Ці паніка горшая за пандэмію? Чаму беларуская ўлада ня ўводзіць карантыну і не закрывае межы? У чым менавіта і чаму хлусяць беларускія ўлады пра эпідэмію?
На гэтыя тэмы ў «Праскім акцэнце» спрачаюцца палітычны аналітык Аляксандар Уласкін і кіраўніца грамадзянскай ініцыятывы «Наш дом» Вольга Карач.
Сьцісла:
Уласкін
- Палітыкі хлусяць заўсёды — гэта іх праца.
- Насамрэч падыходаў існуе некалькі, брытанскі, галяндзкі і паўднёвакарэйскі — без шырокага карантыну.
- Ёсьць ацэнкі, што ў любым выпадку 60-70% насельніцтва перахварэюць на каранавірус, і тады трэба проста рэгуляваць хуткасьць заражэньня, каб не захварэлі адразу ўсе.
- Ніводзін урад ня выйдзе з гэтай сытуацыі бяз стратаў, ня толькі беларускі.
- Для грамадзянскай супольнасьці цяперашняя сытуацыя адкрывае вялікія магчымасьці.
Карач
- У Беларусі ёсьць ня паніка, а недавер да ўладаў.
- Актыўна распаўсюджваюцца чуткі, што Лукашэнка ня ўводзіць карантыну, бо хоча пазбавіцца ад пэнсіянэраў і не давядзецца ім плаціць пэнсіі.
- Усе хацелі бачыць моцнага бацьку, а мы бачым разгубленага дзеда, які нясе лухту на ўсю краіну і ня можа вырашыць элемэнтарнае пытаньне з карантынам у школах.
- Мы патрабуем ад МУС адпусьціць дадому тых вязьняў, якія не ўяўляюць пагрозы грамадзтву.
- Дзяржава паводзіць сабе так, як СССР у першыя дні пасьля выбуху на Чарнобыльскай АЭС у 1986 годзе.
Слова «паніка» ня менш папулярнае, чым «каранавірус»
Дракахруст: Паніка цяпер у Беларусі — слова хіба ня менш папулярнае, чым вірус. Не пакінуйце, паніка горш за хваробу — кажа беларуская ўлада. А можа і праўда няма чаго панікаваць? Ці ня варта панікаваць, нават калі пагроза і сапраўды сур’ёзная? Ці тое, што ўлада называе панікай — нармальная рэакцыя людзей, грамадзтва, якія лічаць, што ўлада мала робіць, каб уратаваць людзей?
Карач: Ніколі не было такога, каб нашая ўлада казала людзям праўду. І людзі кіруюцца прынцыпам — ратуйся, хто можа. Я б не назвала гэта панікай. Я была ў некалькіх краінах перад тым, як закрылі межы. У Беларусі ёсьць ня паніка, а недавер да ўладаў і шмат неправеранай інфармацыі, і ўлада ня робіць нічога, каб пацьвердзіць ці абвергнуць гэтую інфармацыю. І яшчэ нашае Міністэрства аховы здароўя вельмі хлусіць. Калі чытаць усе іх прэсавыя рэлізы, то відаць шмат нестыковак, зьяўляецца больш пытаньняў, чым ёсьць адказаў.
Уласкін: У любой надзвычайнай сытуацыі альгарытм дзеяньняў — гэта найперш прадухіліць паніку. Людзі ў паніцы дзейнічаюць нерацыянальна. Мы бачылі, як людзі ў Эўропе, у Аўстраліі, у ЗША зьмятаюць з паліц крамаў туалетную паперу. Чаму менавіта яе, ніхто патлумачыць ня можа. Людзі ў паніцы хапаюцца за саломіну. Быў слушны артыкул наконт таго, што гэтая скупляньне туалетнай паперы — гэта спроба хоць неяк кантраляваць рэальнасьць вакол сябе. Так, у Беларусі панікі як такой пакуль няма.
Чаму зачыняюць прадуктовыя крамы? Таму што людзі кідаюцца туды, ствараюць чэргі, а чэргі — гэта мэханізм заражэньня. Калі людзі бʼюцца за туалетную паперу і сярод іх хаця б адзін хворы, то можна лічыць, што захварэюць усе вакол яго.
Дракахруст: А што — ужо бʼюцца за туалетную паперу?
Уласкін: Так, я бачыў кадры з Аўстраліі, ЗША і Вялікай Брытаніі. І там людзі біліся за пакункі гэтай паперы. Ясна, што гэта ня масавыя пабоішчы, але факты такія ёсьць.
Карач: Я згодная з тым, што паніка — гэта ня самае лепшае, што можа адбывацца ў крызісных сытуацыях. Але, каб панікі не было, людзі мусяць атрымліваць ад уладаў ясныя інструкцыі. Улады павінныя ператварыцца ў своеасаблівыя штабы, як падчас пасяўной.
Чаго мне не хапае сёньня ў Беларусі — гэта пляну Б. Хаця пляну А таксама няма. Адчуваецца разгубленасьць улады. У нас з раніцы ўводзяцца вакацыі ў школах, а ўвечары рашэньне адмяняецца, адны школы і гімназіі закрываюць, іншыя не, адны прадпрыемствы спыняюць, іншыя — не. У нас атрымліваецца такі карантын Шродынгера — ці то ён ёсьць, ці то яго няма, і ніхто нічога не разумее. І гэтая сытуацыя спрыяе паніцы.
«Хворых насамрэч значна больш, чым паведамляецца афіцыйна»
Дракахруст: Пацярпелых насамрэч ня некалькі дзясяткаў, а сотні, тысячы, ад нас утойваюць праўду — такія словы гучаць падчас розных катастрофаў у розных краінах. А можа, і сапраўды хаваюць, а можа, і праўда хлусяць? Беларуская ўлада асаблівай праўдзівасьцю наагул не вылучаецца. Дык мо і тут усё хлусьня, а насамрэч хворых — сотні, тысячы?
Уласкін: Я згодны з Вольгай, што павінна быць дакладнае інфармаваньне. Ці хлусяць улады? Так, безумоўна. Нам трэба прызвычаіцца да таго, што ўлады ва ўсім сьвеце ва ўмовах надзвычайнай сытуацыі хлусяць, у тым ліку і для таго, каб стрымаць панічныя настроі. Зараз людзі ва ўсіх краінах абвінавачваюць улады ў тым, што яны хлусяць. Я бачу гэта ў брытанскіх СМІ і на форумах. Прэмʼер Борыс Джонсан сказаў, што рэальная колькасьць тых, хто захварэў, у 10-15 разоў больш, чым паводле афіцыйных дадзеных. Яго пачалі абвінавачваць, што ён хлусіць, маўляў, насамрэч захварэлых у сотні разоў больш.
У нас сапраўды давер да ўлады невысокі. Аднак мы павінныя ўсьведамляць, што ўлады знаходзяцца пад вялікім ціскам і знутры і звонку. Было добра заўважана, што гэта першая пандэмія, якая перажываецца ва ўмовах сацыяльных сетак. Сацсеткі распаўсюджваюць чуткі імгненна. А калі людзі напалоханыя, яны вераць чаму заўгодна.
Інфармацыйная праца беларускіх уладаў недастатковая. У нечым яны памыляюцца, некаторую інфармацыю яны баяцца адкрываць, каб не пасеяць паніку.
Чаму беларускія ўлады ня ўводзяць карантын?
Дракахруст: Зараз пераважная большасьць краінаў — як дэмакратычных, гэтак і аўтарытарных, прымаюць строгія абмежавальныя меры — адпраўляюць школьнікаў і студэнтаў дадому, перакрываюць межы. Закрываюць межы, нават паміж сабой, краіны Эўразьвязу, закрывае межы, у тым ліку і з Беларусьсю, зусім не дэмакратычная Расея. І толькі Беларусь ня ўводзіць надзвычайнае становішча, не закрывае межы, не адпраўляе навучэнцаў дадому. Чаму? Таму што дыктатура? Дык і Расея дыктатура, але прынамсі зачынілі мяжу, нават з Беларусьсю. Дык чаму ня ўводзяць карантын у Беларусі?
Карач: Мы заўсёды думалі, што ў крызісных сытуацыях дыктатура мае перавагу перад дэмакратыяй. Маўляў, пры дэмакратыі пакуль усе будуць дыскутаваць, дык і крызіс пройдзе. Але мы бачым, што цэнтралізаваная сыстэма кіраваньня не працуе.
Я прывяду прыклад свайго Віцебску. У нас тэсты на каранавірус робяць чамусьці ў тубэркулёзным дыспансэры. Там ёсьць людзі з адкрытай формай сухотаў. Для людзей з каранавірусам гэта ня самае лепшае месца, каб туды наагул трапляць. У нас шмат месцаў, дзе гэта можна было б рабіць — і абласны шпіталь, і гарадзкі, і шпіталь чыгуначнікаў. Не, выбралі туберкулёзны дыспансэр.
У нас ёсьць інфэкцыйны шпіталь, ён добра падрыхтаваны, там ёсьць боксы. Чаму ўсіх віцяблянаў, хворых на каранавірус, звозяць на так званую «прэзыдэнцкае лецішча» у Крупеніна, дзе няма нічога? Дзе лёгіка?
Уласкін: Здавалася б, лёгіка аўтарытарных уладаў — узяць усё пад кантроль, зачыніць людзей па дамах. Але чаму пераважная большасьць дэмакратычных краінаў пайшлі на карантыны і нават lockdown? Карантын тычыцца пераважна вытворчасьці, lockdown — гэта практычна поўнае спыненьне эканомікі. Улады гэтых краінаў знаходзяцца пад моцным ціскам грамадзкай думкі. Калі людзі напалоханыя, яны патрабуюць рашучых дзеяньняў, патрабуюць адмежаваць іх ад носьбітаў хваробы. Там таксама хапае нелягічных рашэньняў. Латвійскі ўрад, не спыніўшы авіязносіны, перастаў пускаць сада ў порт Рыгі. У нас таксама моцны ціск з боку грамадзтва, каб увесьці карантын і спыніць эканоміку. Але нашая ўлада можа на гэта не ісьці, яна можа сабе гэта дазволіць.
Здаецца, што склаўся ўсясьветны кансэнсус, што карантын і lockdown — адзіныя сродкі барацьбы з цяперашняй пандэміяй. Насамрэч падыходаў існуе некалькі, брытанскі, галяндзкі і паўднёвакарэйскі — без шырокага карантыну. З нашага пункту гледжаньня, магчыма, крыху цынічны падыход. Аднак Эўракамісія заявіла, што ўрады краінаў ЭЗ дзейнічаюць, зыходзячы з асаблівасьцяў краіны і меркаваньня сваіх экспэртаў. У Брытаніі не зачыняюць школы на карантын. Там мяркуюць, што мусіць выпрацавацца імунітэт папуляцыі, для гэтага павінныя перахварэць да 60% насельніцтва.
Пра гэта гаварыла і Ангела Мэркель — што ў любым выпадку 60-70% насельніцтва перахварэюць на каранавірус. У гэтай сытуацыі ўзьнікае падыход, што трэба проста рэгуляваць хуткасьць заражэньня, каб не захварэлі адразу ўсе. У нас найменшая шчыльнасьць насельніцтва ў Эўропе і магчыма сапраўды ня мае сэнсу абвяшчаць карантын і lockdown. У нас вялікая сацыяльная дыстанцыя, у адрозьненьні ад Італіі ў нас не прынята абдымацца і цалавацца пры сустрэчы.
Брытанскі падыход — досыць цынічны. Яго мэта — стварыць шчыт з дзяцей. Дзеці не паміраюць ад гэтага вірусу, яны захварэюць, выпрацуецца калектыўны імунітэт і вірус стане менш забіваць.
Карач: У Аляксандра Лукашэнкі хутка прэзыдэнцкая кампанія. Па ўсёй Беларусі актыўна распаўсюджваюцца чуткі, што Лукашэнка ня ўводзіць карантын, бо хоча пазбавіцца ад пэнсіянэраў і не давядзецца ім плаціць пэнсіі. І зараз пэнсіянэры ў «Одноклассниках» вельмі актыўна гэтую вэрсію абмяркоўваюць. Я мяркую, што такія чуткі — гэта моцны ўдар па рэпутацыі Лукашэнкі.
Я згодная з Аляксандрам, што большасьць з нас напэўна перахварэе на гэты вірус. Але сапраўды пытаньне ў хуткасьці. І вельмі кепскі варыянт, калі мы ўсе захварэем на працягу 2 тыдняў. Апаратаў штучнай вэнтыляцыі лёгкіх можа на ўсіх не хапіць. У Віцебску зачыненыя 3 абутковыя фабрыкі. Калі можна закрыць фабрыкі, чаму нельга зачыніць школы?
Хто будзе вінаваты ў сьмерцях ад пандэміі?
Дракахруст: Калі сьмерці ў Беларусі, барані Бог, пойдуць на сотні — многія скажуць: а закрылі б мяжу, а адправілі б школьнікаў дадому, гэтыя людзі маглі б застацца жывымі. Так скажуць уладзе? І як яна будзе на гэта рэагаваць?
Карач: Зразумела, так скажуць. І гэта галоўная рызыка для Лукашэнкі. Зь мінулага году ён зрабіў шмат памылак. І калі ён кажа, што беларусаў ад вірусу выратуе трактар — гэта выклікае вялікае раздражненьне, і гэта рэакцыя і дактароў, і простых людзей. Усе хацелі бачыць моцнага бацьку, які бразьне кулаком па стале і пачынае кіраваць гэтай сытуацыяй. А мы бачым разгубленага дзеда, які нясе лухту на ўсю краіну і ня можа вырашыць элемэнтарнае пытаньне з карантынам у школах.
Дракахруст: Аляксандар, зь іншага боку, калі раптам пандэмія скончыцца праз месяц-другі, то ніхто асабліва ня скажа дзякуй беларускім уладам, за тое, што эканоміка неяк працавала і не было lockdownʼу. Гэтага ж ніхто не заўважыць, ніхто гэта не ўхваліць. А сьмерці — заўважаць. І адказнасьць за іх ускладуць на ўладу. Чаму яна на гэта ідзе?
Уласкін: Ніводзін урад ня выйдзе з гэтай сытуацыі без стратаў, ня толькі беларускі. Паводле апытаньняў папулярнасьць дзейных уладаў падае паўсюль. І страты для рэпутацыі Аляксандра Лукашэнкі будуць у любым выпадку — і калі сьмерці будуць і калі іх ня будзе, бо скажуць, што схавалі інфармацыю пра іх. Дарэчы, зараз зьяўляюцца публікацыі, што падчас атыповай пнэўманіі і птушынага грыпу сьмерцяў было больш, чым афіцыйна паведамлялася, сьмерці ад гэтых хваробаў запісваліся, як сьмерці ад іншых прычынаў.
Так што ганіць Лукашэнку будуць у любым выпадку. Магчыма, таму ён адчувае сябе свабодным у выбары.
Як палітоляг, я скажу, што любы крызіс — гэта і пагрозы, і магчымасьці. Для грамадзянскай супольнасьці цяперашняя сытуацыя адкрывае вялікія магчымасьці. Ня мне даваць парады, але чаму б палітычным партыям не дапамагаць грамадзянам самарганізоўвацца. Карантыну няма, але міністэрства адукацыі кажа, што яно не прымушае дзяцей хадзіць у школу. Многія курсы зачыняюцца, калі туды ходзіць менш за палову дзяцей. Можна даваць парады людзям, як самаізалявацца разам зь дзецьмі, калі яны гэтага хочуць, як ізаляваць бабуляў і дзядуляў, якія ў групе рызыкі, як дапамагчы суседзям сталага веку. Гэта велізарныя магчымасьці для самаарганізацыі, якія могуць быць выкарыстаныя ў далейшым і ў палітычнай дзейнасьці.
Каранавірус і Чарнобыль: падабенства і адрозьненьні
Дракахруст: Ва ўсіх натуральная аналёгія з Чарнобылем. Тады таксама казалі — галоўнае, каб не было панікі. Але выклік на выклік непадобны. Неверагодная колькасьць радыёактыўных рэчываў, выкінутых з рэактару — відавочная пагроза ўсім. Вірус... Ну не «гішпанка», не «чорная сьмерць». Падчас пандэміі атыповай пнэўманіі казалі — мы ўсе памром. Не памерлі. Каранавірус — гэта як Чарнобыль ці гэта пагроза іншай прыроды, і рэакцыі, кепскія для Чарнобылю, мо і прыдатныя зараз?
Уласкін: Крызісы — розныя. А палітыкі хлусяць заўсёды — гэта іх праца. Любое рашэньне ўлады камусьці на карысьць, камусьці на шкоду. Я не мэдык, ацэньваць пагрозу пандэміі мне складана. Але я ведаю, што існуе некалькі падыходаў па барацьбе зь ёй. Час падкажа, які зь іх лепш.
Карач: Беларуская ўлада паводзіць сябе па-рознаму. Ёсьць паводзіны Лукашэнкі, а ёсьць МУС. Адзіная беларуская інстытуцыя, якая ўвяла карантын паўсюль — гэта дэпартамэнт выкананьня пакараньняў. Адзінае, што не зрабіў МУС, але мы патрабуем гэтага ад міністэрства — гэта адпусьціць дадому тых з вязьняў, якія не ўяўляюць пагрозы грамадзтву, найперш дзяцей, асуджаных па артыкуле 328. Ува ўмовах увязьненьня адзін хворы заразіць усю турму. І дзяржава сапраўды паводзіць сабе так, як савецкая дзяржава ў першыя дні пасьля выбуху на Чарнобыльскай АЭС у 1986 годзе.
