутнасьці, парушаецца Крымінальны кодэкс, не заводзяцца справы. На сёньняшні дзень у Беларусі спыненая дзейнасьць заканадаўства. Гэта жахлівая, непрымальная сытуацыя. Да чаго гэта можа прывесьці, цяжка ўявіць.
Я злавіў сябе на думцы, калі пабачыў кадры з вайсковай тэхнікай на вуліцах Менску, што мяне гэта не зьдзіўляе. Мы падышлі да такой сытуацыі, што ня ведаем, а што яшчэ такога могуць зрабіць у Беларусі. Мы пачынаем прызвычайвацца, што БТР могуць быць на вуліцах і салдаты стаяць у ачапленьні з аўтаматамі, а міністар абароны заяўляе, што выканае любы загад, нават незаконны.
Ці можа функцыянаваць у такім стане дзяржава? Мой адказ: не, ня можа. Ужо пяройдзены рубеж, і думаю, што сытуацыя вырашыцца ў найбліжэйшы час. Такіх прыкладаў у гісторыі было шмат. Чым яны заканчваліся, мы ведаем. Гэта завяршалася зьменамі. І ў нас гэтыя зьмены наступяць.
