Беларускі мастак, паэт і празаік Адам Глобус расказвае, як пандэмія каранавірусу зьмяніла ягонае жыцьцё, дачыненьні з блізкімі, стаўленьне да сьмерці, і робіць прагноз, якім будзе пост-каранавірусны сьвет.
Сьцісла
- Жыцьцё зьмянілася кардынальна. Стаў больш берагчы сябе і сваіх блізкіх
- Людзям бяз масак у мэтро хочацца даць па пысе
- Цяперашняе пакаленьне літаратараў — дзяржавастваральнае
- Працую над новым жанрам «Літаратурны шарж», хутка выйдзе кніга
- Хацеў даць грошы Опэрнаму тэатру на новую беларускую опэру, але зразумеў, што людзям у тэатры да беларушчыны няма справы
- Пасьля пандэміі сьвет стане больш дарослым і больш сур’ёзным
«Прыдумаў новы жанр — літаратурны шарж, напішу па-добраму пра сУчасьнікаў»
— Нагода нашай гутаркі — пандэмія каранавірусу. Мы задаём беларускім VIP-пэрсонам пытаньні пра іх жыцьцё і працу ва ўмовах пандэміі. Але калі ты размаўляеш з тройчы творцам — паэтам, празаікам і мастаком — то пачаць варта з творчасьці. Над чым цяпер працуе Адам Глобус?
— Вельмі прыемна, што мяне назвалі VIP-пэрсонай. Але я сябе такім ніколі не лічыў і не лічу. Лічу сябе звычайным чалавекам, які езьдзіць у мэтро.
Як займаўся літаратурай і мастацтвам, так і займаюся. Наадварот, мне стала ў нейкай ступені спакайней. Бо ў Літаратурнай школе, якую я маю, цяпер заняткі адбываюцца анлайн. Я пішу заданьні, моладзь дасылае тэксты, мы іх абмяркоўваем, але не сустракаемся.
У Фэйсбуку і Ўкантакце ў маіх блогах зьявіўся жэджтэг #пандэмія, і, адпаведна, вобразы. Калі яны зьяўляюцца — чалавек у масцы, дактары, сьмяротна хворыя людзі — я іх малюю.
Стараюся запісваць у дзёньніку свае адчуваньні і разуменьне сытуацыі. Мне здалося, што краіны з самай прасунутай дэмакратыяй зрабілі самыя жорсткія ўмовы для карантыну, увялі самыя вялікія штрафы. А там, дзе дыктатура, дзе ўлада жорсткая, там да пандэміі паставіліся даволі спакойна. Атрымалася вываратка.
— Значыцца, нельга сказаць, што ты ў часе пандэміі аддаеш перавагу аднаму зь відаў творчасьці — паэзіі, прозе ці жывапісу?
— Я заўсёды ўсё разам рабіў. Я, ведаеш, нават калі малюю, то то хочацца нешта напісаць на аркушы. Калі нешта пішу, мне хочацца нешта намаляваць. Я балянсую, для мяне важны балянс. Я нарадзіўся пад знакам Шаляў, яны ўвесь час хістаюцца, і для таго, каб збалянсавацца, мне патрэбная раўнавага. Калі мяне некуды заносіць, я адразу вяртаюся: калі ў літаратуру — вяртаюся ў мастацтва, і наадварот.
Што я цяпер раблю? Я раблю выставу, бо мне прапанавалі зрабіць выставу зь «Міцькамі». Памятаеш, у Піцеры была такая мастакоўская, паэтычна-літаратурная групоўка.
І я дарабляю кнігу «Шаржы». Літаратурны шарж — мне здаецца, што такога жанру яшчэ не было, я яго ствару. Гэта сяброўскі шарж, па-добраму так буду ставіцца да сУчасьнікаў.
— Але да сУчасьнікаў, не сучасьнікаў?
— сУчасьнікаў, сУчасьнікаў...
— Ты згадаў пра знак Шаляў. Лічыш, што людзі псыхалягічна адрозьніваюцца паводле датаў нараджэньня?
— Асабліва вялікай увагі гэтаму я не надаю. Але для такой гутаркі, як наша, думаю варта спаслацца на гэта, мне цікава.
Хто ўвойдзе ў беларускі пантэон
— Я асабіста вельмі люблю даўні зборнік тваіх вершаў «Парк», які для сябе называю зборнікам гарадзкіх вершаў. І мне такіх не хапае ў беларускай літаратуры сёньня. У апошнія гады ты пераважна пішаш хайку. Такіх вершаў, як былі ў «Парку», мы яшчэ прычакаем?
— У «Парку» былі і хайку. Але праўда — там іх было зусім мала. Што тычыцца гарадзкой лірыкі, то ведаеш, калі прыходзіш у школу выступаць перад дзецьмі (не ў сваю Літаратурную, а ў самую звычайную), і цябе ўжо там вывучаюць і якраз тую ўрбаністычную лірыку, ты бачыш, як настаўнікі задаюць дзецям заданьні, а яны ня хочуць вучыць, то ня хочацца такіх вершаў і пісаць. Каб дзяцей ня мучыць. Ну гэта жах, канечне.
Наогул, калі цябе вывучаюць у школе, многія думаюць, што гэта вялікая радасьць, але ты атрымліваеш іншае ўражаньне — дзеці ад цябе пакутуюць. І гэта ня вельмі прыемна.
— Ня так даўно ў Фэйсбуку ты выказаў думку, што беларусам варта стварыць кніжны пантэон — гэта значыць напісаць кнігі пра сваіх самых значных дзеячаў культуры і палітыкі. Ці былі водгукі на гэтую прапанову і каго б ты ў пантэон уключыў?
— Ведаеш, у некаторых інтэрвію перапытвалі, каго б я ўключыў. Безумоўна, Скарына быў бы пэрсонай нумар адзін. Гэта самы значны, самы вялікі і самы аддалены ад нас па часе гістарычны пэрсанаж.
Мне б хацелася, каб там былі творцы — Колас, Купала і Караткевіч.
Караткевіч стварыў раман пра нашага самага значнага змагара за Беларусь — пра Каліноўскага. Таму я абавязкова уключыў бы ў пантэон Каліноўскага.
Для мяне ўсе людзі, якія пішуць пра гэтыя пяць постацяў — Скарыну, Коласа, Купалу, Караткевіча і Каліноўскага — гэта стваральнікі нашага пантэону.
Вядома, хацелася б, каб там былі і мастакі, і кампазытары. З кампазытараў, напэўна, мне самы блізкі Мулявін. Магчыма, ён самы блізкі да нас па часе і яго цяжэй кананізаваць, чым Коласа, Купалу і Караткевіча, але з музыкаў я б узяў яго.
Чым сёньня займаюцца пісьменьнікі
— Як ты глядзіш на стан сёньняшняй беларускай літаратуры і шырэй — усёй культуры? Ці можна сказаць, што яна падзеленая на афіцыйную і незалежную? І калі так, то якая з гэтых галінаў найбольш выніковая і дзейсная?
— Я б так не дзяліў. Я лічу, што было пакаленьне нашых бацькоў — пакаленьне шасьцідзесятнікаў, пакаленьне адлігі. Гэта Быкаў, Караткевіч, Стральцоў, Адамчык, Чыгрынаў. Іх пакаленьне было культурастваральным. А вось нашае пакаленьне — пакаленьне «Тутэйшых» — гэта пакаленьне дзяржавастваральнае.
Мы ствараем дзяржаву — кепска, добра, можа ня так пасьпяхова, як хацелася б — але мы дамагліся незалежнасьці, і мы яе ўмацоўваем. Я лічу, што мы ахвяравалі сваімі культурніцкімі праектамі, сваімі посьпехамі — у мастацтве як мастакі, у літаратуры як літаратары — менавіта дзеля ўмацаваньня дзяржаўнасьці.
Таму я не дзяліў бы. Усе, хто так ці іначай заангажаваны ў беларускую культуру, нават шырэй — беларускае жыцьцё, яны займаюцца стварэньнем нашай дзяржаўнасьці.
Ці ёсьць разрыў паміж савецкай і постсавецкай беларускай культурай
— У цябе няма адчуваньня, што паміж 80-мі гадамі ХХ стагодзьдзя і сёньняшнім часам адбыўся разрыў? Спадчына тых, хто ствараў культуру ў 60-80-я гады мінулага стагодзьдзя, як бы адарвалася ад сёньняшняга пакаленьня?
— Не, такога адчуваньня ў мяне няма. Пераемнасьць ёсьць. Я ж увесь час займаюся зь дзецьмі. Чытаў лекцыі ў Калегіюме, хаджу выступаць у школы, цяпер у мяне свая Літаратурная школа. І калі я гляджу на моладзь, то разумею, што мне зь імі працаваць падабаецца. Так што разрыву я ня бачу.
— Тады пытаньне, як да літаратурнага настаўніка. Што для маладога творцы важней — глядзець наперад, ці азірацца назад?
— Як і ўсе, яны глядзяць наперад, гэта натуральна. У іх наперадзе вялікае жыцьцё, іх чакаюць вялікія справы.
— А ці трэба маладому творцу часам азірацца — і назад, і вакол сябе?
— З узростам зьявіцца жаданьне спыніцца і азірнуцца. Гэта натуральна, Таму маладым — маладыя гады і маладыя жаданьні, а сталасьць і разуменьне каштоўнасьці мінулага і сучаснага абавязкова прыйдзе ў патрэбны час.
«Хацеў даць грошы на беларускую опэру, але паглядзеў, хто там працуе, і вырашыў не даваць»
— Як бы ты адказаў на пытаньне: што сёньня важней для беларускай культуры — тэатар ці літаратура?
— У пачатку ж было слова... Тым больш, што ў мяне ёсьць свая вэрсія біблейскага выказваньня пра тое, што на пачатку было слова, і слова было ў Бога, і слова ёсьць Бог. Я кажу карацей: «На пачатку слова». Без «было», гэта лішак у тым выказваньні. Ёсьць тут і цяпер, і гэта дзеецца. Бог увесь час аддзяляе цемру ад сьвятла, стварае жывёл, стварае чалавека. І гэта — або так, як я кажу, або Бога няма.
Таму для мяне літаратура і праца са словам — гэта аснова асноў. Слова — вышэй за ўсё. Пакуль ёсьць чалавек, так будзе, бо чалавек — гэта істота слова. Усё астатняе падпарадкоўваецца яму.
— Я не дарэмна спытаўся пра літаратуру і тэатар. Кожны раз, бываючы ў Менску, я хаджу ў Купалаўскі тэатар. І вось якія думкі сталі зьяўляцца. Беларуская літаратура сёньня маргіналізаваная, што зьвязана і з палітыкай, і з тэхналёгіямі. Пісьменьнікі адарваныя ад чытача, людзі чытаюць пераважна па-расейску. А вось у Купалаўскім тэатры кожны вечар зьбіраецца 500 чалавек, а на сцэне на добрай беларускай мове граюць маладыя і прыгожыя акторы. Кожны вечар там сучыцца нітка і тчэцца жывая тканка беларускай культуры, творыцца цуд мастацтва. Гэта такі наш нязгасны агмень на сёньня. І гэта адчуваюць людзі, якія ў тэатар прыходзяць. Ідуць па вуліцы, размаўляюць па-расейску, а ў тэатры пераходзяць на беларускую. У цябе няма адчуваньня, што тэатар выйшаў на першыя ролі?
— Але ў тэатры спачатку бывае п’еса, драматургія — тое ж слова.
Я вельмі рады, што ў нас ёсьць Купалаўскі тэатар. Яны цяпер і часопіс выдаюць пад назвай «Купалаўскі». На вокладцы апошняга нумару, дарэчы, мая карціна — выява Купалаўскага тэатру. Гэта мяне вельмі цешыць. Я вельмі люблю Купалаўскі тэатар. Проста ён у нас адзін.
А вось тое, што творыцца ў Опэрным тэатры, дзе няма нічога беларускага, і яны нават не зьбіраюцца ставіць ніякай беларускай новай опэры, гэта праблема.
Калі я знайшоў грошы на пастаноўку новай беларускай опэры, то мы з кампазытарам прыйшлі і паглядзелі на людзей, якія ў тым тэатры працуюць. Пасьля гэтага я падумаў, што нават калі мы дамо грошы, яны зробяць рамонт, купяць нейкія тумбачкі і банкеткі, паставяць новыя ўнітазы ў прыбіральнях, а беларускай опэры ня зробяць. Таму я грошы ім ня даў.
Каго Адам Глобус хоча ўдарыць па твары
— Сёньня сьвет, у тым ліку Беларусь, жывуць ва ўмовах пандэміі каранавірусу. Як яна паўплывала на цябе? Ці хто-небудзь з тваіх сваякоў, сяброў і калегаў захварэў на COVID-19?
— Маё жыцьцё зьмянілася кардынальна. У час пандэміі стараюся ў мэтро ня езьдзіць, хаджу пешкі, праз парк у майстэрню. А так — амаль нікуды не хаджу.
Спачатку для мяне гэта было тэмай, пра якую я, як мастак, пісьменьнік і блогер павінен разважаць і рэагаваць. Ужо ў сакавіку я забаўляўся з маскай, але гэта яшчэ былі мастакоўскія забаўкі. Я чакаў паляпшэньня. І, як заўсёды, кожны з нас думае, што цябе пранясе, цябе гэта не даткнецца.
А пасьля мой сваяк Валодзя, які цяпер жыве ў Бэрліне, захварэў у вельмі цяжкай форме. Пасьля выздараўленьня ён мяне папярэдзіў, што гэта вельмі сур’ёзная і незвычайная хвароба. Калі гэта кажа блізкі чалавек, сваяк, то ты яму верыш і разумееш, што мы сутыкнуліся з глябальнай і цяжкай праблемай.
Карацей, я берагу сябе і сваіх сваякоў, стараюся хадзіць у масцы і менш «тусавацца».
— Ці зьмяніліся неяк твае дачыненьні з блізкімі людзьмі падчас пандэміі?
— Так, вядома, зьмяніліся. Яны сталі больш пяшчотнымі. Цяпер ты больш стараесься берагчы і сябе, і сваіх любімых людзей.
— Якое ў цябе наогул стаўленьне да пагрозы заражэньня? Ці ёсьць страх?
— Калі заходзіш у мэтро — ты ў масцы, а там дзесяць чалавек бяз масак — то хочацца даць ім у рыла. У масцы ты пацееш, табе цяжка дыхаць, калі ў цябе акуляры, то шкельцы пацеюць. А яны, мала таго, што ствараюць небясьпечную сытуацыю, ня носячы масак, дык яшчэ і па-хамску паводзяцца адносна цябе. Так што мне хочацца даць ім па пысе.
— Да пандэміі ты рэгулярна бегаў раніцай. Ці бегаеш цяпер?
— Бегаю. А вось міліцыянты, курсанты Акадэміі МУС, якія раней са мной бегалі, цяпер ня бегаюць. Пахварэлі.
— Ці зьмяніўся твой рацыён падчас эпідэміі?
— Не, не зьмяніўся. Я, ведаеш, не гурман. Да ежы стаўлюся стрымана. Што жонка прыгатавала, тое і ем.
— Ці зьмяніла неяк пандэмія твае густы чытача і гледача?
— Так, зьмяніла, і мне гэта імпануе. Зьнікае напускны аптымізм, усе гэтыя «мы аптымісты», «мы на пазытыве», «прарвёмся». А калі кожны дзень нэкралёг, кожны дзень пахаваньне, то вярнулася нармальнае стаўленьне да сьмерці, павага да яе. Мы павінны мець ня толькі павагу да жыцьця і аптымізм, але і павагу да сьмерці. Жыцьцё стала больш сур’ёзным, і мне гэта падабаецца.
«Адвёў бы Мішэля Уэльбэка за свой кошт да стаматоляга»
— Якім, на тваю думку, будзе сьвет пасьля пандэміі? Нешта зьменіцца? У які бок? Некаторыя інтэлектуалы, напрыклад, францускі пісьменьнік Мішэль Уэльбэк, лічыць, што ўсё застанецца «па-ранейшаму, толькі стане троху горш».
— Уэльбэк для мяне не аўтарытэт. Я б яго да стаматоляга адвёў, зубы яму паставіў нармальныя. Нават за мой кошт можна, калі ён захоча.
Я да такіх стаўлюся дрэнна. Яго сьвет — танны тэатар, усякія гіпэрмаркеты, усё папсовае, француска-цынічнае...
Трэба хутчэй губляць танны інфантылізм і вырастаць. Я лічу, што пасьля пандэміі чалавецтва стане яшчэ больш дарослым.
А сьвет будзе больш сур’ёзны. Проста больш сур’ёзны.
